evliyânın Büyüklerinden. İsmi Abdüllatîf Bin Abdurrahmân Bin Ahmed Bin Gânim El-hazreci El-ensârî El-kudsî'dir. İbn-i Gânim Ve İbn-i Benâne Diye Meşhur Olan Bir Âilenin Çocuğudur. 1384 (h.786) Senesi Receb-i Şerîf Ayının Yirmisinde Cumâ Gecesi Kudüs'te Doğdu. 1452 (h.856) Senesi Rebîülevvel Ayı Başında Perşembe Günü Evliyâ Diyârı Bursa'da Vefât Etti. Kabri Üzerine Bir Türbe Yapıldı. Abdüllatîf Kudsî Hazretlerinin Dergâhının Olduğu Ve Defnedildiği Bu Muhît Daha Sonra Bağlı Bulunduğu Tarîkat Sebebiyle Zeynîler Mahallesi Adını Aldı.
abdüllâtif Kudsî Önce kur'ân-ı Kerîmi ezberledi. Sonra Babasından Ve Başkalarından Sarf, Nahiv, Fıkıh, Ferâiz, Meânî, Beyân İlimlerini Okudu. Medrese Tahsilini Tamamladıktan Sonra Tasavvuf; Ahlâk Ve Gönül İlmine Meyledip Bu Zevk İle Şeyh Abdülazîz'in Talebesi Arasına Katıldı. Kısa Zamanda İcâzet Aldı Ve İrşâdla Görevlendirildi.
abdüllatîf Kudsî'nin Oturduğu Şehirde Mescid-i Aksâ'nın Bulunması Sebebiyle Seyâhata Çıkan Ve Hacca Giden Pekçok Kimse Buraya Uğrardı. O Bu Fırsatı Kaçırmaz Gelip Giden Büyüklerden Maddî Manevî Alışverişte Bulunurdu. Horasandan Kalkıp Kudüs'ü Ziyâret Edenlerden Biri De Büyük Velî Zeyniyye Yolunun Önderi Zeynüddîn-i Hâfî Hazretleri İdi. Abdüllatîf Kudsî Önceden İsmini Duyduğu Bu Zât İle Karşılaşınca, Evine Dâvet Etti. Birkaç Gün Başbaşa Sohbette Bulundular. Abdüllatîf Kudsî Onun Sohbet Ve Mânevî İlimlerdeki Derecesine Hayran Kalıp, Gönülden Bağlandı. Elinden Geldiğince Hizmet Ve Hürmet Etti. Feyz Ve Bereketlerine Kavuştu. Sonra Zeynüddîn-i Hâfî Hazretleri Hicaz'a Gitmek Üzere Ayrılmak İsteyince, Abdüllatîf Kudsî De, Berâberinde Bulunmak İçin, İzin İstedi. Fakat Annesinin Rahatsızlığı Sebebiyle Zeynüddîn-i Hâfî Hazretleri Müsâade Etmedi. Hac Dönüşü Tekrar Uğrayacağını Ve Kendisini Beraberinde Horasan'a Götürebileceğini Vâd Ederek, Kudüs'ten Ayrıldı. Böylece Abdüllatîf-i Kûdsî'nin Hayâtında Yeni Bir Sayfa Açıldı.
hac Dönüşü Zeynüddîn-i Hâfî Hazretleri Kudüs'e Uğrayıp Abdüllatîf'i Yanına Aldı. Birlikte Horasan'a Gittiler. Abdüllatîf Mürşidinin (hocasının) Terbiye Ve Tâlimi İle Yetişip Gösterdiği Şekilde Halvete, Çileye Girdi. Sonra Câm Şehrine Gidip Evliyânın Büyüklerinden Ahmed Nâmık-ı Câmî Hazretlerinin Türbesinde Kırk Gün Nefis Muhâsebesi İle Uğraştı. Nefsini Hesaba Çekti Ve Olgunlaşıp Kemâle Geldi. Bunun Üzerine Zeynüddîn-i Hâfî Hazretleri Kendisine İcâzetnâme, Diploma Verip İnsanlara Hak Yolu Göstermek Ve İrşâdla Vazîfelendirdi. Bunun Üzerine Abdüllatîf Kudsî Hazretleri, Önce Şam'a, Oradan Kudüs'e, Sonra Da Anadolu'ya Geldi. Konya'dan Geçerek Bursa'ya Geldi. Konya'da İken Burada Medfun Bulunan Celâleddîn-i Rûmî, Sadreddîn-i Konevî Ve Şems-i Tebrîzî Hazretlerinin Kabirlerini Ziyâret Ederek, Onlarla Mânen Görüştü Ve Halleriyle Hallendi. Bu Durumunu Şöyle Anlatır:
mevlânâ Celâleddîn'in Türbesini Ziyâret Ettim. Kendimi Üryân Gördüm. Sonra Şeyh Sadreddîn Konevî Hazretlerini Ziyâret Eyledim. Beni Kendine Çekti. Sonra Şemseddîn Tebrîzî Hazretlerini Ziyâret Ettim. Orada Duâ Ve Namazdan Sonra Bursa'ya Gitmeye Karar Verdim. Atımın Üzerinde Giderken, Uyku Arasında Bana; "ehl-i Mârifet Seni Bekler Ve Sana Muntazırdır." Dendi. Şâbân Ayında Bursa'ya Geldim. Oradaki Âlim Ve Âriflerle Ramazan'a Kadar Halvette Kaldım. Halvetteki İlk Gecemde Gaybdan Bir Ses; "bu, Cennet'ten Bir Cemiyet, Bir Topluluktur Ve Dünyâda Bir Benzeri Yoktur." Diyordu.
abdüllatîf Kudsî Hazretleri Bursa'da Câmi Ve Dergâh İnşâ Edip Talebe Yetiştirmeye Başladı. Kurduğu Dergâh Zeynîler Dergâhı Adıyla Meşhur Oldu. Yerleştiği Muhit Daha Sonra Bağlı Bulunduğu Tarîkat Sebebiyle Zeynîler Adını Aldı. Vefâtına Kadar Kurduğu Dergâhta Talebe Yetiştiren Abdüllatîf Hazretleri Sohbet Ve Nasîhatleriyle Talebelerine Doğru Yolu Gösterdi. Kimseye Zarar Vermemeyi, Herkese İyilik Etmeyi Bildirdi.
birgün Kendisinden; "sâdık, İyi Bir Mürid (talebe) Nasıl Olmalıdır?" Diye Soruldu. Cevap Olarak Buyurdu Ki:
"hocasının Huzûrunda İddiâ Sâhibi Olmamalı, Makam Ve Rütbe İçin Kendisinden Bahsetmemeli, Yabancı Kadınlarla Ve Genç Oğlanlarla Bir Yerde Yalnız Kalmamalı, Hocasından Hiçbir Şeyi Gizlememeli, İzinsiz Sohbet Meclislerine Katılmamalı, Tamamen Teslim Olmalı, Şüpheye Düştüğü Konularda kur'ân-ı Kerîmin kehf Sûresindeki Mûsâ Aleyhisselâm İle Hızır Aleyhisselâm Kıssasını Hatırlamalıdır."
"mürşid, Yol Gösteren Zâtın Sohbeti Nasıl Olmalıdır?" Denilince De Şöyle Buyurdu:
"onun Birbirinden Farklı Üç Sohbeti Olmalıdır: Birincisi; Halkla Sohbetidir. Bu Sohbetlerde Müslümanların Dînî Bilgilerini Öğrenmeleri İçin Onlara İbâdet Ve Muâmelât, Alış-veriş, Bilgilerinden Bahsetmelidir. İkincisi; Dostlar Ve Sevgililerle Olan Sohbettir. Bunda Daha Ziyâde Tasavvuf İle Hallenmiş Olanlara Zikir, Murâkabe, Halvet, Riyâzet, Mücâhede Gibi Mevzûlar Anlatılır. Üçüncüsü; Talebelerle Tek Tek Sohbet Şekli Olup, Onların Eksik Ve Noksanlıkları İşaret Edilip, Hal Çâreleri Gösterilir."
abdüllatîf Kudsî Hazretlerinin Bağlı Bulunduğu Zeyniyye Yolu Sühreverdiyye Tarîkatının Bir Kolu Olup, Silsileleri Zeynüddîn-i Hâfî, Nureddîn Abdurrahmân Mısrî, Abdurrahmân Şirsî, Yûsuf-i Acemî, Hasan Şemsirî, Mahmûd İsfehânî, Nûreddîn Natanzî, Ömer Sühreverdî'ye Ulaşır (rahmetullahi Aleyhim Ecmaîn).
abdüllatîf Kudsî Hazretlerinin Talebelerinin En Meşhûru Şeyh Vefâ Diye Bilinen Müslihiddîn Mustafa Bin Ahmed El-konevî İle Âşıkpaşazâde'dir. Şeyh Vefâ Hazretleri Osmanlı İlim Ve Kültür Hayâtının Feyizli Kaynaklarından Biri Olmuş, İstanbul'daki Dergâhı Mânevî Bir Hayat Menbaı Hâline Gelmiştir.
evliyâ Çelebi'nin Büyük Bir Kapı Diye Övdüğü Zeyniyye Dergâhında Abdüllatîf Kudsî Hazretlerinden Sonra, Sırasıyla; Tâcüddîn İbrâhim Karamânî, Hacı Halîfe Kastamonî, Muhammed Bolevî, Safiyyüddîn Mustafa Efendi, Nasûhî Tosyavî, Muallimzâde Mustafa Efendi, Seyyid Ali Efendi, Safiyyüddînzâde Muhammed Çelebi, Safiyyüddînzâde Abdülazîz Efendi,safiyyüddînzâde Abdullah Efendi'dir. Muhammed Bin Abdullah Muhammed Efendi, Kâmri Efendi, Muhammed Efendi, Muhammed Bin Abdullah, Muhammed Efendi, Şükrü Halife Ve Ali Efendi Postnişînlik Yapmışlardır.
zeyniyye Tekkesi Yanındaki Su Çok Lezzetli Olup, Bunu Abdüllatîf Kudsî Efendi Bulmuştur. Zeyniyye Tekkesi, Zeyniyye Dergâhı Ve Zeyniyye Hankâhı Gibi İsimlerle De Anılmıştır. Zâviyenin Üst Kısmı Bugün Kur'ân-ı Kerîm Kursu Olarak Kullanılmaktadır. Zâviyeden Bir Nişan Olmadığı Gibi Bulunduğu Yerde İki Katlı Evler Vardır.
abdüllatîf-i Kudsî Hazretlerinin Eserlerinden Biri Tasavvufî Terimlerin Açıklandığı tuhfet-ül-vâhib-il-mevâhib Fî Beyan-il-makâmât Vel Merâtîb; ikincisi hâdil Kulûb İlâ Likâi'l Mahbûb olup, Allahü Teâlânın Zât Ve Sıfatlarından Îtikâda Dâir Meselelerden Bahseder, Üçüncüsü; keşf-ül-îtikâd Fî-reddî Alâ Mezheb-il- İlhâd'dır. Bozuk Yol Ve İnanışlara Reddiye Olarak Yazılmıştır. Dördüncüsü; şifâ-ül-müteellim Fî Âdâb-il-muallim Vel-müteallim olup İlim, İlmin Fazîleti Anlatılır. Beşincisi; kitâb-ü Emr-bil Ma'rûf Ven Nehy Ani'l- Münker. altıncısı; iktibâsû Ref'ül İltibâs Fî Beyân-ı Tarîk-in-nâs. yedincisi; nefehât-ül-eshâ Ve Rihlet-ül-esrâr olup, Eserlerin Hepsi Arapça Olarak Yazılmıştır.
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifin; C.6, S.10
2) Ed-dav-ül-lâmi'; C.4, S.327
3) Şakâyık-ı Nu'mâniyye Tercümesi (mecdî Efendi); S.87
4) Esmâ-ül-müellifin; C.1, S.617
5) Şakâyık-ı Nu'mâniyye; C.1, S.70
6) Kâmûs-ul-a'lâm; C.4, S.3090
7) Nefehât-ül-üns; S.550
8) Keşf-üz-zünûn; C.1, S.134,376,894, C.2, S.1398, 1487
9) Brockelmann; Gal.2; S.132
10) Sefînet-ül-evliyâ; C.1, S.270
11) Güldeste-i Riyâzî İrfan; S.97
12) Âşıkpaşazâde Târihi; S.249-250
13) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.12, S.135