şâfiî Mezhebinde Derin Fıkıh Alimi Ve Meşhûr Veli. Tebrizlidir. Künyesi Ebü'l-ferec Olup, "zâz" Diye Meşhûrdur. 1040 (h. 432) Senesinde İran'da Tebrîz'e Bağlı Serahs Kasabasında Doğdu. Sonra Merv'e Yerleşti. Birçok Âlimden Hadîs Ve Fıkıh İlmini Öğrendi. Kâdı Hüseyin'in Önde Gelen Talebelerindendi. Şâfiî Mezhebinde Büyük Bir Âlim Olarak Yetişti. Çeşitli Memleketlerden Gelen Pek Çok Kimse Kendisinden İlim Aldılar. Çok Talebe Yetiştirdi. 1101 (h. 494) Senesinin Rebî-ül-âhir Ayında Vefât Etti.
merv Şehrine Gelip Yerleştikten Sonra, Kâdı Hüseyin'den Fıkıh İlmini Öğrendi. Merv'deki Şâfiî Âlimlerinin En Üstünü Oldu. Ebü'l-kâsım El-kuşeyrî, Hasan Bin Ali El-mutavvi'î, Ebü'l-muzaffer Muhammed Bin Ahmed Et-temîmî Ve Daha Başka Âlimlerden Hadîs-i Şerîf Dinleyip Ezberledi. Kendisinden De; Ebû Tâhir Es-sincî, Ömer Bin Ebî Mutî', Ahmed Bin Muhammed Bin İsmâil En-nişâbûrî Ve Daha Başkaları Hadîs-i Şerîf Rivâyet Ettiler.
ilimde Yüksek Dereceye Ulaşan Âlimlerden Olup Zühd Ve Verâ Sâhibi, Haram Ve Helâli Ziyâdesiyle Gözeten Biri İdi. Az Yer, Az İçerdi. Kendisinden İlim Öğrenmek İçin, Çeşitli Memleketlerden Pek Çok Talebe Geldi. Böylece İsmi Ve İlmi, Birçok Şehirlerde Duyuldu.
ebû Sa'd Es-sem'ânî Diyor Ki: "o, İslâm Âlimlerinin En Büyüklerinden Birisi İdi. İsmi Çeşitli Yerlerde Darb-ı Mesel Oldu. Çünkü O, Şâfiî Mezhebini Ve Onun İmâmına Âit En İnce Bilgileri Ezbere Biliyordu.imlâ ismini Verdiği Eseri, Her Yere Yayıldı. Kendisine Dört Bir Taraftan Gelen Büyük Âlim Ve Fakîhler İlim Tahsîl Ettiler. Bu Hususta Ona Sarsılmaz Ve Çok Büyük Îtimâdları Vardı. İlmi Çok Geniş Olup, Kendisine Yetişen Olmadı. Fetvâları O Kadar Kuvvetli İdi Ki, Aksini Bildiren Çıkmadı. Fazîletinin Ve İlminin Çokluğu İle Berâber, Dînine Çok Bağlı, Verâ Sâhibi, Günahtan Uzak Duran Bir Zât İdi. Yiyip İçmede Ve Giyinmede İhtiyatlı Hareket Eder, Haram Ve Şüpheli Olmasından Çok Sakınırdı.
hanımı Hurre Binti Abdurrahmân Anlatıyor:
kocam Pirinç Yemezdi. Çünkü Pirinç, Ekildiği Zaman Suya İhtiyâcı Çok Olurdu. Pirinç Ekenlerin, Bu İhtiyaçlarını Karşılayabilmek İçin İster İstemez Başkalarına Haksızlık Yapmış Olabileceklerini Düşünürdü.
hanımı Şöyle Anlatır:
evimize Hırsız Girmiş, Giyecek Eşyâların Hepsini Alıp Götürmüştü. Hattâ Üzerinde Namaz Kıldığım Seccâdem Dahî Alınmıştı. Kocam İmâm-ı Abdurrahmân'ın Cübbesi, Evin Ortasındaki Bir İpin Üzerinde Bulunduğu Halde Alınmamıştı. Hırsız, Beş Ay Sonra Bulunup Yakalandı. Çalınanların Çoğunu Geri Verdi. Fakat Bazı Şeyleri Getirmedi. Kocam Hırsıza; "niçin Cübbemi Almadın?" Diye Sordu. Hırsız Da; "ey Şeyh! O Gece Birkaç Defa Almak İstedim. Ona Yaklaşınca Her Defâsında, Ondan Bir Ateş Parladı. Hattâ Beni Yakacaktı. Sonunda Onu İpin Üzerinde Bırakarak, Evden Ayrıldım." Diye Cevap Verdi.
başlıca Eserleri Şunlardır:
1) kitâb-ül-emâlî veya imlâ: Şâfiî Mezhebinde Kıymetli Bir Fıkıh Kitabıdır.
2) et-ta'lîka.
esnevî; mühimmât ismindeki Eserinde Diyor Ki: "râfi Çoğu Nakillerini İmâm-ı Gazâlî'nin Sözleri Dışında, Altı Kitaptan Yapardı. Bunlar Tehzîb, Nihâye, Tetimme, Şâmil, Tecrîd-i İbn-i Kec ve Abdurrahmân Bin Ahmed'in emâlî'sidir."
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifin; C.5, S.121
2) Tabakât-üş-şâfiîyye; C.5, S.101
3) Tehzîb-ül-esmâ Vel-lüga; C.2, S.263
4) Şezerât-üz-zeheb; C.3, S.400
5) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.4, S.312.