on Üçüncü Yüzyılda Kuzey Afrika'da Yetişen Velîlerden Ve Mâlikî Mezhebi Âlimlerinden. İsmi, Abdurrahmân Bin Muhammed Bin Ali El-ensârî'dir. Künyesi Ebû Zeyd Olup Büyük Dedesi İçin Kullanılan "debbağ" Lakabı İle Meşhûr Oldu. Debbağ Abdurrahmân Diye Anıldı. Soyu Medîne-i Münevverede Bulunan Evs Kabîlesine Dayandığı İçin "evsî", Bu Kabîle Ensârdan Yâni Medîneli Müslümanlardan Olduğu İçin "ensârî", Üseyd Bin Hudayr El-eşhelî'nin Radıyallahü Anh Torunlarından Olduğu İçin "üseydî", Kayravânlı Olduğu İçin De "kayravânî" Nisbeleriyle Tanındı. 1208 (h. 605) Senesi Zilhicce Ayında Tunus'un Kayravân Şehrinde Doğdu, 1300 (h. 699) Senesinde Yine Orada Vefât Etti. Kabri Kayravân'da Olup Ziyâret Edilmektedir.
abdurrahmân Bin Muhammed El-kayravânî Küçük Yaşta İlim Tahsîline Başladı. İlk Önce Kâdı Ebû Zekeriyyâ Yahyâ El-berkî'den İlim Öğrendi. Kâdı Abdülcelîl El-ezdî Ve Oğlu Ebû Amr Osman Bin Şakar, Kâdı Ebû Muhammed Abdullah Bin Bertale El-ensârî, Muhammed Bin İbrâhim Bin Osman El-hadramî, Hanefî Mezhebi Âlimi Muhammed Bin Osman Ez-zenâtî El-muhtevî Ve Başka Âlimlerden Aklî Ve Naklî İlimleri Tahsîl Etti. Muhammed Bin Osman El-hanefî'den Birçok Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etti. Hadîs, Fıkıh Ve Târih İlimleri İle Aklî İlimlerde Mütehassıs Oldu.
aklî Ve Naklî İlimlerde Yüksek Âlim Olduktan Sonra Tasavvufa Karşı Alâka Duyup, Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmak İstedi. Sûfî Ebû Muhammed Abdüsselâm Bin Abdülgâlib El-murtâtî El-kayravânî'ye Talebe Olup, Ondan Tasavvuf İlmini Öğrendi. Tasavvufî Mârifetlere Kavuşup Evliyâlık Derecesine Ulaştı.
kendisi Zâhirî İlimlerde Yüksek Âlim Olduğu Hâlde Hocasının Sohbetlerinde Bulunmayı Büyük Nîmet Bildi. Hocasının Kıymetini Bildirmek İçin Bir Arkadaşına Şöyle Dedi: "o Benim Şeyhim Ve Hocamdır. Allahü Teâlâ Beni Onun Sohbetine Kavuşturmakla Nîmetlendirdi. Ben Onun Huzûruna Ve Tatlı Sohbetlerine Çok Gelip Gittim. Benim Gözüm; İbâdeti, Fazîleti, Kendine Güveni Ve İnsanların Da Kendisine Ehemmiyet Vermesi Bakımlarından Onun Gibi Olan Bir Kimseyi Görmedi. O, İnsanlara İyilikleri Tatlı Dille Bildirmek Ve Kötülüklerden Sakındırmak Hususunda Çok Gayretli İdi. Yâni Çok Nasîhatte Bulunurdu. Sâlih İnsanların Haber Ve Kıssalarını Ondan Daha Çok Ezberleyen Bir Kimse Görmedim. Hâfızasındaki Kıssaları Çok Güzel Anlatırdı. Başkalarından Nakl Edilenleri Sağlam Muhâfaza Eder, Korurdu. Çok Hoş Sohbet Olup, Konuşmaları Çok Tatlı İdi. Meclislerin Dostu İdi." Abdurrahmân Bin Muhammed Kayravânî'nin Tasavvufa Yönelmesine Ve Bu Yola Girmesine Hocası Sûfî Ebû Muhammed Abdüsselâm Bin Abdülgâlib El-murtâtî El-kayravânî Vesîle Olmuştu.
tasavvuf Yolunda İlerlediği Sırada Başka Âlimlerden De İlim Tahsîline Devâm Eden Abdurrahmân El-kayravânî, Tunuslu İbn-i Uleym Diye Meşhûr Olan Emînüddîn Bin Ebî Câfer Ahmed Bin Ali Bin Talha Es-sebtî'den İlim Tahsîl Etti. Mısır'daki Hâfız Ebû Tâhir Es-silefî'nin Talebelerinden Abdülvehhâb Bin Zafir Bin Ravvac, Ebû Tâkî Sâlih Bin Şücâ, Ebü'l-hasan Ali Bin Hibetullah Bin El-cümeyzî, Silefî'nin Torunu Ebü'l-kâsım Bin El-hâşim'den De İlim Tahsîl Etti. Okuduğu Her Hocadan İcâzet, Diploma Aldı. Abdurrahmân El-kayravânî bernâmec adlı Eserinde Bildirdiği Gibi Seksen Kadar Âlimden İlim Öğrendi.
bilhassa Hadîs Ve Fıkıh İlminde Yüksek Âlim Olan Abdurrahmân El-kayravânî; Ağırbaşlı, Heybetli Ve Tevâzû Sâhibi İdi. İlimle Uğraşanları Çok Severdi. Herkesle İyi Geçinir, Kimseyi Üzüp Kırmamaya Dikkat Ederdi. Sâkin Bir Hayat Yaşardı. Her İsteyene İlim Öğretirdi. Tevâzûu Ve İlme Düşkünlüğü Sebebiyle Herkes Onun Yanına Kolayca Girip Çıkardı. Gerek İlim Meclislerinde, Gerekse Sohbetlerinde İnsanlara Çok Güzel Davranırdı. Onun İyilikleri Ve Ahlâkının Güzelliği Talebe Ve Sevenlerini Kendisine Sıkı Sıkıya Bağlardı. Kayravân Şehrine Gelen Fazîlet Ve İlim Sâhiplerinin Menkıbelerini Ve Güzel Hâllerini Toplardı. Eser Ve Haberleri, Hadîs-i Şerîfleri Toplamak Husûsunda Çok Îtinâ Ve Titizlik Gösterirdi. Kendisiyle Görüşüp Ondan Çok İstifâde Eden Abderî, Eserlerinde Onu Övmüş Ve Rivâyetlerinin Çokluğunu Medh Etmiştir. Abdurrahmân El-kayravânî, Abderî'ye, Rivâyet Husûsunda Umûmî İcâzet Vermişti.
tunus'da Muhammed Bin Câbir El-vâdî El-âşî De Onunla Karşılaşıp, İlim Öğrendi Ve Ondan Rivâyetlerde Bulundu. Zamânındaki Ve Daha Sonraki Zamanlarda Gelen Âlimler Abdurrahmân El-kayravânî'yi Büyük Velî, Âdil Bir Fıkıh Ve Hadîs Âlimi, Her Hususta Sened Bir Fakîh Ve Târihçi Olarak Vasıflandırmışlardır. İbn-i Nâcî Onun Hakkında; "o Yazdıklarının Ve Anlattıklarının Hepsinde Âdil İdi. Yazdıklarının Çokluğu İle Tanınıp Meşhûr Oldu. Memleketi Olan Kayravân'da Yazdıklarının Doğruluğu İle Tanınmıştı." Demektedir.
eserleri: abdurrahmân El-kayravânî'nin Yazdığı Başlıca Eserleri Şunlardır:
1) Hadîs-i Erba'în-i Tısâ'iyye: senedinde Dokuz Râvî Bulunan Kırk Hadîs-i Şerîfi Toplamıştır. 2) Kitâb-ül-ehâdis-il-erba'în Fî Umûm-i Rahmet-illâhi Li-sâir-li-mü'minîn. 3) Sirâc-ül-müttekîn-il-müntehab Min Kelâmı Seyyid-il-mürselîn. 4) Cilâ-ül-efkâr Fî Menâkıb-il-ensâr. 5)bernâmec: hocalarının İsimlerinin Ve Onlardan Rivâyet Ettiklerinin Fihristidir. 6) Şerhun (veyata'lîkun) Alâ Tehzîb-il-müdevvene: berzâî'nin tehzîb adındaki Eserinin Şerhidir. 7. Kerâmâtü Ebî Yûsuf Ed-dehmânî. ibn-i Nâcî Diyor Ki: "bunun Bir Nüshası. Cezâyir Umûmî Kütüphânesinde 1718 Numarada Kayıtlıdır. Tunus Vatan Kütüphânesinde De, Orta Büyüklükte 13 Varak Hâlinde Mevcuttur.8) Menâhicü Ehl-id-dîn Ve Tarâiku Eimmet-il-müttekîn: sahâbîlerden, Tâbiînden, Meşhûr Tasavvuf Âlimlerinden, Evliyânın Ve Sâlihlerin Büyüklerinden Kayravân'da Olanları Anlatmaktadır. Bu Eseri, Onun Talebesi Muhammed Bin Câbir El-vâdî, bernâmec'inde Zikrettiğini Ve me'âlim-ül-îmânadı İle Tanındığını, Abderî De rıhle'sinde. "me'âlîm-ül-îmân Ve Ravdât-ir-rıdvân Fî Menâkıb-il-meşhûrîn Min Sulehâ-il-kayravân ve Başka Bir Matbû' Nüshasında Da me'âlim-ül-îmân Fî Ma'rifet-i Ehl-i Kayravân adı İle Bilinen Bir Eser Olduğunu Yazmaktadır. Müellif Bu Eserinde, İslâmî Fetihlerin Târihçesini, Kayravân Şehrinin Kuruluşunu, Fıkıh, Hadîs, Lügat, Edebiyat, Tıb, Tasavvuf Âlimlerinin Hâl Tercümelerini Anlatmaktadır. Bunların Tercüme-i Hâllerinin Arasına, İctimâî Ve İktisâdî Birçok Faydalı Bilgiler Serpiştirmiştir. Bu Kitap İlk Defa 1911 (h.1330) Senesinde İbn-i Nâcî'nin Ta'lîkleriyle Berâber Tunus'ta Arapça Olarak Basılmıştır. 9) Meşâriku Envâr-il-kulûb Ve Mefâtihu Esrâr-il-guyûb: bu Eser, Tasavvuf İlmi Hakkında Yazılmış Olup, İlâhî Aşkı Anlatmaktadır. Tasavvuf Ehlinin Aşk Hakkındaki Sözlerini Bildiren Örneklerle Dolu Güzel Bir Eserdir. 10) Vâsıtat-ün-nizâm Fî Tevârîhi Mülûk-il-islâm: bu Eser, Ubeydoğullarının Güzel Hâllerini Anlatmaktadır.
kerâmet Ve Menkîbeleri
müjdemi İsterim!
abdurrahmân Bin Muhammed El-kayravânî'nin "debbağ, Derici Abdurrahmân" Diye Anılmasının Sebebi Şöyle Nakl Edilir:
abdurrahmân Bin Muhammed El-kayravânî'nin Âlim Bir Dedesi Vardı. Zamânının Kâdısı Abdurrahmân El-kayravânî'nin Dedesinin Kayravân Kâdılığına Tâyin Edilmesini Sultâna Teklif Etti. Durumu Yazılı Olarak Da Arz Etti. Abdurrahmân El-kayravânî'nin Dedesini Sultan'a Gönderdi. O Zât Sultan Zâhir'in Duha Vaktinde Kendisine Gelenleri Kabûl Etmediğini Öğrendi. Vakit Erken Olduğu İçin Bir Debbağhâneye, Tabakhâneye Gitti. Hemen Elbiselerini Çıkarıp Onları Bir Paket Hâline Getirdi. Bir Kenara Koyduktan Sonra Debbağlara Mahsûs Bir Elbise Giyip, Tabakhânenin Kuyusundan Su Çıkarmaya Ve Derilerin Üzerine Dökmeye Başladı. Bir Haberci Gelip Sultan Zâhir'in Kendisiyle Görüşmek İstediğini Bildirmek İçin Onu Aradı. Buluncaya Kadar Kimseye Bir Şey Söylemedi. Kuyudan Su Çekerken Yanına Varıp Sultan Zâhir'in Kendisiyle Sarayında Veya Mescidde Görüşmek İstediğini Söyledikten Sonra; "ey Efendim! Müjdemi İsterim." Dedi. Makam Ve Şöhrette Gözü Olmayan O Zât Da Dedi Ki:
"hemen Sultan Zâhir'e Dön Ve Ona, Senin Görüşmek Üzere Dâvet Ettiğin Kimseyi Debbağ Olarak Buldum. Bu Halde Olan Kimsenin, İnsanların İşlerini Görmeleri İçin Kâdı Olarak Öne Geçirilmesi Hiç Uygun Değildir, Diye Söyle."
haberci Gidip Durumu Sultan Zâhir'e Bildirdi. Onun Üzerine Başka Birini Kâdı Tâyin Ettiler. Bundan Sonra Da Abdurrahmân El-kayravânî'nin Dedesi "debbağ" Adıyla Anıldı. Bu Sebeple Abdurrahmân El-kayravânî'ye De Debbağ Abdurrahmân Denildi.
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifîn; C.5, S.185
2) Esmâ-ül-müellifîn; C.1, S.526
3) Neyl-ül-ibtihâc (dîbâc Kenarında); S.163
4) Terâcim-ül-müellifîn İt-tûnusiyyîn; C.2, S.288
5) Brockelman; Sup-1, S.812