anadolu Evliyâsından. İsmi Abdullah, Nisbesi Ahıskalı, Lakâbı Ziyâüddîn, Künyesi Ebû Abdullah'dır. 1733 (h. 1146) Senesinde Ahıska Şehrinin Özgür Nâhiyesine Bağlı Urpala Köyünde Dünyâya Geldi. Ahıska Şimdi Gürcistan'da Olup, O Zamanlar Osmanlı Memleketi İdi. 1813 (h. 1228) Senesinde Üsküdar'da Vefât Etti. Karacaahmed Mezarlığının Söğütlüçeşme Tarafında Medfûndur.
çocukluğunda, Âlim Bir Zât Olan Babasıyla Birlikte Şam'a Giderek, Sâlihiyye Semtinde Bir Müddet İkâmet Eden Abdullah Ahıskalı, İlk Tahsîlini Babasından Aldı. Kur'ân-ı Kerîmi Okumasını Ve Tecvîd İlimlerini Öğrendi. Babasıyla Birlikte Memleketlerine Döndüklerinde Ders Almaya Devâm Edip, Âlet İlimlerini Öğrendi.
babasının Vefâtından Sonra Kars'a Gelerek, Oranın Fazîlet Sâhiplerinin Meşhûrlarından İsmâil Bin Muhammed Berküşâdî'den Usûl-i Fıkıh Ve Hadîs İlimlerini Okudu. Bu Hocası Tarafından Kendisine İcâzet Ve "ziyâüddîn" Lakabı Verildi. Orada Bir Müddet Kaldıktan Sonra Erzurum'a Geçti.erzurum Âlimleriyle Sohbet Edip, Sonra Diyarbakır'a Gitti. Oradaki Âlimlerden, Fazîlet Ve Kemâlât Yönleriyle Akrânından İleride Olan Küçük Ahmedzâde Ebû Bekr Efendiden, Sahîh-i Buhârî Ve Muhtasar-ı İbn-i Hacîb İsimli Eserleri Okudu. Bozcuzâde Ömer Efendiden, Tefsîr Ve Arûz İle Birlikte, Fen İlimlerinden; Hesap, Hendese, Astronomi İlimlerini Okuyup İcâzet Aldı.
ahıskalı'nın Hocalarından Ömer Efendi, Mısır'ın Âlim Ve Fâdıllarından Abdüsselâm Erzincânî'ye Bir Mektup Yazmıştı. Bu Mektubu Yerine Ulaştırmak Üzere, Ahıskalı'yı Vazîfelendirdi. Mektubu Alıp Mısır'a Giden Ahıskalı, Abdüsselâm Erzincânî'den, Buhârî, Usûl-i Hadîs, Fıkıh, Kırâat Ve Başka İlimler Okuyarak İlmini İlerletti. Tahsîlini Tamamladıktan Sonra, 1761 Senesinde İstanbul'a Geldi. Bir Taraftan Öğrendiği Yüksek İlimleri İlim Âşıklarına Öğretmeye, Bir Taraftan Da Kıymetli Ve Faydalı Eserler Telif Etmeye Başladı.
abdullah Ahıskalı Efendi, Bir Ara Edirne Yoluyla Bosna Taraflarına Seyahate Çıktı. İki Sene Süren Bu Seyahati Esnâsında En Büyük Eseri Revâmîz-ül-a'yân'ı Telife Başladı. Seyahatten Sonra İstanbul'a Döndü, Hac Vazîfesini Yerine Getirmek Maksadıyla Yola Çıktı. Şam-kudüs Yoluyla Hacca Gitti. Hacdan Sonra İstanbul'a Döndüğünde Vazîfe Yaptığı Ayasofya Medresesinde, Revâmîz-ül-a'yân İsimli Eserini Tamamladı. Beş Ciltlik Olan Bu Eserin Yazma Nüshası Süleymâniye Kütüphânesi Hâlet Efendi Kısmı 583 Ve Es'ad Efendi Kısmı 2127, 2128 Numarada Kayıtlıdır. Eserlerinden Bâzılarının İsimleri Şöyledir: 1) Revâmîz-ül-a'yân Fî Beyan-i Mezâmîr-il-uhûdî Vel-ezmân, 2) Levâmi'un-nûr: kütüb-i Sitte Denilen Altı Meşhûr Hadîs-i Şerîf Kitabındaki Hadîs-i Şerîflerden Tekrar Olunanların Çıkarılmasıyla Hazırlanmış Muhtasar Bir Eserdir. 3) Dürer Hâşiyesi, 4) Mirkât-üt-tarîkat-il-muhammediyye Ve Merdât-üş-şerîat-il- Ahmediyye, 5) Câmi'ul-fürsûl, 6) Mebâhic-ül-ihvân (îsâgûcî Şerhi), 7) Risâle Fî Hakk-ıl-müsâfir, 8) Risâle Fit-tıbbi Ve'l-kıyâfeti, 9) Rumûz-ül-hakâyik Ve Künûz-üd-dekâyik, 10) Bedî-un-hizâm Fil-coğrafya, 11) Muhtasarı Revâmîz-ül-a'yân.
ahıskalı Abdullah Efendi Sohbetlerinde Şöyle Buyururdu:
"ilim Ve İlim Sâhiplerinin Kadri Ve Kıymeti Allahü Teâlânın Katında Yüksektir. İnsanlar Arasında İse Şerefi Büyüktür. İnsan Ve Cinlerin Tabiatında Olanlara Hürmet Yerleştirilmiştir. İlim, İnsanları Cehâletten İrfân Derecesine Ulaştırır. Ebedî Saâdete Ve Devlete Kavuşmakta Sağlam Bir İp, Cehennem'e Düşmekten Kurtulmakta Güvenilir Bir Vâsıtadır. Allahü Teâlâ Kur'ân-ı Kerîmde Meâlen Buyuruyor Ki: "allahü Teâlâdan Kullar İçinde Ancak Âlimler Korkar." (fâtır Sûresi: 28) Hadîs-i Şerîflerde Buyruldu Ki: "melekler İlim Tâlibine, Ondan Râzı Oldukları İçin Kanatlarını Gererler" "suda Balıklara Kadar Gökdekiler Ve Yerdekiler Âlim İçin İstiğfar Ederler (onun Günahlarının Bağışlanmasını İsterler)." "alimin Âbide Üstünlüğü, Ayın Diğer Yıldızlara Üstünlüğü Gibidir."
fıkıh Âlimi Ebü'l-leys Semerkandî Buyurdu Ki: "âlimle Berâber Oturup, Onun Anlattıklarından Bir Şey Hâtırında Tutamayan Kimse İçin Böyle Olmasına Rağmen Yedi Fayda Vardır: 1. İlim Öğrenenlerin Fazîletine Kavuşur. 2. Âlimin Meclisinde Bulunduğu Müddetçe Günahlardan Korunmuş Olur. 3. Evinden İlim Öğrenmek İçin Çıktığı Zaman Üzerine Rahmet İner. 4- İlim Meclisine Oturduğunda Meclise İnen Rahmetten O Da Nasibini Alır. 5. Orada Anlatılanları Dinledikçe, Kendisine Sevap Yazılır. 6. Dersi Dinler De Anlayamadığı Zaman Üzülür, Gamlanır, Kalbi Kırık Olur. Bu Hâli Allahü Teâlânın Hadîs-i Kutsîde; "ben, Benim İçin Kalbi Kırık Olanların Yanındayım." Buyurduklarından Olmasına Vesîle Olur. 7. Âlimin Üstün, Fâsıkın, Günâh İşleyenlerin Aşağı Tutulduğunu Görüp Kalbini Fıskdan, Günâh Ve Kötü Şeylerden Çevirir. Bunun İçindir Ki, Resûlullah Efendimiz Sâlihlerle, İyi Kimselerle Berâber Olmayı Emretmiştir."
"insan Niyetini Düzeltemese De, İlim Öğrenmek, Terketmekten Daha Fazîletlidir. Çünkü İlim Öğrenince, O İlmin Onun Niyetini Düzeltmesi Umulur. Mücâhid Rahmetullahi Aleyh Buyurdu Ki: "biz İlim Öğrenirken Niyetimiz Tam Olarak Düzgün Değildi. Sonra Allahü Teâlâ Bize Niyetimizi Düzeltmeyi Nasîb Etti." Yine Bâzı Âlimler Şöyle Buyurdu: "biz İlk Önce İlmi Allah Rızâsını Niyet Ederek Öğrenmedik. Fakat İlim Bu Hâlimizi Kabûl Etmedi. Onu, Allah İçin Öğrenmemize Vesîle Oldu."
kaynaklar
1) Osmanlı Müellifleri; C.1, S.370
2) Mu'cem-ül-müellifîn; C.6, S.109
3) Esmâ-ül-müellifîn; C.1, S.487
4) Îzâh-ül-meknûn; C.1, S.356,357, C.2, S.414,468, 584,585
5) Brockelman; Supp: C.2, S.674
6) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.17, S.279