evliyânın Büyüklerinden Ve Mâlikî Mezhebi Fıkıh Âlimi. İsmi Ahmed Olup, Babasının İsmi Ahmed'dir. Nisbetleri El-bernesî El-fâsî'dir. Zerrûk İsmiyle Meşhurdur. Künyesi Ebü'l-fadl, Lakabı Şihâbüddîn'dir. 1442 (h.846) Senesinde Fas'da Doğdu. 1493 (h.899)da Batı Trablus'un Tekrîn Nâhiyesinde Vefât Etti. Doğmasından İki Gün Sonra Annesi, Beş Gün Sonra Da Babası Vefât Etti. Fıkıh İlminde Âlim Bir Kadın Olan Ninesi, Onu Himâye Edip Büyüttü. On Yaşında Kur'ân-ı Kerîmi Ezberledi Ve Terzilik Sanatını Öğrendi. On Altı Yaşında Kırâat İlmini Öğrendi. Bu Hususta Ali Satî'den Ve Abdullah Fahhâr'dan Ders Aldı. Bundan Sonra Da Tasavvuf (ahlâk) İlmini Öğrendi. Risâlet-ül-kudsiyye Ve Akâid-i Tûsî Adlı Eserleri Şeyh Abdürrahmân El-meczûlî'den Okudu. Yine Bu Hocasından Sahîh-i Buhârî'yi, Câmi-ut-tirmizî'yi Okuyup Fıkıh İlmini Öğrendi. Ayrıca Zamânının Meşhûr Âlimlerinden Pekçok Zâtın Sohbetinde Bulundu.
ilim Öğrenmek İçin Çok Seyahat Yaptı. Mısır'a Gidip, Kâhire'de Bir Müddet İkâmet Etti. Hacca Gidip, Bir Süre De Medîne'de Mücâvir Olarak Kaldı. Defâlarca Hacca Gitti. Çok Kerâmeti Görülen Evliyâ Ve Âlim Bir Zât İdi. Çok Sayıda Talebe Yetiştirdi.
buyurdu Ki: "hakka Kavuşmak İçin, Yeryüzünün Doğusunu Ve Batısını Gezip Dolaştım. Allahü Teâlânın Rızâsına Ermek İçin, Nefsin Terbiyesinde Bilinen Her Sebebe Yapıştım. Mümkün Olan Her Yola Başvurdum. Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmak İçin Her Neye Sarıldıysam, Beni Allahü Teâlâdan Uzaklaştırdı. Nihâyet Her Hususta Allahü Teâlâya Sığındım. Sonunda Gördüm Ki; Sebeplere Güvenmemek, Mutlak Olarak Allahü Teâlâya Teslim Olmak Lâzımdır."
tasavvuf Sarhoşluğu İle Söylenen Sözler Hakkında Bir Soru Sorulduğunda Buyurdu Ki: "vecd Ve Hâl Sâhipleri Kendilerinden Geçip Şuurlarını Kaybederlerse, Sözlerinde Ve İşlerinde Mazur Olurlar. Fakat Bu Tasavvuf Sarhoşluğu Kendiliğinden Olmayıp, Akılları Başlarında İse Şuurları Yerinde İse, Mazur Olmazlar Ve Günaha Girerler. Şuursuz Oldukları Zaman, İbâdetleri Kaçırmaları Günah Olmaz İse De, Akılları Başlarına Gelince, Kaçırdıkları İbâdetleri Hemen Kazâ Etmeleri Lâzımdır. Çünkü Bu Şuursuzluğa, Akıllarının Başlarından Gitmesine Kendileri Sebeb Olmuştur. Böyle Tasavvuf Sarhoşlarının, Dîne Uymayan Sözlerine Ve İşlerine Başkalarının Uymaları Câiz Değildir. Kendileri Günaha Girmezlerse De Bunlara Uyanlar Günaha Girerler."
bir Sohbeti Esnâsında İlimler Hakkında Şöyle Buyurdu: "akâid İlmi İle Îmân Bilgileri, Fıkıh İlmi İle Dînin Emir Ve Yasakları Öğrenilir. Tasavvuf İlmi İle İse, Kalbi Kötü Düşüncelerden Temizleyerek İhsan Mertebesine Kavuşulur. İhsân, Allahü Teâlâyı Görür Gibi İbâdet Etmektir. Îmân Bilgileri Öğrenildikten Sonra, Önce Fıkıh Bilgileri Öğrenilir. Bununla İktifâ Edip, Mânevî Hâllerden Ve İlimlerden Mahrum Kalınmaz. Bunun İçin Kalbi Kötü Düşüncelerden Kurtaracak Ve Temizleyecek Tasavvuf Bilgileri Öğrenilir. Fıkıh İle Tasavvufun Her İkisinden De Pay Almalıdır. İmâm-ı Mâlik "fıkıh Öğrenmeyip, Tasavvuf İle Uğraşan Dinden Çıkar. Zındık Olur. Fıkıh Öğrenip, Tasavvuftan Haberi Olmayan Bid'at Sâhibi Yâni Sapık Olur. Her İkisini Edinen Hakîkate Varır." Buyurdu.
ahmed-i Zerrûk Buyurdu Ki:
"nefsin Hastalıklarını Tedâvî Eden Şeylerin Aslı Beştir: 1) Az Yemek, Mîdeyi Fazla Doldurmamak, 2) Başa Gelen İşlerden Allahü Teâlâya Sığınmak, 3) Fitne Yerlerinden Kaçmak, 4) Devâmlı İstiğfâr Ve Resûlullah Efendimize Salat Ve Selâm Okumak, 5) Allahü Teâlânın Emirlerini Yerine Getirmeye, Rızâsını Kazanmaya Çağıran Kimse İle Berâber Olmak."
zamânımızdaki İnsanlar Şu Beş Şeye Tutulmuşlardır: 1) Cehâleti, İlme Tercih Etmek, 2) İşlerde Kızmak, 3) Mânevî Perdelerin Hemen Açılmasını İstemek, 4) Bid'ati (dinde Sonradan Ortaya Çıkan Şeyleri), Sünnet-i Seniyyeye Tercih Etmek, 5) Nefsin Arzu Ve İsteklerine Göre Hareket Etmek.
pekçok Eser Yazmış Olup, Bir Kısmı Şunlardır: 1) Kavâid-üt-tasavvuf, 2) İ'tinâ-ül-fevâid, 3) Şerhu Muhtasar-ı Halîl; mâlikî Mezhebi Fıkıh Bilgilerine Dâirdir. 4) Te'sîs-ül-kavâid: tasavvuf İle İlgilidir. 5) Şerhu Hızb-ül-bahr-ul-kebîr; ebü'l-hasan Şâzilî'nin hızb-ül-bahr adlı Eserinin Şerhidir.6) Şerh-ul-hakâik Ved-dekâik, 7- Şerhu Esmâ-ül-hüsnâ, 8) Şerhu Merâsıd; tasavvufla İlgilidir.9) En Nasîhat-ül-kâfiye,10) İânet-ül-müteveccihil-miskîn Alâ Tarîk-il-feth Vet-temkîn, 11- El-kavâid Fit-tasavvuf, 12) Mush-ul-enfâ', 13) El-cennetü Lil-mu'tasım, 14) Uddet-ül-mürîd-üs-sâdık. ayrıca Hadîs İlmine Dâir Bir Eseri, Şiirleri De Vardır.
kerâmet Ve Menkîbeleri
yolumuzun Esâsı Nedir?
ahmed-i Zerrûk; "yolumuzun Esâsı Nedir?" Diye Soran Birisine Şöyle Cevap Verdi:
"yolumuzun Esâsı Beştir. 1) Gizlide Ve Açıkta Allahü Teâlâdan Korkmak, Haramlardan, Yasak Ettiklerinden Sakınmak. 2) Söz Ve Hareketlerde Sünnet-i Seniyyeye Uymak, 3) İnsanlardan Birşey Beklememek, 4) Fakirlikte Ve Zenginlikte Allahü Teâlânın Takdirinden Râzı Ve Hoşnud Olmak, 5) Genişlikte Ve Darlıkta Allahü Teâlâya Yönelmek.
takvâ: Allahü Teâlâya Yönelmek Ve Doğruluk İle; Sünnet-i Seniyyeye Uymak, Kendini Muhâfaza Etmek Ve Güzel Ahlâk İle; İnsanlardan Bir Şey Beklememek, Sabır, Tevekkül İle; Allahü Teâlâdan Gelene Rızâ Göstermek, Kanâat Ve Tefviz (helâl Şeyleri Elde Etmekte Sebeplere Yapışıp, Bunlara Kavuşmayı Allahü Teâlâdan Beklemek) İle; Allahü Teâlâya Dönmek, Genişlikte O'na Hamd Ve Şükür Etmek, Darlıkta O'na Sığınmak İle Olur. Bunlara Erişebilmek İçin De; 1. Yüksek Gayret Sâhibi Olmak, 2. Allahü Teâlânın Emirlerini Yerine Getirip, Yasaklarından Sakınmak, Kulluk Vazîfelerini İyi Yapmak Lâzımdır.
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifîn; C.1, S.155
2) Neyl-ül-ibtihâc (ed-dîbâc-ül-müzehheb Kenarında); S.84
3) El-bustân Fî Zikri Evliyâi Ve Ulemâi Tilmsân; S.45
4) Ed-dav-ül-lâmi; C.1, S.222
5) El-a'lâm; C.1, S.9
6) Merec-ül-bahreyn; S.64
7) Şezerât-üz-zeheb; C.7, S.363
8) Mu'cem-ül-matbuat; S.965
9) Brockelman; Gall: 2, S.253, Supp: 2, S.360
10) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; S.428, 596, 1146
11) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.13, S.170