osmanlı Devletinde Yetişen Âlimlerin Ve Velîlerin Büyüklerinden Ve Şemsüddîn Fenârî'nin Torunlarından. İsmi, Ali Bin Yûsuf Bâlî Bin Şemsüddîn Muhammed Fenârî'dir. Osmanlı Devletinin İlk Şeyhülislâmı Molla Fenârî'nin Oğlu Molla Yûsuf'un Çocuğudur. Lakabı Alâeddîn Olup, Dedesine Nisbetle Fenârî Dendi. Bursa'da Doğup Büyüdü. Doğum Târihi Bilinmemektedir. 1497 (h.903) Senesinin Sonlarına Doğru Bursa'da Vefât Ettiği Rivâyet Edilmektedir. Dedesi Molla Fenârî'nin Kabrinin Yanına Defnedildi.
alâeddîn Fenârî, Küçük Yaştan Îtibâren İlimle Meşgûl Olmaktan Çok Zevk Duyardı. Gençliğinde İran'a Gitti. Hirat Şehrindeki Âlimlerden Ders Aldı. Sonra Semerkand Ve Buhârâ'ya Gidip, Oradaki Âlimlerden De Okudu. Her İlimde Derinleşti.hattâ, Kendisini Orada Müderris Yaptılar. Sonra Memleketini Çok Özledi Ve Fâtih Sultan Mehmed Hanın İlk Zamanlarında Anadolu'ya Geldi.
diğer Taraftan Büyük Âlim Molla Gürânî Hazretleri, Fâtih Sultan Mehmed Hana Her Zaman Molla Fenârî'nin Çocuklarının Korunmasını Belirtir Ve Onlardan Birisinin Yüce Dîvân Üyesi Olacağını Söylerdi.
alâeddîn Ali Anadolu'ya Ayak Basınca, Durumunu Pâdişâh'a Bildirdi. Âlimleri Çok Seven Fâtih Sultan Mehmed Han, Hocasının Da Sözlerini Hatırlayarak Onu Bursa'daki Manastır Medresesine Müderris Tâyin Etti. Sonra Da, Sultan İkinci Murâd Medresesinde Vazîfelendirdi. Ardından Bursa Kâdısı, En Sonra Da Kâdıasker Yaptı. On Yıl Bu Yüksek Mevkide Kalarak, İlmin Ve Âlimlerin Şerefini Korudu. Pekçok Âlim, Onun Yüksek Himmetiyle, Lâyık Oldukları Şerefli Hizmetlerin Zirvesine Ulaştı. Bir Süre Sonra Kâdıaskerlik Vazîfesinden Ayrıldı Ve Emekli Oldu.
sultan İkinci Bâyezîd Han Pâdişâh Olunca, Rumeli Kâdıaskerliğine Getirildi. Sekiz Yıl Bu Vazîfede Kaldı. Sonra Bu Vazîfeden Ayrılıp, Bursa'ya Döndü. Burada Günlerini Ders Okutmak Ve İbâdet Etmekle Geçirip, Cumâ Ve Salı Günlerinin Dışında Her Gün Ders Verir, Gayretle Çalışırdı. Senenin Üç Mevsiminde, Keşîş Dağı Eteğinde, Halenkadı Yaylası Denilen Yerde Bir Ev Yaptırıp, Orada Oturmağı Âdet Edinmişti. Derslerini De Burada Okuturdu. Ancak Kışın Şiddetli Zamânında Şehire İnerdi. Dâimâ İlimle Meşgûl Olurdu. Yatakta Yatmazdı. Uyku Bastırınca Duvara Dayanır, Önünde Kitap Dururdu. Uyanınca Kitaba Bakardı. Bu Kadar Çok İlim Sâhibi Olmasına Rağmen, Fazla Kitap Yazamadı. Çünkü Vakitlerinin Çoğunu, Kâdılık Ve Ders Okutmakla Geçirdi. Sâdece Nahivde Kâfiye Şerhi'ni Ve Bir De, Matematikte Tecnîs'in Bir Kısmının Şerhi Olan Bir Risâleyi Yazdı. Matematik İlminin Her Dalında Mâhir İdi. Kelâm, Usûl, Fıkıh, Belâgat İlimlerinde Pek Derin Bir Âlim İdi. Akıllı, Edebli Ve Vakûr İdi.
alâeddîn Ali, Tasavvuf İlmiyle Uğraşmaktan Da Büyük Haz Duyardı. Aklî Ve Naklî İlimlerde Yüksek Derecelere Eriştikten Sonra, Tasavvufta Mürşid-i Kâmil Derecesine Yükselmiş Olan Şeyh Hacı Halîfe'nin Huzûruna Gidip, Ona Talebe Oldu. Bu Zât, Zeyniyye Yolunun Büyüklerinden İdi. Vefâtına Kadar Onun Yanından Ayrılmadı, Böylece Yüksek Mârifetlere Kavuştu.
vakitlerinin Çoğunu Talebelerine Ders Okutmakla, İlmî Mütâlaalarla Geçirdi. Yüksek Talebelerinden Birisi İle Mutavvel Kitabını Okumaya Başlamışlardı. Her Satırında Birçok Meseleye Temas Edildiğinden, Mütâlaaları Uzayıp Gitti. Günde İki-üç Satırdan Fazla Okuyamıyorlardı. Okunan Yerleri, Kuşluk Vaktinden İkindi Namazına Kadar Îzâh Ederdi. Bu Minvâl Üzere Altı Ayda, Kitabın Yarısına Kadar Gelebilmişlerdi. En Sonunda Talebesine;
"molla! Bu Kitabın Okunma Usûlü Budur." Dedi Ve Bundan Sonra Hergün İkişer Yaprak Okutmakla, Kitabın Diğer Bölümlerini Kısa Zamanda Tamamladı.
o Talebe Şöyle Anlatmaktadır: "bedî'î, Edebî Sanatlarına Geldiğimizde, Bu Sanatların Her Birine Farsça Beyitlerden Pekçok Örnekler Gösteriyordu. Ben O Sırada;
"ne Çok Fârisî Beyitler Ezberlemişsiniz." Dedim. O Da; "acem, İran Talebeleri, Âdet Olarak, Hergün İkindi Namazından Sonra Toplanıp, Şiir Üzerinde Müzâkere Ederlerdi. Bunlar, O Günlerde Ezberlediğimiz Şiirlerdir. İran'dan Döndüğüm Günlerde, Ezberlediğim Şiirleri Kontrol Etmiştim De, On Bin Gazeli Bulmuştu." Cevâbını Verdi."
birgün Yanındakilere Buyurdu Ki: "cenâb-ı Hakdan Üç Dileğim Vardır: Evli-barklı Olarak Evimde Ölmemi, Hastalığımın Pek Uzun Sürmemesini Ve Îmânla Rûhumu Teslim Etmemi İstiyorum." Talebelerinden Bâzı Âlimler Dediler Ki:
"o Evde, Ondan Önce Kimse Ölmedi. Öğle Namazını Kıldıktan Sonra Hastalanıp, İkindi Ezânı Okunurken Ömrü Tamâm Oldu. Böylece İki Arzusu Yerine Geldi. Umulur Ki, Üçüncü Duâsı Da Kabûl Edilmiş Ola!"
şâir Olup Şiirlerinde Gammî Mahlasını Kullanmıştır.
oğlu Muhammed Çelebi De, İlim Ve Fazîlet Sâhiplerinden Olup, 1550 (h.957) Senesinde Vefât Etti. Bunun Lügat İlmine Dâir Lisân-ül-hikmet Adında Arabca Ve Farsça İle Karışık Yazılmış Bir Lügatı Ve Mollazâde'nin Hidâye Şerhi Kitabına Yaptığı Hâşiyesi Vardır.
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifîn; C.7, S.264
2) Esmâ-ül-müellifîn; C.1, S.739
3) Şezerât-üz-zeheb; C.8, S.18, 19
4) Fevâid-ül-behiyye; S.139, 140
5) Şakâyik-ı Nu'mâniyye Tercümesi (mecdî Efendi); S.199
6) El-kevâkib-üs-sâire; C.1, S.278
7) Tâc-üt-tevârih; C.2, S.501
8) Güldeste-i Riyâz-i İrfân; S.245
9) İslâm Meşhûrları Ansiklopedisi; C.1, S.315-316
10) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.13, S.239