osmanlı Devleti Şeyhülislâmlarından. Fıkıh, Hadîs, Tefsîr Âlimi Ve Büyük Velî. İsmi Ali, Lakabı Alâeddîn'dir. Haleb'de Doğduğundan, Arabî Denilmiştir. Doğum Târihi Bilinmemektedir. 1495 (h.901) Senesinde İstanbul'da Vefât Etti.
alâeddîn Efendi, İlk Tahsîlini Haleb'de Yaptı. Sonra Bursa'da Yıldırım Bâyezîd Medresesinde Müderris Olan Molla Gürânî Hazretlerine Talebe Oldu. Yine Âlimler Arasında "ilim Dağarcığı" Nâmıyla Şöhret Bulan Hızır Çelebi'den Dersler Aldı. Bundan Sonra Edirne Dârülhadîs Müderrisi Fahreddîn-i Acemî'ye Muid, Asistan Oldu. Bu Sırada Şerh-i Akâid'e Hâşiye Yazdı. Daha Sonra Bursa Kaplıca Medresesine Müderris Tâyin Edildi.
birgün Halvetî Tarîkatinin İleri Gelenlerinden Şeyh Alâeddîn, Molla Alâeddîn Arabî'nin Evinin Önünden Geçip Giderken Durdu Ve Âni Bir Hareketle Kapısını Çaldı. Molla Alâeddîn Çıkıp, Şeyh Hazretlerini Görünce, Onu Kitap Mütâlaa Ettiği Odasına Aldı. Bir Müddet Sessiz Durdular. Ancak Bu Kısa Müddet İçerisinde Alâeddîn Arabî, Dimağının Feyz Ve Bereketle Dolduğunu Hissetti. Ömründe Hiç Duymadığı İlâhî Lezzetin Tadını Hissetti. Derhâl Medresede Ders Verme Görevini Bırakarak, Şeyh Alâeddîn Halvetî Hazretlerine Talebe Oldu. Tasavvuf Yolunda İlerledi. Çok Yüksek Makam Ve Derecelere Kavuştu.
bir Müddet Sonra Alâeddîn Halvetî Hazretleri, Alâeddîn Arabî'ye İcâzet, Diploma Verdi. Böylece, İnsanlara Allahü Teâlânın Dîninin Emir Ve Yasaklarını Öğretmeye Memur Etti. Alâeddîn Arabî Hazretleri Daha Sonra Şeyhiyle Birlikte Manisa'ya Geldi. O Sırada Manisa'da Fâtih Sultan Mehmed'in Oğlu Şehzâde Mustafa Vâli İdi. Alâeddîn Arabî Hazretleri İle Görüşünce Kendisini Çok Sevdi Ve Ona Bağlandı. Babası Fâtih Sultan Mehmed'e Mektup Yazarak, Alâeddîn Arabî Hazretlerine Manisa Medresesinde Müderrislik Verilmesini İstedi. Pâdişâhın Kabûl Etmesi Üzerine Manisa Medresesinde Dersler Vererek Pekçok Talebe Yetiştirdi. Herkes Çözemediği Mevzuları Gelip Kendisinden Sorardı. Manisa'da İlim Ehlinin Başı Oldu. Kerâmetleri İle Halkın Sevgilisi Hâline Geldi. Cömertliği İle Fakir Fukarânın Sığınağı İdi.
alâeddîn Arabî Efendi Manisa'da İken, Bir Gün Yaylaya Çıkmıştı. Birisi Ziyâretine Geldi Ve Karşısında Oturdu. Alâeddîn Efendi Ondan Rahatsız Olup;
"senden Pis Bir Koku Geliyor. Sebebini İyi Düşün." Dedi. O Da Kalkıp, Her Yanını Yokladı. Bir Şey Bulamayıp Tekrar Otururken, Koynundan Bir Risâle (küçük Kitapçık) Düştü. Alâeddîn Efendi;
"o Nedir?" Diye Sordu. Risâleyi Alıp Baktığında, İçinde İslâm Dînine Aykırı Sözler Bulunduğunu Gördü. Bunun Üzerine;
"o Pis Kokular, Bu Sözlerin Olduğu Kitaptanmış." Buyurdu. O Kişiden Karşı Çıkmak Gibi Bir Hâl Sezince;
"eğer Bunu Yok Etmezsen, Zarara Uğrayacağını Haber Veriyorum." Dedi. O Sırada Uzaktan Yangın Çıktığı Görüldü. O Kişi Oraya Bakınca;
"eyvâh! Bu Ateş Benim Evimde." Diyerek Acele Ve Üzüntü İle Evine Koştu Ve O Risâleyi Evini Yakan Ateş İçine Fırlatıp Attı.
aklî Ve Naklî İlimlerde Üstün, Tefsîr, Hadîs Ve Fıkıhta Mütehassıs Olan Alâeddîn Arabî Hazretleri Hakkında Talebeleri Şu Bilgiyi Vermektedir.
"uzun Boylu, Gür Sakallı, Heybet Ve Vakar Sâhibi İdi. Kışın Soğuğundan Etkilenmezdi. Kalbinin "allah" Dediğini Duyardık. Öyle Ki Bâzan Bu Yürekten Çıkan Ses Onu Ders Vermekten Alıkordu. Ancak Susunca Derse Kaldıkları Yerden Devâm Ederdi. Her Gece Yüz Rekat Namaz Kılar, Hafif Bir Uyku Aldıktan Sonra Teheccüd Namazına Kalkardı. Ardından Sabaha Kadar Kitap Mütâlaa Ederdi."
alâeddîn Arabî Hazretleri, Fâtih Sultan Mehmed'in Son Senelerinde Günlük 80 Akçe İle Sahn-ı Semân Medresesine Müderris Tâyin Edildi. 1495 Yılında Sultan İkinci Bâyezîd Han Kendisini Şeyhülislâmlık Makâmına Getirdi. Bir Yıl Kadar Bu Görevde Kaldıktan Sonra Nisan 1496'da Vefât Etti. Eyüp'te İdris Köşkü Yolu Üzerinde Defnedildi.
alâeddîn Hazretlerinin Çok Çocuğu Oldu. Vefâtında, Çocuklarının Ancak On Beşi Hayatta İdi.
oğullarından Birisi Nakletti Ki:
"alâeddîn Hazretlerinin Bir Torunu Hastalanıp Yatağa Düşmüştü. Bu Sırada Şeyh Hazretleri Çilehânede Dünyâ Nîmetlerinden Kesilmiş Bir Hâlde Yalnız Rabbini Düşünüyor, O'nu Tefekkür Ediyordu. Hastanın Babası Çilehâne Kapısını Çalıp, Çocuğun Ölüme Yaklaştığını Haber Verdi Ve Hastanın Yanına Gelmesi İçin Pekçok Yalvardı. Nihâyet, Hücreden Çıkarıp Ölüm Döşeğindeki Hastanın Yanına Getirdi. Alâeddîn Efendi, Ateşin Tesiriyle Rengi Tamamen Değişen Hastanın Yastığı Dibinde Bir Süre Oturup Murâkabeye Vardı. Sonra Da Şifâ Âyetlerini Okudu Ve Duâ Etti. Duâsı Kabûl Oldu Ve Hasta O Anda Ayağa Kalktı. Alâeddîn Efendi Çocuğun Eline Yapışıp, Evden Dışarı Çıkardı. Çocuk Hiç Hastalanmamış Gibi Yürüdü Ve Dedesinin Ölümünden Sonra Uzun Sene Yaşadı."
alâeddîn Arabî Hazretlerinin Eserlerinden Bâzıları Şunlardır:1) Havâşin-alel Mukaddimât-il-erbe'a, 2) Ta'likâtün Alet-tavdîh Fî Usûl-il-fıkh, 3) Hâşiye Alâ Şerhu Akâid-in-nesefî Lit-teftâzânî.
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifîn; C.7, S.149
2) Şakâyik-ı Nu'mâniyye Tercümesi (mecdî Efendi); S.171-176
3) Şezerât-üz-zeheb; C.8, S.5
4) Devhat-ül-meşâyıh; S.12
5) İlmiye Sâlnâmesi; S. 330-340