osmanlı Âlim Ve Evliyâlarının En Meşhûrlarından. Tefsîr, Hadîs, Fıkıh Âlimidir. 1516 (h.916) Senesinde ısparta'da Doğdu. Anadolu Ve Rumeli'nin Çeşitli Şehirlerinde Kâdı Ve Kâdıasker Olarak Vazîfe Yaptı. 1571 (h.979) Senesinde Edirne'de Vefât Etti.

ali Bin Emrullah, Dedesi Abdülkâdir Hâmidî Sakalına Kına Kullanmakla Meşhûr Olduğu İçin Kınalızâde Diye Şöhret Bulmuştur. Abdülkâdir Hâmidî, Fâtih Sultan Mehmed Hanın Hocalarındandır. Babası Emrullah Efendi İse Kâdı İdi. Böylece Ali Bin Emrullah Küçük Yaştan Îtibâren Tam Bir İlim Hânedânı İçerisinde Yetişti. Kınalızâde Ali Efendi, İlk Tahsîline Akrabâsı Olan Kadri Efendiden Ders Alarak Başladı. Sonra İstanbul'a Giderek, Mahmûd Paşa Medresesinde Müderris Sinân'dan, Atik Ali Paşa'da Merhabâ Efendiden, Sonra Da Sahn-ı Semân Medresesinde Kul Sâlih Efendiden Ders Aldı. Kur'ân-ı Kerîmi Ve Pekçok Hadîs-i Şerîf Ezberledi. Yazı, Hat Sanatında Usta Olup, Tesirli Bir Hitâbete Ve Üstün Bir Hafızaya Sâhipti.tahsîlini Mükemmel Bir Şekilde Tamamladıktan Sonra Müderrislik İçin Beklemeye Başladı. Ancak Uzun Müddet Geçmesine Rağmen Tâyini Çıkmayınca Telif Ettiği Bâzı Eserleri Alıp Şeyhülislâm Ebüssüûd Efendi'nin Huzûruna Çıktı. Ebüssüûd Efendi Kendisine Niçin Geldiğini Sorunca:

"biz İstediğimiz Müderrisliği Bu Eserlerin Bâblarını Çevirerek Almak İstiyorduk. Daha Ne Yapılmak Gerekiyorsa Bilelim Efendim?" Diye Cevap Verdi. Bunun Üzerine Ebüssüûd Efendi, Ali Çelebi'nin Takdim Ettiği Eserleri Biraz Okuduktan Sonra, Onun İlimdeki Değerini Anladı Ve Kendisini Derhâl Edirne'deki Hüsâmeddîn Medresesine Müderris Tâyin Etti. Genç Talebenin Bu Hareketinden Pek Memnun Kalan Ebüssüûd Efendi Yanında Bulunanlara Hitâben De; "işte İnsan Olan Böyle Fiîlen Ehliyetini İsbât Sûretiyle Hakkını Elde Eder. Emeline Kavuşmak, Nâil Olmak İçin Şunun Bunun Şefâat Ve Delâletine Mürâcaat Etmek İnsanlık Değildir." Demiştir.

kınalızâde Ali Çelebi Edirne'den Sonra 1546'da Bursa'da Hamza Bey Medresesinde, 1548'de Yine Bursa'da Veliyyüddîn Oğlu Ahmed Paşa Medresesinde, 1550'de Kütahya'da Rüstempaşa Medresesinde, 1551'de İstanbul'da Rüstem Paşa Medresesinde Müderrislik Yaptı. 1555'te Sahn-ı Semân Medreselerinden Birine, 1558'de İse Süleymâniye Medresesine Tâyin Edildi. Bu Vazîfelerinden Sonra Da; Şam, Kahire, Bursa Kâdılığı, 1570'te İstanbul Kadılığı, 1571'de Anadolu Kâdıaskerliği Yaptı. Arapça, Farsça, Edebiyât, Tefsîr Ve Hadîs İlminde Emsâlsizdi. Tefsîr Metinlerini Anlamakta Güçlük Çekenler, Müşkillerini Hâlletmek İçin Ona Mürâcaat Ederlerdi.

şam'da Ve Mısır'da Görevli Bulunduğu Sırada, Görüştüğü Arab Âlimleri Dahî Bu Zâtın Arabçada Derin Bilgi Sâhibi Olduğunu Görmüşler Ve İstifâde Etmek İçin Ona Mürâcaat Edip, İlminin Yüksekliğini Medhetmişlerdir. Arapça, Farsça Dillerinde Veosmanlıca Türkçesinde Derin Bilgisi Olup, Bu Dillerde Şiirler Yazmış Ve Şiirleri Bir Dîvânda Toplanmıştır. Oğlu Hasan Çelebi Babası Hakkında Bir Hâdiseyi Şöyle Nakletmektedir:

"birgün Dostları İle Dinlenmek Üzere Bir Bahçeye Gittiler. orada Arkadaşlarından Biri bahâristankitabını Gösterip;

"ali Efendi, Bu Kitabı Okudunuz Mu?" Diye Sordu. O Da;

"hepsi Ezberimde." Deyince;

"öyleyse Oku Bakalım!" Dediler. Kitaptaki Şiir Ve Hikâyeleri Sonuna Kadar Okuyunca, Arkadaşları Şaşıp, Hayran Kaldılar."

kınalızâde Ali Efendi, Fen Ve Hikmet İlminde De İyi Yetişmişti. Ayrıca Felsefeyi De İncelemiş, Fakat Felsefecilerin Bozuk Fikirlerine Kapılmamıştır. Ahlâk İlmi Üzerine Çalışmış, Bu Hususta Yazılan Eserleri İnceleyip, İslâm Ahlâkını Esaslı Bir Şekilde Yazmıştır. Derslerinde, Sohbetlerinde, Vâzlarında, Nasîhatlerinde Devamlı Bu Konuları İşlemiştir.

ali Efendi'ye Göre İnsanın Hakîkî Saâdete Kavuşması İki Şeyle Gerçekleşir: Birincisi; Doğru Bir Îtikâda Yâni Ehl-i Sünnet Îtikâdına Sâhib Olmak. İkincisi; Sahîh Amelleri Yapmak Ve Güzel Ahlâka Sâhib Olmak. Bunları Elde Etmek İçin De, Önce Bunları İyice Öğrenmek, Sonra Da Öğrendikleriyle Amel Etmek Lâzımdır. Îtikâd Mahalli Olan Kalp; Bâtıl, Bozuk İnançlarla Dolmuşsa Ve Âdî, Kötü Huylarla Kirlenip Kararmışsa, İnsan, Fazîlet Sâhibi Olan Ve Saâdete Kavuşan Kimselerin Derecesine Yükselmekten Son Derece Uzaktır. Böyle Kimselerin Kalbleri, Ulvî Âlemin Feyzlerine Kapalıdır.

bir İnsan, Tabîatı Ve Kendini İnceleyerek, Hemen Müslüman Olduktan Sonra, İslâm Âlimlerinin Kitaplarından, Muhammed Aleyhisselâmın Hayâtını Ve Güzel Ahlâkını Da Öğrenirse, Îmânı Kuvvetlenir. Ahlâk Bilgisi Öğrenerek, İyi Ve Kötü Huyları, Faydalı Ve Zararlı İşleri Anlar. İyi İşleri Yapıp, Dünyâda Olgun, Kıymetli Bir İnsan Olur. İşleri Düzeninde Ve Kolaylıkla Hâsıl Olur. Dünyâda Râhat, Huzûr İçinde Yaşar. Kendisini Herkes Sever. Allahü Teâlâ Ondan Râzı Olur. Âhirette De, Allahü Teâlânın Merhametine, Mükâfâtlarına Kavuşur."

süt Emzirmek Devri Bittikten Sonra Çocuğun Terbiyesiyle Meşgûl Olmalı, Yavaş Yavaş Güzel Hâlleri Ve Ahlâkı Telkin Etmeli, Fenâ Fiillerden Menetmelidir. Ar Ve Ayıp Olacak Fiillere Teşebbüs Ettikte; "sakın! Bir Daha Bunu Yapma, Ayıptır!" Diyerek Darılmalı, Azarlamalıdır.

çocukların Yanında Dâimâ Hayırlı Ve Sâlih Adamları Medhetmeli, Övmeli, Kötü Ve Şerir Kimseleri De Zemmetmeli, Kızmalı Ki, Çocuk Şerden Kaçınsın Ve Hayrâta Rağbet Etsin.

erkek Çocukların Süslenmeğe Meyl Etmemesi Lâzımdır. Süs Ve Zînetin Kadınlara Mahsus Olduğunu Bilmelidir. Yalnız Yemek Ve İçmeği Arzu Ve Emel Edinmek, Saman Yiyen Öküz Ve Eşeklerin Kârıdır. Evlâdı, Çocukluk Vaktinde Dâimâ Nefis Taamlar, Yiyecekler Ve Leziz İçecekler İle Büyütmemeli, Bâzan Kuru Ekmekle De Doyurmalıdır. Aşırı Derecede Nâzperverlik, Sultan Ve Ümerâ Evlâdına Bile Lâyık Değildir..."

kınalızâde, Müderrislik Ve Kâdılık Hayâtı Müddetince Yüzlerce Talebe Yetiştirdi Ve İlim Âlemine Pekçok Eser Bıraktı. Eserlerinin En Önemlileri Şunlardır: 1) Ahlâk-ı A'lâî, 2) Tecrîd Hâşiyesi, 3) Mevâkıf Hâşiyesi, 4) Dürer Ve Gurer'e Yaptığı Hâşiye, 5) Kalemiyye Risâlesi, 6) Sayfiyye Risâlesi, 7) tefsîre Ve Vakfa Dâir Risâleleri, 8) arapça, Farsça, Türkçe Şiirlerini İçine Alan dîvân'ı, 9) Tabakât-ı Hanefiyye (imâm-ı a'zam Hazretlerinden İbn-i Kemâl Paşa'ya Kadar.)

kınalızâde Ali Efendi 1571 Yılında Ramazan Ayının Altıncı Günü Edirne'de Vefât Etti. Cenâze Namazında, Başta Âlimler Olmak Üzere, Büyük Bir Cemâat Hazır Bulundu. Cenâze Namazı Câmi-i Atik'de Kılındıktan Sonra, Edirne-istanbul Yolu Üzerindeki "vâki Nâzır" Adı İle Meşhûr Kabristanda Defnedildi.

kerâmet Ve Menkîbeleri

evlad  Yetiştirmek

kınalızâde Ali Çelebi, Kişinin, Peygamber Efendimizin; "ben Ümmetimin Çokluğu İle Övünürüm"hadîs-i Şerîfine Muhâtab Olabilmesi İçin, Evlâd Terbiyesine Büyük Önem Ve Ehemmiyet Göstermesi Gerektiğini Bildirirdi. O Bir Vâzında Şöyle Demiştir:

"bir Adamın İster Erkek, İster Kız Bir Çocuğu Doğarsa, Önce Allahü Teâlâya Şükür Ve Senâ Etmeli Ve Bunu Hakk'ın Bir Hediyesi Bilmelidir. Fakir Veya Âile Efrâdı Kalabalık Da Olsa Bundan Sıkılmamalıdır. Mümkündür Ki Bu Doğan Çocuğun Başında Saâdet Var Ve Rızkının Çoğalmasına Sebeb Olacaktır. Koca, Zevcesine "niçin Kız Doğurdun?" Diye Konuşmamalıdır. Zîrâ Bu Kadının Elinde Olmayan Bir Şeydir. Bir Adamı Elinde Olmayan Bir Şeyden Dolayı Kötülemek Veya Azarlamak Cehâletten İleri Gelir. Yeni Doğan Çocuğa Güzel İsim Vermelidir. Fâzıl Zâtlardan Birisi Evlâdına Dermiş Ki:

"ben Size Doğmanızdan Evvel, Doğduğunuz Zaman, Doğduktan Sonra İyilik Edip Duruyorum." Doğmazdan Evvel İyilik Nasıl Olur? Derler. Dermiş Ki:

"doğmazdan Evvel Sizi İyi, Temiz, Soyu-sopu Belli Bir Kadından Kazandım. Alçak Âilelerden Kadın Almadım Ki, Hayâtım Müddetince Bu Sebeple Kötülenip Kınanmayacaksınız. Doğduğunuz Zaman Da Size İyi Bir Ad Verdim Ki Yaşadıkça Çirkin Bir İsimle Çağırılmayacaksınız. Doğduktan Sonra Da Okuttum, Terbiye Ettim Ki, Bu Sâyede Akrânınız İçinde Mümtâz Oldunuz."

kaynaklar

1) Mu'cem-ül-müellifîn; C.7, S.34

2) Şakâyık-ı Nu'mâniyye Zeyli (atâî); S.164

3) Şezerât-üz-zeheb; C.8, S.34

4) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye (48. Baskı); S.1037

5) İslâm Ahlâkı (9. Baskı); S.6-51

6) Türk Ahlâkçıları; S.76