tefsîr, Hadîs, Fıkıh İlimlerinde Büyük Âlim. Tâbiînin Büyüklerindendir. Künyesi Ve İsmi Şöyledir: Ebû Şibl Alkame Bin Kays Bin Abdullah Bin Mâlik En-nehâî El-kûfî. Muhadrâmûn'dandır. Yâni Peygamber Efendimiz Hayatta İken Doğdu. Fakat Onu Göremedi. 681 (h.62) Senesinde Kûfe'de Vefât Etti. İlimdeki Üstünlüğü Âlimler Tarafından Sözbirliği İle Bildirilmiştir. Bu Bakımdan İlimde Rivâyetlerine Mürâcaat Edilen Müstesnâ Bir Âlimdir. Eshâb-ı Kirâmın Büyüklerinden Hazret-i Ebû Bekr'i, Hazret-i Ömer'i, Hazret-i Osman'ı, Hazret-i Ali'yi, Hazret-i Âişe'yi, Abdullah İbni Mesûd'u, Huzeyfet-ül-yemânî'yi, Selmân-ı Fârisî'yi, Hâlid Bin Velîd'i, Ebüdderdâ'yı, Habbâb Bin Eret'i Ve Diğer Eshâbı Görmüş Olanlardan İlim Alıp, Hadîs-i Şerîf Rivâyetinde Bulundu. Hazret-i Ali İle Nihâvend'de, Hâricîlere Karşı Elinde Kılıcı İle Bizzât Savaştı. Rabbânî Âlimlerdendir. Yâni Kendisine İlim Ve Hikmet Verilmiş Ve İlmi İle Amel Eden Bir Âlim Ve Büyük Bir Velî İdi.
şu Âlimler Ondan İlim Öğrenmiş, Rivâyette Bulunmuştur: Ebû Vâil Şakîk Bin Seleme, Âmir Eş-şa'bî, İbrâhim Bin Yezîd En-nehâî, Muhammed Bin Sîrîn, Abdurrahmân Bin El-esved, Müseyyib Bin Râfi', İbrâhim Bin Süveyd En-nehâî Ve Diğerleri. İbrâhim En-nehâî Ve Şa'bî Gibi Meşhûr Âlimler Ondan Fıkıh İlmini Öğrendi. Yahyâ Bin Vessab, Ubeyd Bin Nadle Ve Ebû İshak Es-sebîî De Ondan Kırâat İlmini Öğrendiler.
alkame Bin Kays, Kur'ân-ı Kerîmi Ve Fıkıh İlmini Eshâb-ı Kirâmdan Abdullah İbni Mes'ûd'dan Öğrendi. Onun Derslerinde Çok Üstün Bir Seviyede Yetişti. Nitekim Hocası Abdullah İbni Mes'ûd; "benim Okuduğum Her Şeyi Okur Ve Bildiklerimi Bilir." Buyurmuştur. Zamânın Meşhûr Âlimleri Kendilerine Bir Mesele Sorulduğunda, "alkame'ye Gidiniz!" Diyerek Onu Tercih Ederlerdi. Bilhassa Fıkıh İlminde En Büyük Âlimlerden Olanalkame Bin Kays Çok Sayıda Âlim Yetiştirdi. Ehl-i Sünnet Îtikâdının Ve Din Bilgilerinin İnsanlara Nakledilmesi Ve Öğretilmesi Husûsunda Büyük Hizmetleri Oldu. Ehl-i Sünnetin Reisi Ve Hanefî Mezhebinin İmâmı, İmâm-ı A'zâm, İlmini Onun Talebeleri Zincirinden Aldı. Alkame Bin Kays'tan İlim Öğrenen Ve Rivâyette Bulunanlardan En Başta Gelen Talebesi Ve Yeğeni İbrâhim Nehâî, Ebû Vâil, Muhammed Bin Sîrîn, İmâm-ı Şa'bî, Abdurrahmân Bin Yezîd, Esved Bin Yezîd İle Ömer Bin Alkame, İmâm-ı Zuhrî Ve Daha Çok Sayıda Âlimlerdir. İmâm-ı A'zam Ebû Hanîfenin Senelerce Derslerine Devâm Ettiği Hocası Hammad Bin Süleymân, Alkame Bin Kays'ın En Meşhûr Talebelerinden İbrâhim En-nehâî'nin Ve Şa'bî'nin Talebesidir.
alkame Bin Kays, Hâl Ve Hareketleriyle Hocası Abdullah İbn-i Mes'ûd Hazretlerine Çok Benzerdi. Abdullah İbni Mes'ûd Da Peygamber Efendimize Çok Benzerdi. Sesi Çok Güzel İdi. Kur'ân-ı Kerîm Okurken Dinleyenler Kendinden Geçerdi.
ibrâhim Nehâî Anlatır: "alkame Bin Kays, Abdullah İbni Mes'ûd'un Huzûrunda Kur'ân-ı Kerîm Okurdu. Abdullah İbni Mes'ûd Onu Dinledikçe; "oku! Anam Babam Sana Fedâ Olsun!" Derdi. Kendisi De Şöyle Anlatmıştır: Abdullah İbni Mes'ûd Beni Yanına Çağırtır, Kur'ân-ı Kerîm Okumamı İsterdi. Ben De Okurdum. Ben Durunca, Devâm Et, Buyururdu. A'rac Dedi Ki:
"kur'ân-ı Kerîm Okumada, Ses Bakımından, İnsanların En Güzeli İdi. İbn-i Mes'ûd Ne Zaman Onun Kırâatini Dinlese, Kendinden Geçer Ve; "eğer Resûlullah Seni Görseydi, Seninle Mesrûr Olurdu Ferahlardı." Derdi. Ebû İshak, Esved Bin Yezîd'in Şöyle Dediğini Nakleder. Abdullah İbni Mes'ûd'u Alkame Bin Kays'a İlim Öğretirken Gördüm. Kur'ân-ı Kerîm Sûrelerini Öğrettiği Gibi Teşehhüdü De Öğretiyordu.
alkame Bin Kays Tefsîr İlminin Büyük İmâmlarındandır. Âyet-i Kerîmeleri Tefsîr Ederken Hadîs-i Şerîflere Mürâcaat Ederdi. En'âm Sûresi Seksen İkinci Âyet-i Kerîmesinin Tefsîri Hakkında İbn-i Mes'ûd'dan Şöyle Rivâyet Etmiştir: Meâlen; "îmân Edip De, Îmânlarını Bir Zulm İle Karıştırmayan Kimseler Yok Mu? İşte Korkudan Emin Olmak Onlara Mahsustur, Hidâyete Erenler De Onlardır." âyet-i Kerîmesi Nâzil Olunca Eshâb-ı Kirâm; "hangimiz Zulüm Etmiş Bulunuyoruz?" Diye Resûlullah'a Sordular. Resûl-i Ekrem; "bu Sizin Hakkınızda Değildir." dedi Ve Sonra; "hani Lokman Da Oğluna Nasîhat Ederek Demişti Ki: "oğlum, Allah'a Şirk Koşma! Şüphe Yok Ki Bu Şirk Pek Büyük Bir Zulümdür." (lokman Sûresi: 13) Meâlindeki Âyetini Okudular. Bu Âyet-i Kerîme İle En'âm Sûresi 82. Âyetindeki Zulmün, Allah'a Ortak Koşmak Olduğunu Bildirmiştir.
gençliğinde Bir Şeyi Ezberleyince, Sanki Önümdeki Kâğıt Üzerinde Yazılı İmiş Gibi Ezbere Okurdum, Demiştir. Fıkhî Meseleleri Sormak Üzere Kendisine Çok Kimse Mürâcaat Ederdi. Hadîs İlminde Hâfız (hadîs-i Şerîf Âlimi) Derecesinde İdi. Yüz Bin Hadîs-i Şerîfi Senetleri İle Ezbere Bilirdi. Rivâyet Ettiği Hadîs-i Şerîfler, kütüb-i Sitte denen Meşhûr Altı Hadîs Kitabında Yer Almıştır. Vasiyetinin Bir Kısmı Şöyledir: "ben Vefât Ederken Başımda Lâ İlâhe İllallah Diyerek Telkinde Bulununuz. Vefât Haberimi Yaymayın Ve Beni Hemen Kabrime Götürün." Vefâtında Bir Örtü İle Bir Aba Ve Bir De Kur'ân-ı Kerîmden Başka Bir Şeyi Yoktu. Hiç Çocuğu Olmamıştır. Ona Ebû Şibl Künyesini Hocası Abdullah Bin Mes'ûd Hazretleri Vermiştir. Meşhûr Fıkıh Âlimi İbrâhim En-nehâî'nin Dayısı Ve Esved Bin Yezîd'in De Amcasıdır.
abdullah Bin Mes'ûd'dan Rivâyet Ettiği Hadîs-i Şerîfte Resûlullah Efendimiz; "mü'min, Ta'n Etmez(kötülemez), lânette Bulunmaz Ve Müstehcen Konuşmaz." buyurdu.
yine İbn-i Mes'ûd'dan; "peygamber Efendimiz Seferî İken Bâzan Oruç Tutar, Bâzan İftâr Ederdi. Farz Namazları İki Rekat Kılardı." Dediğini Rivâyet Etmiştir.
yine Abdullah İbni Mes'ûd Hazretlerinden Rivâyet Ettiği Hadîs-i Şerîfte, Resûlullah Efendimiz Buyuruyorlar Ki: "kalbinde Hardal Dânesi Kadar Îmânı Olan Hiç Bir Kimse, Cehennem'de Ebedî Kalmaz."
"şüphesiz Ki Allah Güzeldir, Güzelliği Sever. Kibir; Hakkı İnkâr Ve İnsanları Tahkîr Etmektir."
kaynaklar
1) Tam İlmihâl Se'âdet-i Ebediyye (48. Baskı); S.1039
2) El-a'lâm; C.4, S.248
3) Tehzîb-üt-tehzîb; C.7, S.276
4) Tabakât-ı İbn-i Sa'd; C.6, S.86
5) Tezkiret-ül-huffâz; C.1, S.48
6) Hilyet-ül-evliyâ; C.2, S.98
7) Miftâh-üs-seâde; C.2, S.20
8) Kâmûs-ül-a'lâm; C.4, S.3174
9) El-menhel-ül-azb-ül-mevrûd; C.1, S.186
10) Târih-i Bağdâd; C.12, S.296
11) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.1, S.222
