sekizinci Asırda Kûfe'de Yetişen Hadîs Âlimi Ve Büyük Velî. İsmi Amr Bin Kays, Künyesi Ebû Abdullah'tır. Dokumacılık Yaptığı İçin, Bezzâz, Çarşaf Sattığı İçin De Mülâî Lakâbıyla Meşhûr Oldu. Doğum Târihi Ve Doğum Yeri Bilinmemektedir. 763 (h.146) Senesinde Vefât Etti. Vefât Yeri Olarak Kûfe Bilinmekte İse De, Başka Rivâyetler De Vardır.

hayâtı Hakkında Yeterli Bilgi Bulunmayan Amr Bin Kays El-mülâî, Kûfe'nin Beş Büyüğünden Biri Olarak Tanındı. Dokumacılık Ve Bez Satıcılığı İle De Meşgul Oldu. Peygamber Efendimizin Sallallahü Aleyhi Ve Sellem Hadîs-i Şerîflerini Dinlemek Ve Nakletmek Husûsunda Yüksek Gayret Gösterdi. Ebû İshâk Es-sebîî, Semmâk Bin Harb, Atîyye El-avfî, Atâ Bin Ebû Rebâh Ve İkrime Gibi Tâbiînden Olan Âlimlerden Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etti. Bağdâd'a Giderek Ahmed Bin Hanbel Hazretleriyle Görüşüp Sohbette Bulundu. İlimde Yüksek Dereceye Ulaşan Amr Binkays'dan Da Pekçok Kimse Hadîs-i Şerîf Rivâyetinde Bulundu. Bu Zâtlardan Bâzıları: süfyân Es-sevrî, Ebû Hâlid El-ahmer, Hakem Bin Beşîr Bin Selmân'dır. Amr Bin Kays'ın Rivâyet Ettiği Hadîs-i Şerîflerden Bâzıları sahîh-i Müslim ve Diğer Meşhûr Dört Sünende Yer Almıştır. Buhârî İse Amr Bin Kays'ın Rivâyet Ettiği Hadîs-i Şerîflere edebü'l-müfred isimli Eserinde Yer Vermiştir. Ahmed Bin Hanbel, Yahyâ Bin Maîn, Ebû hâtim Er-râzî Ve Nesâî Gibi Büyük Âlimler Amr Bin Kays'ın Sika, Güvenilir Bir Râvî Olduğunu Bildirdiler.

hadîs İlminde Yüksek Derece Sâhibi Olan Amr Bin Kays, Kırâat Yâni Kur'ân-ı Kerîmi Okuma İlmini Kırâat İmâmlarından Olan Âsım Bin Behdele'den Öğrendi. Zamânında Kâriler Yâni Kur'ân-ı Kerîmin Kırâat İlmini Bilerek Okuyanlar Arasında Yer Aldı. Zâhirî İlimlerde Yüksek Derece Sâhibi Olduğu Gibi, Tasavvuf İlminde De İlerledi. Sevgili Peygamberimizin Ve O'nun Eshâb-ı Kirâmının Hayâtı Gibi Yaşamaya Çalıştı. Ticâretle Uğraştı.kazandıklarının Çoğunu Fakirlere Tasadduk Etti. Güzel Ahlâkıyla İnsanlara Örnek Olduğu Gibi, İslâmiyet'in Emir Ve Yasaklarını Anlattı. İlim Öğretip Talebe Yetiştirdi. Süfyân Es-sevrî Onun Yetiştirdiği Büyük Âlimlerdendir. Süfyân Es-sevrî Hocasının Yaşayışı İle İlgili Olarak Şöyle Buyurdu: "hocam Amr Bin Kays Beni Terbiye Etti Ve Bana İlim Öğretti. Hadîs İlmini Kur'ân-ı Kerîm Okuma İlmini, Ferâiz Yâni Mîrâs İlmini Ve Diğer İlimleri Öğretti. Bâzan Çarşıdaki Dükkanına Giderdim. Orada Bulamayınca Evine Giderdim. Evine Vardığım Zaman Ya Namaz Kılar Veya Kur'ân-ı Kerîm Okurken Bulurdum. Sanki Dünyâdan Uzaklaşmış, İşlerini Bir Kenâra Bırakmış Zannederdim. Evinde De Bulamazsam, Kûfe'nin Mescidlerinden Veya Dergâhlardan Birinde Şiddetli Bir Şekilde Ağlar Hâlde Bulurdum. Eğer Mescidlerde De Bulamazsam Kabristana Gider Orada Yüksek Sesle Feryâd Ettiğini İşitirdim."

onun Devamlı Olarak Ağladığını Gören Talebelerinden Biri; "niçin Ağlıyorsunuz? Bu Dünyâya Mı Ağlıyorsun? Zâten Senin Ömrün Üzüntü Ve Kederle Geçti." Dediği Zaman, Amr Bin Kays Buyurdu Ki: "hayır, Dünyâ İçin Ağlamıyorum. Âhiretteki Nîmetlerden Mahrûm Kalırım Diye Ağlıyoum." Allahü Teâlâdan Korkusu Ve Âhiret Endişesiyle Ağladığında Rengi Değişir, Bembeyaz Olurdu. İnsanlara Nasîhatta Bulunur, Onlara Kur'ân-ı Kerîm Okumasını Öğretirdi. İki Kimsenin Arasında Oturur, Onlara Kur'ân-ı Kerîm Okutur, Kalkınca Da Onların Önünde Yürümezdi. Onlara Geliniz Birlikte Yürüyelim." Buyurarak Tevâzû Gösterirdi. İlim Ehlinden Bir Kimse Gelince, Önünde Diz Çöker; "allahü Teâlânın Sana Bildirdiklerinden Bana Öğret." Derdi.

ticâretle Uğraşmasına Rağmen Dünyâya Gönül Vermez, Kendini Dünyâya Kaptıran Kimselere Bakarak; "bu İnsanlar Ne Gâfildir. Yazık Ki Âhirette Kendileri İçin Hazırlanan Şeylerden Haberleri Yok." Buyururdu.

ömrünü Resûlullah Efendimizin Sünnetini Öğrenmek, Öğretmek Ve Yaşamakla Geçiren Amr Bin Kays Hazretleri Zâhid Yâni Dünyâdan Uzak Bir Hayat Yaşadı. 763 (h.146) Senesinde Kûfe'de Vefât Etti. Amr Bin Kays Hazretleri Vefât Ettiği Zaman Bütün Kûfeliler Onun Cenâze Namazında Bulundular. Vasiyyeti Üzerine Cenâze Namazını Ebû Hayyân Et-temîmî Kıldırdı. Ebû Hayyân, Cemâatin Önüne Geçip Dört Defâ Tekbir Aldığı Zaman; "ihsân Edici Olan Amr Bin Kays Geldi." Diye Yüksek Bir Ses İşitildi. Namazdan Sonra Baktıkları Zaman Beyaz Renkli Ve O Zamâna Kadar Görülmemiş Olan Kuşların Etrafı Kapladığını Gördüler. İnsanlar O Kuşların Güzelliğine Ve Çokluğuna Şaştılar. Ebû Hayyân Et-temîmî; "niçin Şaşıyorsunuz? Bunlar Meleklerdir. Amr Bin Kays'a İyi Şehâdette Bulunmak Üzere Geldiler." Buyurdu.

bâzı Kimseler De Cenâze Namazı Sırasında Namaz Kılınan Yerin Çevresindeki Arâziyi Üzerlerinde Beyaz Elbiseler Bulunan Çok Sayıda Kimsenin Kapladığını Gördüler. Namaz Kılındıktan Sonra O Kimseler Kayboldu.

abdullah Bin Sa'îd El-ca'fî Dedi Ki: "amr Bin Kays'ın Cenâzesinde Bulundum. O Sırada Üzerlerinde Beyaz Elbiseler Bulunan Pekçok Kimse Vardı. Cenâze Namazını Kıldıktan Sonra Gittiklerini Gördük."

amr Bin Kays Rahmetullahi Aleyh, Sohbetleri Esnâsında Sevenlerine Ve Talebelerine; "nefsinizle Meşgûl Olduğunuzda İnsanları, İnsanlarla Meşgûl Olduğunuzda Nefsinizi Unutursunuz." Ve"tevâzûnun Başı Üç Şeydir. Karşılaştığınız Kimseye Önce Selâm Vermeniz, Mecliste Yüksek Olmayan Yere Oturmaya Râzı Olmanız Ve Allahü Teâlâya İbâdet Olarak Yapılan İşlerle Medh Edilmeyi Ve Gösterişi Sevmemenizdir." Buyururdu.

kerâmet Ve Menkîbeleri

helal Meydandadır, Haram Meydandadır

amr Bin Kays; Kötülüklerden Şiddetle Kaçınır, İyilikleri Yapmayı Teşvik Ederdi. "hayırlı Bir İş Duyduğun Zaman Bir Defâ Da Olsa Yap!" Buyururdu. Talebelerinin Ve Sevenlerinin İyi Kimselerle Arkadaşlık Yapmasını İster; "sapık Ve Bozuk Kimselerle Berâber Bulunmayın. Zîrâ Onun Sapıklığı Kalbinize Sirayet Eder." Buyururdu. Ticârette İhsân Sâhibi İdi. Kazancının Çoğunu Fakirlere İhsân Ettiği Gibi; "kim İhtikâr Yapar, Yâni İnsanların Temel İhtiyacı Olan Bir Yiyeceği Yirmi Gece Saklayarak Karaborsacılık Yaparsa, O Malın Hepsini Fakirlere Verse Dahi Keffâretini Ödeyemez." Buyururdu. Haramlardan Ve Şüphelilerden Şiddetle Kaçınan Amr bin Kays; "helâl Meydandadır. Haram Meydandadır. Şüpheliler İkisi Arasındadır. Kim Şüphelileri Terk Ederse, ırzını Ve Dînini Hakkıyla Korumuş Olur. Kim Şüphelileri Yaparsa, Her An Harama Düşebilir. Koruluğun Yanında Otlayan Hayvan Da Her An Koruluğa Girebilir. Her Sultânın Bir Koruluğu Vardır. Allahü Teâlânın Koruluğu İse Haramlardır." hadîs-i Şerîfini Okurdu.

kaynaklar

1) Hilyetü'l-evliyâ; C.5, S.100-108

2) Tabakât-us-sûfiyye (sülemî); S.68

3) Târih-i Bağdâd; C.12, S.163-166

4) Tehzîbü't-tehzîb; C.8, S.92-93

5) Siyer-i A'lâmü'n-nübelâ; C.6, S.250-251

6) Sıfat-us-safve; C.3, S.81