anadolu'da Yetişen Büyük Velîlerden. 1541 (h.948) Yılında Şereflikoçhisar'da Doğdu. Bursa'da Muhammed Üftâde Hazretlerinden Feyz Aldı. 1598 (h.1007) De Üsküdar'da Câmi Ve Dergâh Yaptırdı. 1628 (h.1038)'de Vefât Etti. Kabri, İstanbul Üsküdar'da Kendi Dergâhı Yanındaki Türbesindedir.
mahmûd Hüdâyî, Fadlullah Bin Mahmûd'un Oğludur. Çocukluğu Sivrihisar'da Geçti. Burada İlk Tahsîline Başladı. İlmini İlerletmek İçin İstanbul'a Gitti. Küçük Ayasofya Medresesinde Tahsîline Devâm Etti. Çok Zekî Olup Bir Defâ Okuduğunu Zihninde Tutar, Tekrar Kitaba Bakmaya Lüzum Hissetmezdi. Hocalarından Nazırzâde Ramazan Efendi, Ona Husûsî Bir İhtimâm Gösterdi. Mahmûd Hüdâyî Genç Yaşta; Tefsîr, Hadîs, Fıkıh Ve Zamânın Fen İlimlerinde Büyük Bir Âlim Oldu. Hocası Nâzırzâde Onu Yanına Yardımcı Olarak Aldı. Mahmûd Hüdâyî, Bir Taraftan Hocası Ramazan Efendiye Yardım Ederken, Diğer Yandan Da Halvetî Yolunun Şeyhlerinden Muslihuddîn Efendinin Sohbetlerine Katılarak Tasavvuf Yolunda İlerlemeye Çalıştı. Bu Arada Hocası Nâzırzâde'nin, Edirne'de Bulunan Sultan Selim Medresesine Tâyini Çıktı. Mahmûd Hüdâyî, Yirmi Sekiz Yaşında İken Hocası İle Edirne'ye Gitti. Ramazan Efendi, Kısa Bir Süre Edirne'de Müderrislik Yaptıktan Sonra, Şam Ve Mısır'a Kâdı Tâyin Edildi. Talebesi Mahmûd Hüdâyî'yi Oraya Da Götürdü. Mahmûd Hüdâyî Mısır'da Halvetî Şeyhlerinden Kerîmüddîn Hazretlerinden Ders Alarak, Tasavvuf Yolunda Yetişmeye Çalıştı.
mahmûd Hüdâyî Otuz Üç Yaşında İken, Hocası Nâzırzâde İle Bursa'ya Geldi. Üç Sene Ferhâdiye Medresesinde Müderrislik Yaptı. Üç Sene Sonra, Hocasının Vefâtı İle Bursa Kâdılığına Getirildi. Bursa Kâdısı Olarak Vazîfeye Başlıyan Mahmûd Hüdâyî Hazretleri, Kâdılığı Esnâsında Bir Gece Rüyâsında Cehennem'i Ve Cehennem'in Ateşinde Tanıdığı Bâzı Kimselerin Yandığını Gördü. Bu Korkunç Rüyânın Verdiği Dehşet Ve Üzüntü İçindeki Günlerde, Bir Hanım Bir Dâvâ Getirdi. Bu Dâvadan Sonra Bursa Kâdılığını Bıraktı Ki, Hâdise Şöyle İdi:
o Günlerde Bursa'da, Evliyâullahtan Olan Muhammed Üftâde Hazretleri Halkın Mânevî Terbiyesi İşi İle Meşgûl Olurlardı. Yine Üftâde Hazretlerini Seven Fakir Bir Kimse Vardı. Her Sene Hac Mevsiminde Hacca Gitmek İster, Fakat Gidecek Parası Olmadığı İçin Arzusuna Kavuşamazdı. Üzüntüsünden Hiç Yüzü Gülmez, Gözleri Hep Hacca Gidenlerin Yolu Üzerine Takılır Kalırdı. Evde Hanımı, Yüzü Gülmeyen Kocasının Bu Hâline Oldukça Üzülürdü. Yine Bir Sene Hac Mevsiminde, Parası Olmadığı İçin Hacca Gidemeyen Bu Fakir Üzüntüsünden Ne Yapacağını Şaşırdı. Aralarında Geçen Bu Konuşmanın Sonunda Elinde Olmayarak Hanımına; "eğer Bu Sene De Hacca Gidemezsem Seni Üç Talak İle Boşadım." Dedi.
günler Geçti. Kurban Bayramı Yaklaştı. Fakiri Bir Düşüncedir Aldı. Hacca Gidemezse, Evde Hanımı Boş Olacaktı. Bir Yerlerden Borç Bulup Hacca Gidememişti. Ne Yapacağını Şaşırdığı Bir Gün, Hatırına Muhammed Üftâde Geldi. Hemen Huzûruna Gidip Ağlayarak Durumunu Anlattı. O Da; "bizim Eskici Mehmed Dede'ye Git, Selâmımızı Söyle. O Seni Hacca Götürüp Derdine Dermân Olur." Buyurdu. Fakir, Sevinerek Huzûrdan Ayrıldı, Süratle Mehmed Dede'nin Dükkânına Koştu. Mehmed Dede'ye, Hocasının Selâmını Söyleyip Derdini Anlattı. Mehmed Dede:
"ey Fakir!gözlerini Kapa. Aç Demeden Sakın Açma." Dedi. Fakir Gözlerini Açtığında Kendilerini Mekke'de Buldular. Mehmed Dede, Allahü Teâlânın İzniyle, Fakiri Bir Anda Hicâz'a Götürmüştü. O Gün, Arefe İdi, Hacılar Arafat'a Çıkmışlardı. Fakir Ve Mehmed Dede De İhram Giyip Arafat'a Çıktılar. Ertesi Günü Kâbe-i Muazzamada Vakfeye Durdular. Ziyâret Edilecek Yerlere Gittikten Sonra, Bursalı Hacıları Buldular. Onlar, Hemşehrileri Olan Mehmed Dede'yi Ve Fakiri Görünce Sevindiler. Fakir Birkaç Hediye Alıp, Bir Kısmını Da Getirmeleri İçin Komşusu Olan Hacılara Emânet Etti. Vedâlaşarak Ayrıldılar. Yine Mehmed Dede'nin Kerâmetiyle Bir Anda, Mekke-i Mükerremeden Bursa'ya Geldiler.
fakir Getirdiği Bâzı Hediyelerle Eve Gelince, Hanımı Birkaç Gündür Eve Gelmeyen Kocasını Eve Almak İstemedi Ve;
"sen Beni Boşamadın Mı? Hangi Yüzle Bana Hediye Getirerek Eve Giriyorsun?" Dedi. Kocası Da; "hanım, Ben Hacca Gittim Geldim. İşte Bu Getirdiklerimi De Mekke'den Aldım." Dediyse De, Kadın: "bir De Yalan Söylüyorsun. Üç Beş Gün İçinde Hacca Gidilip Gelinir Mi? Seni Mahkemeye Vereceğim." Dedi Ve Kâdı Azîz Mahmûd Hüdâyî'ye Gelerek; "kâdı Efendi! Artık Ben Bu Adamla Bir Arada Yaşayamam. Nikâhımızın Fesh Edilmesini İstiyorum. Bunun Kurban Bayramından İki Gün Evvel Bursa'da Olduğunu Herkes Biliyor. Hâlbuki Ona Sorun, Hacca Gitmiş, Arafat'a Çıkmış, Şeytan Taşlamış, Zemzemler, Sürmeler Getirmiş... Beni Aldatıyor. Bir Haftada Oraya Gider, Bu İşleri Yapar Ve Nasıl Geri Gelir? Yanına Da Bir Yalancı Şâhit Bulmuş. "eskici Baba Gördü, Yanımdaydı." Diyor Ve Bu Husus Şer'iye Siciline İşleniyor.
bu Sözler Üzerine Azîz Mahmûd Hüdâyî, Hanımın Kocasını Mahkemeye Çağırtarak Onu Da Dinledi. Fakir; Hacca Gittiğini, Kâbe-i Muazzamayı Tavâf Edip, Ziyâret Edilecek Yerleri Gezdiğini, Bursalı Hacılarla Görüşüp Getirmeleri İçin Emânet Dahi Verdiğini İddiâ Etti. Bu Sebeple Boşanmanın Vâki Olmadığını Söyledi. Fakir, Mehmed Dede'yi Şâhit Gösterdi. Mahkemeye Gelen Mehmed Dede İse Kâdının Bu Sözlere Bir Türlü İnanmak İstemediğini Görerek; "a Kâdı Efendi! Şeytan, Allahü Teâlânın Düşmanı Olduğu Hâlde, Bir Anda Dünyânın Bir Ucundan Bir Ucuna Gidip Gelir De, Bir Velînin Bir Anda Kâbe'ye Gitmesi Niçin Kabûl Edilmez!" Dedi. Kâdı Hayret Ederek, Mahkemeyi Hacıların Dönüşüne Bıraktı. Aradan Günler Geçti. Bursalı Hacılar Geldi. Mahkeme Gününde Şâhid Olarak, Fakirin Hac Vazîfesini Yaptığını, Hattâ Verdiği Emânetleri Getirdiklerini Bildirdiler. Kâdı, Şâhitlerin Verdiği Bu İfâde İle Dâvâcı Hanımın Nikâhı Fesh Etme İsteğini Reddetti. Böylece Boşanma Olmadı.
ancak Bu Hâdise, Kâdı Azîz Mahmûd Hüdâyî Efendinin Günlerce Aklından Çıkmadı Ve Çok Etkiledi. Nihâyet Eskici Mehmed Dede'nin Yanına Gidip; "beni Talebeliğe Kabûl Buyurmanız İçin Gelmiştim." Dedi. O Da; "nasîbiniz Bizden Değil, Üftâde'dendir. Onun Huzûruna Giderek Mürâcaatınızı Bildirin." Dedi. Kâdı Evine Gitti. Hizmetçisine Atının Hazırlanmasını Emretti. Kendisi De Sırmalı Kaftanını, Sarığını Giyerek Hazırlanan Atına Bindi. Yanına Seyisini De Alıp, Üftâde Hazretlerinin Dergâhına Gitmek Üzere Yola Çıktı. Bugünkü Molla Fenârî Câmiinin Doğu Tarafındaki Sokağa Geldiğinde, Atının Ayaklarının Bileklerine Kadar Kayalara Saplandığını Gördü. Bütün Uğraşmalarına Rağmen Bir Adım İleri Süremedi. (bu Kayanın Üç Kuzular Semtinde Olduğu Da Söylenmektedir.) Çâresiz, Atından İndi. Sırmalı Kaftanıyla Üftâde Dergâhına Doğru Yürüdü. Kâdı, Dergâha Vardığında, Bahçede Yamalı Elbiseler İçinde Bahçeyi Çapalayan Bir Zât Gördü. Ona Hitâben; "ben Bursa Kâdısı Mahmûd'um. Şeyh Üftâde'yi Görmek İstiyorum. Çabuk Geldiğimi Haber Ver." Dedi. Kâdının Hizmetçi Zannettiği Şeyh Üftâde Hazretleri Dinledi Dinledi, Sonra Hafifçe Doğrularak:
"yazıklar Olsun Ey Kâdı Efendi! Herhâlde Yanlış Yere Geldiniz. Burası Yokluk Kapısıdır Ve Biz Bu Kapının Kuluyuz. Hâlbuki Sen Varlık Sâhibisin. Bu Hâlde İkimizin Bir Araya Gelmesi Mümkün Mü? Senin İlmin, Malın, Mülkün, Şânın Ve Mâmûr Bir Dünyân Var. Bizim Gibi Kulların Allahü Teâlâdan Başka Kimsesi Yoktur. Atın Bile Gelmek İstemeyip Ayakları Kayalara Saplanmadı Mı?" Buyurdu. Bu Sözler Ve Yaptığı Hatâ Azîz Mahmûd Hüdâyî'ye Çok Tesir Etti. Gözlerinden İki Sıra Yaş Döküldüğü Hâlde; "efendim! Her Şeyimi Mübârek Kapınızın Eşiğinde Terk Eyledim. Dileğim Talebeniz Olabilmek Ve Hizmetinizi Görmekle Şereflenmektir. Her Ne Emrederseniz Yapmaya Hazırım." Dedi. Bu Samîmî İfâde Üzerine Üftâde Hazretleri Tâne Tâne Buyurdu Ki:
"ey Bursa Kâdısı! Kâdılığı Bırakacak, Bu Sırmalı Kaftanınla Bursa Sokaklarında Ciğer Satacaksın. Her Gün De Dergâha Üç Ciğer Getireceksin!" Her Şeyi Bırakacağına, Her Emri Yerine Getireceğine Söz Veren Mahmûd Hüdâyî Derhal Kâdılığı Bırakıp Ciğer Satmaya Başladı. Sırtında Sırmalı Kaftanı Olduğu Halde, Ciğerleri, Bursa Sokaklarında, "ciğerci! Ciğerciiii!" Diye Diye Bağırarak Satıyordu. Bursalıların Hayret Dolu Bakışlarına, Kadınların Ve Çocukların Alay Etmelerine Hiç Aldırmıyordu. Onu Görenler; "bursa Kâdısı Azîz Mahmûd Hüdâyî Aklını Oynatmış, Tımarhânelik Olmuş." Diyorlardı. Bu Şekilde, Nefsini Kırıp, Rûhunu Yükseltmek İçin Her Türlü Alaya Alınmaya Katlanıyordu. Her Akşam Dergâha Geldiğinde Hocası Ona; "bugün Ne Yaptın? Ciğerleri Satabildin Mi?" Diye Soruyor, O Da, Başından Geçenleri Anlatıyordu.
üftâde Hazretleri Daha Sonra, Yeni Talebesinin Nefsini İyice Kırmak Ve Terbiye Etmek İçin Onu Dergâhta Helâ Temizleme İşi İle Vazîfelendirdi.hüdâyî Bir Gün Abdesthâneleri Yıkarken Kulağına Davul-zurna Sesleri Geldi. Şöyle Bir Kulak Kabarttığında, Kendi Yerine Tâyin Olunan Yeni Kâdının Geldiğini Ve Halkın Karşılamaya Çıktığını Öğrendi. Bir Anlık Dalgınlık İle Kendi Kendine; "yeni Kâdı Geliyor Ha!.. Bîçâre Mahmûd, Sen Böyle Bir Mesleği Bıraktın. Şimdi Abdesthânelerde Temizlik Yapıyorsun." Diyerek Nefsinin Aldatmasına Yakalandı. Ancak Daha Bu Düşünceler Geçer Geçmez Derhal Toparlandı Ve;
"mahmûd! Sen Şeyhine Nefsini Ayaklar Altına Alacağına Dâir Söz Vermemiş Miydin?" Diyerek Bu Hâle Tövbe Etti. Sonra Da Nefsini Tahkir İçin Elindeki Süpürgeyi Atarak, Taşları Sakalıyla Süpürmeye Başlayacağı Bir Anda, Şeyhi Üftâde Hazretleri Kapıda Göründü Ve;
"mahmûd, Evlâdım! Sakal Mübârek Şeydir. Onunla Böyle Bir İş Yapılmaz. Maksad Sana Bu Mertebeyi Atlatmaktı." Buyurarak, Hüdâyî'yi Alıp İçeri Dergâha Götürdü.
böylece Nefsinin İstek Ve Arzularına Sırt Çevirip İstemediği Şeyleri Yapmakta Büyük Gayret Sarfeden Azîz Mahmûd Hüdâyî Kısa Zamanda Üstâdının En Önde Ve Gözde Talebesi Oldu. Develer Yükü Kitâbın Ona Öğretemediğini Üftâde Hazretlerinin Bir Bakışı Öğretiyor, Gönlünden Geçen Bir Suâline Bin Cevap Birden Veriyordu.
bir Gün Üftâde Hazretleri Talebeleri İle Kırlarda Sohbet Etmişlerdi. Bir Ara Talebeler Etrafa Dağılarak Herbiri Birer Demet Çiçek Topladılar. Hüdâyî Efendi İse Elinde Kurumuş Ve Sapı Kırılmış Bir Çiçek Olduğu Hâlde Döndü. Herkes Hediyelerini Şeyhleri Üftâde Hazretlerine Takdim Etmiş O Da Kabûl Ederek Memnuniyetini Belirtmiş Ve Duâlar Etmişti.hüdâyî De Hediyesini Verince, Üftâde Hazretleri:
"oğlum, Arkadaşlarınız Demet Demet Çiçek Getirdiler. Siz Bize Bir Tek Solmuş Çiçeği Mi Lâyık Gördünüz?" Buyurdu. Hazret-i Hüdâyî De; "efendimize Ne Getirsem Azdır. Fakat Koparmak İçin El Uzattığım Her Çiçek Allahü Teâlâyı Tesbih Ediyordu. Bu Tesbihi İşiterek El Çekip Hiç Birini Koparamadım. Ancak Kurumuş Ve Sapının Kırılmış Olmasından Dolayı Bu Çiçeği Tesbihten Kesilmiş Gördüm. Bu Sebeple Bunu Getirebildim." Azîz Mahmûd Hüdâyî Bu Cevâbıyla Şeyhinin Bir Kat Daha Muhabbet Ve Teveccühünü Kazandı. Çünkü Üftâde Hazretleri Hüdâyî'ye Her Zaman; "evlâdım Her Zerrede Hakk'ı Göreceksin, Her Zerreye Hak Muâmelesi Yapacaksın, Başka Yolu Yok, Bu Böyledir." Derdi. Sevinci, Talebesinin Bu Mertebeye Ulaşmasından Geliyordu.
nitekim Bir Sabah Hüdâyî Hazretlerinin Artık Nihâyete Erdiğini Ve Halkı İrşâda, Doğru Yolu Göstermeye Başlayacağının İşâretini Verdi. Hüdâyî Hazretleri Her Sabah Erkenden Kalkarak Hocasının Abdest Suyunu ısıtıp Hazır Ederdi. O Sabah İse Uykuya Dalmış Ve Ancak Son Vakitte Uyanabilmişti. Derhâl İbriği Aldı. Fakat ısıtmaya Vakit Yoktu. Çünkü Hocasının Ayak Seslerini İşitiyordu. İbriği Göğsüne Bastırmış Bir Halde Kalakaldı. Üftâde Hazretleri Eğilerek; "haydi Evlâdım Suyu Dök." Dedi. Hüdâyî Hazretleri İse İbriği Göğsüne Bastırmış Hâlde Duruyor Ve Buz Gibi Olan Suyu Hocasının Eline Dökmeye Kıyamıyordu. Üftâde Hazretleri Tekrar; "haydi Evlâdım! Ne Duruyorsun? Geç Kalacağız." Deyince, Çekine Çekine Ve Korkarak Suyu Dökmeye Başladı. Ancak Hocasının Sözü Onu Bir Kat Daha Şaşırttı. "evlâdım Mahmûd Bu Su Ne Kadar ısınmış Böyle. Bunu Normal Ateş İle ısıtmayıp, Gönül Ateşi İle ısıtmışsın. Bu Hâl Artık Senin Hizmetinin Tamam Olduğunu Gösteriyor."
böylece Muhammed Üftâde Hazretleri, Hüdâyî'ye İcâzet, Diploma Verdi Ve Onu Çocukluğunu Geçirdiği Sivrihisar'a, İslâmiyeti Yaymak, Emir Ve Yasaklarını Bildirmek Üzere Gönderdi. Azîz Mahmûd Hüdâyî, Âilesiyle Birlikte Sivrihisar'a Giderek Hizmete Başladı. Ancak Burada Sâdece Altı Ay Kadar Kalabildi. Hocasının Ayrılığına Dayanamayarak Tekrar Bursa'ya Geldi. Bursa'ya Geldiği Günlerde, Doksan Yaşından Ziyâde Olan Hocasının Hizmetini Görmeye Başladı. Bu Hizmetlerinden Çok Memnun Olan Muhammed Üftâde; "oğlum! Pâdişâhlar Ardınca Yürüsün." Diye Duâ Etti. O Sene Üftâde Hazretleri Vefât Etti.
azîz Mahmûd Hüdâyî Mânevî Bir İşâretle Trakya'ya Gitti. Bir Müddet Sonra Da Şeyhülislâm Hoca Sâdeddîn Efendi Vâsıtasıyla İstanbul'a Geldi. Küçük Ayasofya Câmii Tekkesinde Hocalık Yapmaya Başladı. Bu Arada Fâtih Câmiinde, Talebelere, Tefsîr, Hadîs Ve Fıkıh Dersleri Verdi. Burada Kaldığı Müddet İçinde, İlim Ve Devlet Adamlarına Kadar Uzanan Geniş Bir Muhit Edindi. Bu Arada, Üsküdar'da Kendi Dergâhının Bulunduğu Yeri Satın Aldı. Buraya Dergâhını İnşâ Eyledi. Dergâhında Yüzlerce Talebenin Yetişmesi İçin Çok Uğraştı. Kısa Zamanda Nâmı Her Tarafta Duyuldu. Akın Akın Talebeler Dergâhına Koştular. Hasta Kalblerine Şifâ Olan Sohbetlerine Kavuştular. Onun Feyz Ve Bereketleri İle Mârifetullaha Kavuştular. Dergâh, En Fakirinden En Zenginine Ve En Üst Kademedeki Devlet Ricâline Kadar Her Tabakadan İnsanlar İle Dolup Taşıyordu. Devrin Pâdişâhları Da Ona Hürmette Kusur Etmiyorlardı. Üçüncü Murâd Han, Üçüncü Mehmed Han, Birinciahmed Han, İkinci Osman Han Ve Dördüncü Murâd Han'a Nasîhatlarda Bulundu. Dördüncü Murâd Han'a, Saltanat Kılıcını Kuşattı.
1595 Yılında İranlılarla Yapılan Tebrîz Seferine Ferhat Paşa İle Berâber Katıldı. Zaman Zaman Pâdişâhların Dâvetlisi Olarak Saraya Gidip, Onlarla Sohbetlerde Bulundu.azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretlerinin, Çeşitli Câmilerde Vâz Vermesi İçin Sevenleri Devamlı Taleplerde Bulundular. O, Üsküdar İskelesindeki Mihrimah Sultan Câmii İle Sultanahmed Câmiinde Belli Günlerde Vâz Vererek, İnsanlara Feyz Ve Mârifet Sundu.
azîz Mahmûd Hüdâyî'nin Talebesi Olmakla Şereflenmek İçin, Herkes Birbiriyle Yarışıyordu. Bunların Başında; Sadrâzam Halîl Paşa, Dilâver Paşa, Şeyhülislâm Hoca Sâdeddîn Efendi,şeyhülislâm Hocazâdeesad Efendi, Okçuzâde Mehmed Efendi, İbrâhim Efendi, Nevizâdeatâyî Efendi Geliyordu. O Zamandahüdâyî Dergâhı, İstanbul'un En Mühim Bir Kültür Merkezi Hâline Geldi.pekçok Âlim Yetişti.
osmanlı Tahtında Yirmi Yıl Kadar Saltanat Süren Üçüncü Murâd Han, Hüdâyî Hazretlerine Büyük Muhabbet Besler Ve Yapacağı İşlerde Onun İle İstişâre Yapardı. Pâdişâh 1595 Haziranında Vefât Ettiği Zaman, Hüdâyî Hazretleri Şu İlâhîyi Söylemiştir.
yalancı Dünyâya Aldanma Yâ Hû,
bu Dernek Dağılır Dîvân Eğlenmez.
iki Kapılı Bir Virânedir Bu,
bunda Konan Göçer, Konuk Eğlenmez.
bakma Bunun Karasına Ağına,
gönül Verme Bostanına Bağına,
benzer Hemân Çocuk Oyuncağına,
burda Aklı Olan İnsan Eğlenmez.
vârını Îsâr Et Mevlâ Yoluna,
bunda Ne Eylersen Anda Buluna,
bir Gün Sefer Düşer Berzah İline,
otağı Kalkacak Sultan Eğlenmez.
sen Ey Gâfil Ne Sandın Rûzigârı,
durur Mu Anladın Leyl-ü-nehârı,
yükün Yeynildigör Evvelden Bârı,
yoksa Yolcu Gider Kervan Eğlenmez.
doğrusuna Gidegör Bu Yolların
geçegör Sarpını Yüce Bellerin,
dünyâ Zindânıdır Mümin Kulların,
zindanda Olan Kul Kolay Eğlenmez.
ömür Tamam Olup Defter Dürülür,
sırat Köprüsü Ve Mîzân Kurulur,
hakkın Dergâhında Elbet Durulur,
buyruğu Tutulur Fermân Eğlenmez.
hüdâyî N'oldu Bu Kadar Peygamber,
ebû Bekr U Ömer, Osman U Haydar,
hani Habîbullah Sıddîk-ı Ekber,
bunda Gelen Gider Bir Cân Eğlenmez.
üçüncü Murâd Hanın Yerine Geçen Üçüncü Mehmed Han Ve Ondan Sonra Tahta Çıkan Birinci Ahmed Han Da Şeyh Hüdâyî Hazretlerine Büyük Bir Saygı İle Bağlı İdiler.
bir Gün Sultan Birinci Ahmed Han Rüyâsında; "avusturya Kralı İle Güreş Tuttuğunu, Fakat Kendisinin Arka Üstü Yere Düştüğünü" Görmüştü. Zâhiren Bakıldığında Rüyâ Çok Korkunç İdi. Sabahleyin, Derhal Huzûra Getirilen Âlimler Ve Rüyâ Tâbircilerinden Hiçbiri Bu Rüyâyı, Pâdişâhı Tatmin Edecek Şekilde Tâbir Edemedi. Nihâyet Üsküdar'da Bulunan Azîz Mahmûd Hüdâyî'nin, Bu Rüyâyı Tâbir Edebileceğini Arz Ettiler. Pâdişâh Birinci Ahmed Bir Mektup Yazarak, Yakınlarından Biriyle Gönderdi Ve Tâbir Edilmesini Ricâ Etti. Haberci, Mektubu Alıp Süratle Üsküdar'a Geçti. Azîz Mahmûd Hüdâyî'nin Kapısını Çaldığında, Onun İçerden Elinde Bir Zarf İle Kapıya Çıktığını Gördü. Habercinin Getirdiği Mektubu Alırken, Kendi Elindeki Mektubu Da Pâdişâha Verilmek Üzere Verdi Ve; Sultânımızın Gönderdiği Mektûbun Cevâbıdır." Buyurdu. Mektubu Şaşkınlık İçinde Alan Haberci, Derhal Mektubu Sultâna Götürdü Ve Gördüklerini Anlattı. Sultan Birinci Ahmed Hanın Gönderdiği Mektup, Daha Açılıp Okunmadan Cevâbı Gönderilmişti.sultan Ahmedhan, Gönderilen Bu Mektubu Heyecanla Okudu. Deniyordu Ki: "allahü Teâlâ İnsan Vücûdunda Arkayı, Cansız Mahlûklarda İse Toprağı, En Kuvvetli Olarak Yarattı. İnsan İle Toprağın Birbirlerine Değmesi, Bu İki Kuvvetin Bir Araya Gelmesi Demektir. Böylece, Pâdişâhımızın Arka Üstü Yere Yatması İle Bu İki Kuvvet Birleşmiştir. Dolayısıyla Bu Rüyâdan İslâmın Temsilcisi Olan Pâdişâhımızın, Küffâra Karşı Zafer Kazanacağı Anlaşıldı." Pâdişâh Bu Tâbiri Pek Beğendi Ve; "işte Gördüğüm Rüyânın Tâbiri Budur." Dedi. Derhalazîz Mahmûd Hüdâyî Hazretlerine Bin Altın Gönderdi.
diğer Taraftanazîz Mahmûd Hüdâyî'nin Hanımı Hâmile Olup Doğumu Yaklaşmıştı. Fakir Oldukları İçin Doğacak Çocuğun İhtiyaçlarını Alamamışlardı. Çünkühüdâyî Hazretleri Kapısına Gelen, Kendisine El Açan Fakir Ve İhtiyâç Sâhiplerine Hiç Düşünmeden Nesi Olsa Verirdi. Bu Sebeple Çoğu Kez Evde Yakacak Mum Bile Bulamazlardı. Bu Sebeple Hanımı;
"bursa Kâdılığını Bıraktın, Medrese Hocalığını Terkettin...elindeki Malını Mülkünü, Ona Buna Vererek Harcadın... Dünyâya Gelecek Yavruya Saracak Bir Bez Parçası Bile Yok!.." Diye Yakınıyordu.
tam Bu Sırada Kapı Çalındı. Hüdâyî Hazretleri Kapıya Doğru Giderken Hanımına Da; "hâtun, Allahü Teâlâ İstediğin Dünyâlığı Gönderdi." Buyurdu. Kapıyı Açtığında Sultan Ahmed Hanın Hediyelerini Ve Bir Kese İçinde Gönderdiği Bin Altını Alarak Hanımına Teslim Etti. Ertesi Gün De Pâdişâh Kendisi Gelerek Elini Öptü Ve Talebesi Olmakla Şereflendi.
sultan Ahmed Han, Bir Gün Hüdâyî Hazretlerine Bir Hediye Göndermiş, O Da Bunu Kabûl Etmeyerek İâde Etmişti. Pâdişâh Bu Sefer Aynı Hediyeyi Şeyh Abdülmecîd Sivâsî'ye Gönderdi. Onun Kabûl Etmesi Üzerine Bir Gün Pâdişâh Kendisine; "bu Hediyeyi Hüdâyî'ye Gönderdiğim Halde Kabûl Buyurmadılar." Dedi. Abdülmecîd Sivâsî De; "pâdişâhım, Hüdâyî Bir Ankâdır Ki, Lâşeye Tenezzül Etmez." Cevâbını Verdi.
pâdişâh Birkaç Gün Sonra Hüdâyî Hazretlerinin Sohbetine Gidince; "geri Gönderdiğiniz Hediyeyi Abdülmecîd Efendi Kabûl Etti." Dedi. Bu Söz Üzerine Hüdâyî Hazretleri De; "sultanım! Şeyh Abdülmecîd Bir Deryâdır. Ona Bir Katre Necâset Düşmekle Pislenmiş Olmaz." Diyerek Zârifâne Bir Cevap Verdi.
sultan Ahmed Han, Büyük Bir Câmi Yaptırmak İstiyordu. Kararını Verdi Ve Yerini Tesbit Ettirdi. Temel Atma Merâsimi İçin Hocası Azîz Mahmûd Hüdâyî Ve Diğer Âlimleri Dâvet Etti.kurbanlar Kesildi. Temel Atmak İçin İlk Kazmayı, Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri Vurdu. Pâdişâh, Yoruluncaya Kadar Temel Kazdı. Böyle Bir Başlangıçtan Yıllar Sonra, Câmi Yapıldı Ve Açılışını Yapmak Ve Cumâ Hutbesini Okumak Üzere Azîz Mahmûd Hüdâyî Dâvet Edildi. Ancak O Gün Beklenmedik Bir Şey Oldu. Önce Bardaktan Boşanırcasına Yağmur Başladı. Sonra Fırtına İle Berâber Denizde Dalgalar Büyüdü, Yükseldi Ve Şiddetlendi. Bu Şartlar Altında Üsküdar'dan Sarayburnu'na Geçmek İmkânsızlaşmıştı. Ne Var Ki Şeyh Hazretleri Hünkâra Söz Vermişti. Bu Sebeple Üsküdar İskelesine Geldi Ve Bir Kayık Kiralayarak İçine Atladı. O Binince Sâdık Talebeleri Durur Mu? Hemen Onlar Da Bindiler. Böylece Şeyh Hazretleri Yanında Birkaç Talebesiyle Birlikte Sarayburnu'na Doğru Açıldı. Allahü Teâlânın İzniyle Mahmûd Hüdâyî Hazretlerinin Himmeti Bereketiyle, Kayığın Ön, Arka Ve Yanlarından Bir Kayık Mesâfesinde Deniz Süt Liman Oluyor, Dalgalar Kayığa Hiç Tesir Etmiyordu. Bu Şekilde Herkes Korkudan Denize Çıkamazken, Azîz Mahmûd Hüdâyî Kayığıyla Selâmetle Karşıya Geçti. Üsküdar İle Sarayburnu Arasındaki Bu Yola "hüdâyî Yolu" Dendi Ki, Fırtınadan Uzak, Selâmetle Gidilen Bir Deniz Yolu Olduğu Kabûl Edilir.
bu Sırada Ahmed Han Da, Fevkânî Kasr-ı Hümâyûnunda Telaş Ve Üzüntü İçerisinde Hüdâyî Hazretlerini Bekliyordu. Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri Tam Köşkün Yanına Gelince, Müthiş Bir Gümbürtü Koptu. Kulakları Sağır Edecek Bir Biçimde Patlayan Gürültünün Ardından Düşen Yıldırım, Kasr-ı Hümâyûnun Bir Yanını Çökertti. Binâ Allak Bullak Olmuş; Ne Pâdişâh Dışarı Çıkabiliyor, Ne De Bir Kimse İçeri Girip Onu Kurtarabiliyordu. Ancak Hüdâyî Hazretleri Telaşlanmadılar. Kimsenin De Telaşlanmasına Fırsat Vermediler. Hemen Kasr-ı Hümâyûnun Çöken Tarafına Asâsını Dayayıp Binânın Yıkılmasına Engel Oldu. Sonra Pâdişâhı Ve Yanındakileri Tek Tek Köşkten İndirdiler.
bu Sırada Dayanak Direkleri De Getirilmiş Ve Çöken Yana Konulmuştu. Köşkteki Son Kişinin De İnmesini Müteâkip Gerekli Tedbirlerin Alındığını Gören Hüdâyî Hazretleri, Bastonunu Dayadığı Yerden Çektiler. O Anda İnanılmaz Bir Olay Oldu. Küçük Bir Bastonun Çektiği Yüke Direkler Dayanamayıp Çatır Çatır Kırıldı Ve Binâ Çöktü.
bu Olayı Gören Herkes Hüdâyî Hazretlerine Daha Fazla Gönülden Bağlandı. Artık Yağan Yağmur Ve Kopan Fırtına Kimsenin Umurunda Değildi. Büyük Bir Alayla Sultanahmed Câmiine Gelindi. Sonra Câmi Büyük Mürşîdin Eli Ve Duâsı İle İbâdete Açıldı.
sultan Ahmed Han, Birgün Bâzı Devlet Erkânıyla Gezmeye Çıkmışlardı. Ormanlık Bir Yerde İstirâhat Ederlerken Hizmetçiler Bir Koyun Kesip, Kızartarak Pâdişâha İkrâm Ettiler. Sultan Ahmed Han Besmele Çekerek Elini Ete Uzattığı An, Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri Beliriverdi. Pâdişâha; "sultânım! Sakın Yemeyiniz, O Et Zehirlidir." Buyurdu. Etten Bir Mikdâr Kesip, Oradaki Bir Köpeğe Verdiklerinde, Köpeğin Derhal Öldüğü Görüldü.
zamânın Pâdişâhı Ahmed Han; Vezirlerinden Birini Azletmiş, Mührünü De Üsküdar Tarafında Oturan Bir Başka Vezire Göndermişti. Yolda Mührü Götüren Haberci, Bir Deniz Kazâsına Tutulduğu İçin Mührü Denize Düşürdü. Mührün Denize Düştüğünü Öğrenen Pâdişâh, Azîz Mahmûd Hüdâyî'ye Gidip Durumu Anlatınca, O Da Pöstekisinin Altına Elini Uzatıp, Suları Damlamakta Olan Mührü Pâdişâha Teslim Etti.
sultan Ahmed Han, Hocası Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretlerini Ziyârete Gitmişti. Bir Müddet Sohbetten Sonra Atlarına Binerek Gezintiye Çıktılar. Karacaahmed Mezârlığının Yanından Geçerken, Mahmûd Hüdâyî, Pâdişâha Dönerek; "sultânım! İster Misiniz Bugün Size Bir Şey Göstereyim?" Diye Sordu. Sultânın, "isterim!" Demesi Üzerine, Kabristanlığa Dönerek; "kalkınız!" Dedi. Bu Hitâb Karşısında Bütün Ölüler Arpa Başağı Gibi Kabirlerinin İçinde Dikiliverdiler. Pâdişâh Bu Hâli Gördükten Sonra, Mahmûd Hüdâyî; "dönünüz!" Emrini Verince, Kabir Ehli Yine Eski Hâllerine Döndüler.
sultan Ahmed Han, Peygamber Efendimizin Mübârek Kadem-i Şerîfin İzi Bulunduğu Bir Taşı Mısır'da Kayıtbay Türbesinden İstanbul'a Getirtmiş Ve Eyyûb Câmiine Koydurmuştu. Sultanahmed Câmii Tamamlanınca Da Nakş-ı Kadem Oradan Alınarak Buraya Nakledildi. Nakil İşinin Yapıldığı Günün Gecesinde Sultan Ahmed Şöyle Bir Rüyâ Gördü:
bütün Pâdişâhların Toplandığı Yüce Bir Dîvanda Peygamber Efendimiz Kâdılık Yapmaktadır. Kayıtbay Türbesini Ziyârete Vesîle Olan "kadem-i Şerîf" Resmini Kendi Câmiine Nakleden Sultan Ahmed'den Dâvâcıdır. Peygamber Efendimiz Dâvâcıyı Dinledikten Sonra, Kadem-i Şerîfin Alındığı Yere Geri Verilmesi İstikâmetinde Karar Verir. Suçlu Mevkıinde Oturan Ahmed Han, Kan Ter İçerisinde Uyanır Ve Derhal Şeyhi Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretlerine Giderek Rüyâsını Anlatır. Hüdâyî Hazretleri, Rüyâyı; "emânetin Derhâl Yerine Gönderilmesi." Şeklinde Yorumlar Ve Kadem-i Şerîf Taşı Kayıtbay Türbesine İâde Edilir.
bu Hâdise Üzerine Sultan Birinci Ahmed, "kadem-i Saâdet-i Peygamberî" Şeklinde Bir Sorguç Yaptırıp, Cumâ, Bayram Ve Diğer Resmî Günlerde Bereketlenmek İçin Hilâfet Sarığına Takmaya Başladı. Ayrıca Bir Tahta Üzerine Resmedilen "kadem-i Şerîfin" Kenarına Da:
n'ola Tâcım Gibi Başımda Götürsem Dâim
kadem-i Resmini Dâim Hazret-i Şâh-ı Rusülün
gül-i Gülzâr-ı Nübüvvet O Kadem Sâhibidir
ahmedâ Durma Yüzün Sür Kademine O Gülün.
kıtasını Kendi Hattıyla Yazıp Şeyhi Hüdâyî Efendiye Gönderdi. O Da Bunu Dergâhının Duvarına Astırdı.
azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri Bir Gün Ahmed Hanı Ziyârete Gitmişti. Pâdişâh; "efendim! Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî Hazretlerinin, Kıyâmet Günü Talebelerine Ve Pekçok Günahkâr Mümine Şefâat Edeceği Hakkında Rivâyetler Var. Bu Rivâyetlerin Doğruluğu Hakkında Ne Buyurursunuz? Diye Suâl Eyledi. Azîz Mahmûd Hüdâyî Hemen Cevap Vermedi. Bir Müddet Murâkabe Hâlinde Kaldıktan Sonra; "bu Söz Doğrudur." Buyurdu. Sonra Padişâh; "efendim! Acabâ Zât-ı Âlinizin Bizlere Bir Vâdiniz Ve Müjdeniz Yok Mudur?" Diye Sorunca, Mahmûd Hüdâyî Ellerini Kaldırarak: "yâ Rabbî! Kıyâmete Kadar Bizim Yolumuza Katılan, Bizi Sevenler Ve Ömründe Bir Kere Türbemize Gelip Rûhumuza Fâtiha Okuyanlar Bizimdir. Bize Talebe Olanlar Denizde Boğulmasınlar. Ömürlerinin Sonlarında Fakîrlik Görmesinler. Îmânlarını Kurtararak Gitsinler Ve Öleceklerini Bilip Haber Versinler." Diye Duâ Eyledi. (âlimler Ve Evliyâ Bu Duânın Kabûl Olduğunu, Bu Yola Mensup Kimselerin Hiç Denizde Boğulmadıklarını Ve Pekçok Kimsenin De Vefât Günlerine Yakın, Öleceklerini Haber Verdiklerini Bildirdiler.)
nitekim Ahmed Han Da Öleceğini Bilip Haber Verdi. Şânı Yüce Pâdişâh 1617 Senesinde Hastalandı. Sırtında Bir Yara Çıkmıştı. Mâbeynci Mustafa, Sultânın Vefâtından Bir Gün Önce Huzûrunda İken, Ahmed Hanın Odada Sâhibini Göremediği Kimselere Dört Defâ; "ve Aleyküm Selâm." Dediğini İşitti. Sebebini Sorduğunda, Sultan Ahmed Han; "şu Anda Yanıma Hazret-i Ebû Bekr-i Sıddîk, Hazret-i Ömer, Hazret-i Osmân Ve Hazret-i Ali Geldiler. Bana; "sen Dünyâ Ve Âhiretin Sultanlığını Kendinde Toplamışsın. Yarın Resûlullah Sallallahü Aleyhi Ve Sellem Efendimizin Yanında Olacaksın." Buyurdular." Cevâbını Verdi. Hakîkaten Ertesi Gün Vefât Etti. Cenâzesinin Yıkanması İçin Hocası Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri Dâvet Edildi. Ancak O; "sultânımı Çok Severdim. Şimdi Dayanamam. İhtiyârlığım Sebebiyle Beni Mâzur Görün." Buyurdu Ve Talebelerinden Şâban Dede'yi Gönderdi.
kimyâ İlmini Öğrenmeye Merak Eden Bir Kimse, Mahmûd Hüdâyî Hazretlerinin Bu İlimdeki Mahâretini, Bilgisini Öğrenmişti. Bir Gün Huzûruna Çıkarak, Kimyâ İlmini Öğrenmek İstediğini Arzetti. O Anda Azîz Mahmûd Hüdâyî, Dergâhının Bahçesinde Bir Asma Ağacının Altında İstirahat Ediyordu. Hiç Kimseyi Reddetmek Âdeti Olmadığı İçin, Talebenin Bu Arzusunu Kırmadı. Yeni Talebe, Bu Hususta Bir Mârifet Göstermesi İçin ısrar Edince, Mahmûd Hüdâyî Asma Ağacından Bir Yaprak Kopardı. Yaprağın Üzerine Bâzı Duâlar Okuduktan Sonra, Talebenin Hayret Dolu Bakışları Arasında Yaprağın Altın Olduğu Görüldü. Talebe Fazla ısrar Edince Bu Hâli Üç Defâ Tekrâr Etti. Talebenin Maksadı, Tekrârlar Esnâsında Duâyı Öğrenmekti. Öğrendiğine Kanâat Getirince; "bu İş Çok Basitmiş, Ben De Yapabilirim." Diyerek Asmadan Bir Yaprak Aldı Ve Üzerine Öğrendiklerini Okudu. Fakat Bir Türlü Altın Olmadı. Sonra; "efendim! Ben De Sizin Okuduklarınızın Aynısını Okuduğum Hâlde Yaprak Altın Olmadı. Sebebi Nedir Acabâ?" Diye Sordu. Azîz Mahmûd Hüdâyî De; "evlâdım! Kimyâyı Öğrenebilmek İçin, Önce Nefsi Terbiye Etmek İcâbeder. Nefsi Kimyâ Etmeden, Bu Hallere Bu Mârifete Kavuşulamaz." Buyurdu.
azîz Mahmûd Hüdâyî Zamânında İstanbul'da Vebâ Salgını Olmuştu. Öyle Ki, Her Gün Yüzlerce İnsan Vebâdan Ölüyordu. Her Evi Üzüntüye Boğan Bu Âfet Karşısında Halk Toplanıp Azîz Mahmûd'a Başvurdular. Duâ Edip, Salgından Kurtulabilmeleri İçin Talebde Bulundular. Fakat Mahmûd Hüdâyî; "bu Gibi Hususlara Karışmak Bize Uygun Değildir." Buyurduysa Da, Halk Duâ Etmesi İçin ısrâr Ettiler. Onların Bu ısrârına Dayanamayan Azîz Mahmûd Hazretleri; "karacaahmed Mezarlığına Gidiniz. Bir Servi Ağacının Altında, Sâdece Hasırı Bulunan Yaşlı Bir Kimse Oturur, İsmine Hasırpûş Dede Derler. Onu Bulunuz Ve Derdinizi Anlatınız. Şâyet Red Ederse, Bizim Gönderdiğimizi Söyleyiniz." Dedi. Herkes Sevinç İçinde Karacaahmed Mezarlığına Gitti. Hasırpûş Dede'yi Bulup Durumu Anlattılar. Hasırpûş Dede Önce Kabûl Etmedi, Mahmûd Hüdâyî'nin Gönderdiğini Öğrenince Derhâl Ayağa Kalkarak Ellerini Açtı Ve Duâ Etti. Gelenlere Dönerek; "bugün Bir Kimsenin Daha Cenâze Namazı Kılınsın Da, Sonra Vebâ Salgını Dursun." Dedi. O Günden Sonra Vebâ Salgınından Ölen Olmadı.
zengin Bir Kimse, Mahmûd Hüdâyî'nin Üstünlüğünü Görmek, Anlamak İçin Huzûruna Gitti. Hiçkimseye Göstermeden, Mahmûd Hüdâyî'nin Seccâdesinin Yanına Elindeki Altın Dolu Keseyi Bıraktı. Ayrılmak İçin İzin İsteyince, Mahmûd Hüdâyî; "bırakmış Olduğunuz Altınlar İle, Hem Dünyâ Hem De Âhiret Mâmur Edilebilir. Altın, Velîye De Deliye De Lâzımdır. Onun İçin Bu Altınları, Hayr Yoluna Sarfetmek Üzere Kabûlünde Bir Mahzur Görmüyor, Red Etmeyi Uygun Bulmuyorum." Deyince, O Zengin; "efendim Kalbimde Gizlediğim Şeyleri Aynen İfâde Ettiniz." Dedi Ve Azîz Mahmûd Hüdâyî'ye Muhabbeti Ve Hürmeti Artmış Bir Şekilde Huzûrdan Ayrıldı.
azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri, 1628 (h.1038) Senesinde Hakîkî Âleme Göçtü. Vefâtından Önce Talebeleriyle Ve Tanıdıklarıyla Helâlleşti, Vasiyetini Yaptı. Son Nefeste De Kelime-i Şehâdet Getirerek Rûhunu Teslim Etti. Türbesi Üsküdar'daki Dergâhındadır. Âşıkları, Onu Ziyâret Etmekte, Feyz Ve Bereketlerinden İstifâde Etmektedirler.
hayatta İken Erkek Evlatlarının Hepsi Vefât Etmiş Bulunan Hüdâyî Hazretlerinin Zürriyeti Kızları Vasıtasıyla Devâm Etmiştir.
azîz Mahmûd Hüdâyî, İnsanların Ehl-i Sünnet Îtikâdında Bulunmaları Ve İbâdetlerini Doğru Yapmaları İçin Pekçok Eser Yazmıştır. Bu Eserlerden Bâzıları Şunlardır: 1) Nefâis-ül-mecâlis, 2) Tecelliyât, 3) Dîvân-ı İlâhiyât, 4) Habbet-ül-muhabbe, 5) Necât-ül-garîk, 6) Tarîkatnâme, 7) Tezâkir-i Hüdâyî, 8) Ahvâl-ün- Nebiyy-il-muhtâr Aleyhi Salevâtullah-il-melik-i-cebbâr, 9) Câmi-ul-fadâil Ve Kâmi-ur-rezâil, 10) Feth-ul-bâb Ve Ref-ul-hicâb, 11) El-feth-ül-ilâhî, 12) Hâşiyet-ül-kühistânî Fî Şerh-il-fıkh-ı Keydanî, 13) Hayât-ül-ervâh Ve Necât-ül-eşbâh, 14) Tarîkat-ı Muhammediyye, 15) Vâkıât, 16) Şerhun Alel- Kasîdet-il Vitriyye Fî Medhi Hayr-il-beriyye, 17) Mensûr Mevlîd-i Nebî...
azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri Oğullarından Birisinin Sünneti İçin Yaptırdığı Merâsim Dolayısıyla "dünyâya Meyletti" Denilmesi Üzerine Şu Şiiri Söyledi:
alan Sensin Veren Sensin Kılan Sen
ne Verdinse Odur Dahi Nemiz Var
hakîkat Üzre Anlayıp Bilen Sen
ne Verdinse Odur Dahî Nemiz Var
tutan El U Ayak Senden Gelüpdür
gören Göz U Kulak Senden Gelüpdür
efendi Dil Dudak Senden Gelüpdür
ne Verdinse Odur Dahî Nemiz Var
hudâyâ Biz Bu Zâtı Kanda Bulduk
neye Ef'âl Sıfâtı Kanda Bulduk
fenâyı Yâ Sebâtı Kanda Bulduk
ne Verdinse Odur Dahî Nemiz Var
bizim Ahvâlimiz Ey Hayy-u Kayyûm
cenâb-ı Pâkine Hep Cümle Mâlûm
buyurdun Oldu İlla Kaldı Mâdûm
ne Verdinse Odur Dahî Nemiz Var
hüdâyî'yi Sen Eriştir Murâda
senindir Çünkü Hükm Arz U Semâda
efendi Dahli Yok Ğayrın Arada
ne Verdinse Odur Dahî Nemiz Var
kerâmet Ve Menkîbeleri
daha Büyük Kerâmet Mi Olur?
azîz Mahmûd Hüdâyî Bir Gün, Sultan Ahmed Hanla Sarayda Sohbet Ediyordu. Bir Ara Abdest Tâzelemek İstedi. İbrik Ve Leğen Getirdiler. Pâdişâh Hocasına Hürmeten İbriği Eline Aldı Ve Abdest Suyunu Döktü. Sultan Ahmed Hanın Annesi De Kafes Arkasında Havluyu Hazırlamıştı. Vâlide Sultan Kalbinden; "azîz Mahmûd Hüdâyî'nin Bir Kerâmetini Görseydim." Diye Geçirmişti. Bunun Üzerine Mahmûd Hüdâyî, Vâlide Sultan'ın Gönlünden Geçenleri Anlayarak; "hayret! Bâzıları Bizim Kerâmetimizi Görmek İsterler, Halîfe-i Rûy-i Zemîn'in Elimize Su Döküp, Muhterem Vâlidelerinin Havlu Hazırlamasından Daha Büyük Kerâmet Mi Olur?" Buyurdu.
sultanlar Rikâbında Yürüsün!
bir Gün Sultan Ahmed Han, Mürşîdini Ziyâret İçin Üsküdar'a Gelmişti. Çarşıdan Geçerken, Hüdâyî Hazretlerinin Alış-veriş Ettiğini Gördü. Genç Hünkâr Bu Esnâda Attaydı. Derhal Atından İndi, Hocasının Elini Öptü Ve Atına Binmesi İçin Ricâ Etti. Bir Müddethüdâyî Hazretleri At Sırtında Önde Ve Pâdişâh Da Yaya Olarak Ardınca Yürüdüler. Kısa Bir Süre Sonra Mahmûd Hüdâyî Dünyâyı Titreten Koca Bir Pâdişâhın, Arkasında Yaya Yürümesine Râzı Olmadı Ve; "sultanım! Sırf Hocam Muhammed Üftâde Hazretlerinin Duâsı Ve Emri Yerine Gelsin Diye Bindim. Çünkü O; "pâdişâhlar Rikâbında Yürüsün." Diye Duâ Etmişti." Buyurarak Atından İndi. Ata Tekrar Sultan Ahmed Hanı Bindirdi.
sultan Ahmed Hanın Bu Hâdiseden Sonra Aşağıdaki Beytleri Söylediği Belirtilir:
"varımı Ben Hakka Verdim, Gayrı Vârım Kalmadı.
cümlesinden El Çekip Pes Dü Cihânım Kalmadı.
çünkü Hubbullah Erişti, Çekti Beni Kendine,
açtı Gönlüm Gözünü, Gayri Gümânım Kalmadı.
evliyânın Himmeti, Yaktı Beni Kül Eyledi,
sâfiyim, Buldum Safâyı Dü Cihânım Kalmadı.
ahmedî Der, "yâ İlâhî! Sana Şükrüm Çok-durur",
hamdülillah Aşk-ı Haktan Gayri Vârım Kalmadı."
bilmiyorum Demek İlmin Yarısıdır
"ey Oğul! Bir Mecliste Bulunduğun Zaman Az Konuş. Sana Sorulmayan Şeye Cevap Verme. Bir Şey Sorulursa Cevâbını Bilmiyorsan, Bilmiyorum De. Bilmediğine, Bilmem Demek İlmin Yarısıdır. Eğer Cevâbını Biliyorsan, Kısa Cevap Ver. Sözü Uzatma. Mecliste Bulunanlara İmtihân İçin Bir Şey Sorma. Onlarla Münâzara Ve Münâkaşa Etme. Kendini Beğenerek En Başa, Yukarıya Oturma. Edebe Çok Riâyet Eyle. Edepsizlik Her Zaman Ve Her Yerde Yasak Ve Sevimsizdir. Her Yerin Kendine Mahsus Bir Edebi Vardır. Arkadaşlarına Cömertlik Et Ve İyi Muâmelede Bulun. Dünyâ Sevgisini Gönülden Çıkar. Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmak Yolunda Senin Önüne Ve Yoluna Bir Şey Engel Olursa Onu Terk Eyle.
ey Oğul! Dünyâ Ve Dünyâ Nîmeti Hayaldir. Gök Kubbesi Altında Hiçbir Şey Aynı Hal Üzere Kalmaz, Hep Değişir. Onun İçin Dünyâ Malına, Makâmına Ve Dünyâ Hayâtına Güvenme. Biz Bu Dünyâda Misâfiriz, Yolcuyuz. Sonunda Ayrılıp Gideceğiz. Sıkıntın Varsa Üzülme. Bir An Sonra Ne Olacağımız Belli Değil."
bu Kış Günüüzüm Olur Mu?
azîz Mahmûd Hüdâyî'nin Yükselmesi Bâzı Talebelerin Kıskançlığına Yol Açtı. Durumu Sezen Üftâde Hazretleri, Azîz Mahmûd Hüdâyî'nin Büyüklüğünü Göstermek İstedi. O Sırada Mevsim Kış İdi. Dışarıda Kar Yağıyor Ve Fırtına Esiyordu. Hazret-i Üftâde Talebeleri İle Yemek Yiyorlardı. Sofraya Pilav Konulunca Üftâde Hazretleri; "şimdi Bağdan Taze Kopmuş Üzüm Olsa Bu Yemekle Ne Güzel Giderdi." Dedi. Bu Söz Üzerine Talebeler İçlerinden;
"bu Kış Günü, Bu Karda Tâze Üzüm Olur Mu?" Diye Düşünürlerken, Azîz Mahmûd Hüdâyî De Kendi Kendine; "mâdem Ki Bu Sözü Hocam Söyledi, Mutlaka Bunda Bir Hikmet Vardır." Diyerek Ayağa Kalktı Ve; "efendim! Müsâade Ederseniz Bendeniz Getireyim." Deyiverdi. Müsâade Edilince, Sepeti Aldığı Gibi Bursa'nın Çekirge Mevkıindeki Bağa Gitti.bağ Karlar Altında İdi. Bir Asma Çubuğunun Üzerinden Karları Temizlediğinde, Salkım Salkım Üzümlerin Sarktığını Gördü. Bunun, Hocası Üftâde'nin Bir Kerâmeti Olduğunu Anlayıp, Üzümleri Sepete Koymağa Başladı. Asmadaki Üzümler Bittiğinde, Sepet De Ağzına Kadar Dolmuş İdi. Sepeti Omuzuna Alarak Yola Koyuldu. Yolda, Hızlı Hızlı Yürürken, Birden Ayağı Kaydı Ve Bir Çukura Düştü. Çukur Derin Olduğundan, Çıkmak İçin Çok Uğraştı Fakat Başaramadı. Çâresiz Kalınca Hocası Üftâde'den Yardım İstemek Hatırına Geldi Ve İçinden; "imdât! Yâ Mübârek Hocam!" Der Demez, Çukurun Başından Bir Ses Geldi. "ey Mahmûd! Uzat Elini De Yukarı Çekeyim." Diyordu. Başını Kaldırdığında Birisinin Kendisine Gülümsediğini Gördü. Elini Uzattı. Yukarı Çıktığında, Bir Anda O Kimseyi Göremez Oldu. Yine Sepeti Omuzuna Alarak Süratle Dergâha Doğru Gitti. Hocasının Huzûruna Vardığında Sohbet Devâm Ediyordu. Omuzunda Üzüm Dolu Sepeti Gören Arkadaşları Şaşırıp Kaldılar. Üftâde, Yardım Edenin Hızır Aleyhisselâm Olduğunu Söyledi. Talebeler, Hocaları Üftâde'nin, Allahü Teâlânın Katında Yüksek Bir Velî Olduğunu Ve Azîz Mahmûd Hüdâyî'nin Hocalarına Olan Teslîmiyetini Bir Kere Daha Anladılar.
beyitler
hocasının Duâsı
pâdişâh Ahmed Hanın, Gördüğü Bir Rüyâyı,
güzel Tâbir Edince, Azîz Mahmûd Hüdâyî,
memnun Olup Bin Altın Gönderdi Kendisine,
maddî Sıkıntıdaydı, Mübârek De O Sene.
zîrâ Bir Çocukları, Olacaktı O Ara,
gerekli Masraf İçin, Elinde Yoktu Para.
hanımı Diyordu Ki: "bıraktın Kâdılığı,
dağıttın Elindeki, Ne Varsa Dünyâlığı,
şimdiyse, Çok Yakında, Çocuğumuz Olacak.
bez Parçası Bile Yok, Bu Çocuğu Saracak."
o Böyle Söylenirken, Çalındı Kapı Birden,
azîz Mahmûd Hüdâyî, Açmak İçin Giderken,
buyurdu Ki: "ey Hâtun, Kendini Üzme Artık,
belki De Hak Teâlâ, Gönderdi Bir Dünyâlık."
açıp Da Gördüler Ki, Hakîkaten Sultandan,
çok Büyük Hediyeler, Gelmişti Tam O Zaman.
hem Öyle Çok İdi Ki, Hanımı Etti Hayret,
sırf Bir Kese İçinde, Altın Vardı Bin Adet.
ertesi Gün Pâdişâh, Bizzat Gelip Kendisi,
ellerini Öperek, Olmuştu Talebesi.
bir Gün De Sultan Ahmed Gitmişti Üsküdar'a,
çarşıda Üstâdını, Görmüş İdi Bir Ara.
kendisi At Üstünde, Üstâdı Yaya İdi,
görünce Edebinden, Hız İle Yere İndi.
bindirdi Hocasını, Hemen Kendi Atına,
geçiverdi Kendi De, Edeple Rikâbına.
allah'ın Velî Kulu, Hüdâyî Hazretleri,
pâdişâhın Atında, Biraz Gitti İleri,
ve Dünyâyı Titreten, Pâdişâh Sultan Ahmed,
hocasının Ardından, Yaya Gitti Bir Müddet.
sonra O Mübârek Zât, Râzı Olmadı Buna,
hemen Attan İnerek, Buyurdu Ki Sultana:
"bir Gün Benim Üstâdım, Üftâde Hazretleri,
mübârek Ellerini, Uzatarak İleri,
bana Cân-ü Gönülden, Eylemişti Bir Duâ
buyurmuştu:"sultanlar, Yürüsün Rikâbında."
sırf Hocamın Bu Sözü, Yerine Gelsin Diye,
rızâ Göstermiş İdim, Atınıza Binmeye."
pâdişâhı, Atına, Bindirip Hemen Tekrar,
kendi, Yaya Olarak, Yürüdü Eve Kadar.
azîz Mahmûd Hüdâyî, Hürmetine İlâhî
onun Şefâatine, Kavuştur Bizi Dahi.
yalan Dünyâ Değil Misin!
kim Umar Senden Vefâyı,
yalan Dünyâ Değil Misin?
muhammed-ül-mustafâyı,
alan Dünyâ Değil Misin?
yürü Hey Vefâsız Yürü,
sensin Hod Bir Köhne Karı,
nice Yüzbin Erden Geri,
kalan Dünyâ Değil Misin?
kimisini Nâlân Edip,
kimisini Giryân Edip,
âhir-i Kâr Üryân Edip,
soyan Dünyâ Değil Misin?
kasdedip Halkın Özüne,
toprak Doldurup Gözüne,
ehl-i Gafletin Yüzüne,
gülen Dünyâ Değil Misin?
eğer Şâh U Eğer Bende,
her Kişiyi Salan Bende,
kimse Mekân Tutmaz Sende,
virân Dünyâ Değil Misin?
sihr İle Donatıp Kendin,
meydana Salan Semendin,
âleme Mihnet Kemendin,
salan Dünyâ Değil Misin?
işin Gücün Dâim Yalan,
çok Kişiden Arta Kalan,
nice Kere Boşalarak,
dolan Dünyâ Değil Misin?
hüdâyî Yolu
osmanlı Pâdişâhı Birinci Sultan Ahmed,
bir Câmi Yaptırmaya, Eyledi Birgün Niyet,
temel Atma Gününde, Âlimler Toplandılar,
kur'ân Tilâvetiyle, Kesildi Çok Hayvanlar.
câminin Temeline, O Zaman İlk Kazmayı,
sultanın Arzûsuyla, Vurdu Mahmûd Hüdâyî.
osmanlı Pâdişâhı, Sultan Ahmed Han Bile,
yoruluncaya Kadar, Çalıştı Kazma İle.
kısa Zaman İçinde, Câmi Bitti Nihâyet,
sultan Açılış İçin, Herkesi Etti Dâvet.
ve Cumâ Hutbesini, Okutmak Gâyesiyle,
üstâdı Hüdâyî'yi, Çağırdı Birisiyle.
lâkin O, Otururdu, Üsküdar Mevkiinde,
karşıya Geçmek İçin, Kıyıya Geldiğinde,
gördü Ki, Fırtınadan, Denizde Çok Dalga Var,
cesâret Edemedi, Gitmeye Kayıkçılar.
nihâyet Bir Tanesi, Geçmeye Verdi Karar,
geçtiler Selâmetle, Sarayburnu'na Kadar.
dalgalar Adam Boyu Ard Arda Geliyordu,
ve Lâkin O Kayığa, Hiç Zarar Vermiyordu.
onun Bindiği Kayık, Allah'ın İzni İle,
dalgalardan Bir Zarar, Görmedi Zerre Bile.
kayığın Etrafını, Çevreleyen Bir Alan,
hikmet-i İlâhiyle, Oluyordu Süt Liman.
gelin Gibi Süzülüp, Vardı Sarayburnu'na,
o Gün Bunu Duyanlar, Çok Hayret Etti Buna.
üsküdar-sarayburnu, Arasına Bu Yüzden,
hüdâyî Yolu Diye, Ad Verildi O Günden.
kaynaklar
1) Sefînet-ül-evliyâ; C.2, S.372
2) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; S.1033
3) Semerât-ül-fuâd; S.145
4) Şakâyik-ı Nu'mâniyye Zeyli (atâî); S.760
5) Fezleke; C.2, S.113
6) Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi; C.1, S.479
7) Silsilenâme-i Celvetî; S.82
8) Lemezât-ül-hulviyye Vr. 187 A
9) Tezâkîr-i Hüdâyî (fâtih Blm. 2572)
10) Külliyât-ı Hazret-i Hüdâyî
11) Hadîkat-ül-cevâmi; C.2, S.195
12) Menâkıb-ı Azîz Mahmûd Hüdâyî
13) Azîz Mahmûd Hüdâyî Vecelvetiyye Tarîkatı
14) Anadolu Evliyâları; S.86-98
15) İstanbul Ve Anadolu Evliyâları; C.1, S.354
16) Diyânet İslâm Ansiklopedisi; C.4, S.338
17) Mektûbât, Fâtih, Nr. 2572
18) Seyyid Azîz Mahmûd Hüdâyî, Ziver Tezveren
19) Kutbü'l-ârifîn Seyyid Azîz Mahmûd Hüdâyî, Hayâtı-menâkıbı-eserleri