mâverâünnehir Bölgesinde Yetişen Velîlerin Büyüklerinden. Doğum Târihi Belli Değildir. Nesef Şehrinde Doğdu. Babasının İsmi Muhammed'dir. Vefât Târihiyle İlgili Kaynaklarda Değişik Bilgiler Vardır. Eserlerindeki İfâdelerinden 1300 (h.700) Yılından Az Önce Veya Bu Târihte Vefât Ettiği Anlaşılmaktadır. Küçük Yaşta İlim Tahsîline Başladı. Tahsîli Esnâsında Tıb İle De İlgilendi. Bu Arada Tasavvuf Âlimlerinin Sohbetlerinde Bulundu. Horasan'a Da İlim Öğrenmek İçin Giden Aziz Nesefî, Bölgenin Moğol İşgâline Uğraması Üzerine Buradan Ayrıldı Ve Çeşitli Beldeleri Dolaştı. Bu Arada Büyük Velî Sâdeddîn-i Hammûî'ye Talebe Olmakla Şereflendi.
aziz Nesefî, Hocasından İcâzet, Diploma, Aldıktan Sonra İnsanlara Allahü Teâlânın Emir Ve Yasaklarını Bildirmeye Ve Tâliplerine İlim Öğretmeye Başladı. Çok Tesirli Vâz Ve Nasîhatlar Yapardı. Konuşmalarında Açık Ve Sâde Bir İfâde Kullanırdı.
aziz Nesefî Buyurdu Ki:
"her Kim Şunlara Uyarsa Kâmil Bir Müslüman Olur: 1) Helal Lokma, 2) Doğru Söz, 3) Doğru İş, 4) Evliyânın Sohbetinde Bulunmak, 5) Allahü Teâlânın Varlığını Birliğini Tasdik Etmek, 6) Allahü Teâlâya Karşı Kulluk Vazîfelerini Yerine Getirmek, 7) Kimseye Eziyet Vermemek, 8) Herkese Rahatlık Vermek, 9) İlim Öğrenmek."
"hakîkat Ehlinin Alâmeti Şunlardır: 1) Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmuşlardır. 2) İnsanlarla Sulh Üzeredirler. Kimseye Düşmanlık Etmezler. İnsanları Severler. " 3) Halka Şefkat Üzeredirler. Şefkatin Aslı Halka Nasîhat Etmek, Onlara Doğru Yolu Göstermektir. 4) Halka Karşı Tevâzu Ve Edeb Gösterirler. 5) Tevekkül Sâhibidirler. Sabır Ve Tahammülleri Fazladır. 6) Tamâı, Nefsin Arzu Ve İsteklerini Terketmiş, Kanâat Sâhibidirler. 7) Allahü Teâlânın Verdiğine Şükrederler. 8) İnsanlara Rahatlık Ve Ferahlık Verirler."
aziz Nesefî Çok Sayıda Eser Yazmıştır. Bunlardan Bâzıları Şunlardır: 1) Tenzil: yirmi Bölümden Meydana Gelen Eser Tasavvufa Dâirdir. Yazma Nüshası Süleymâniye Kütüphânesi (şehîd Ali Paşa Kısmı, No: 1263/2) Ve Bâyezîd Devlet Kütüphânesinde (veliyyüddîn Efendi Kısmı, No: 1767) Mevcuttur. 2) Keşf-ül-hakâik, 3) Maksad-ı Aksâ, 4) Beyân-üt-tenzîl, 5) Keşf-üs-sırât, 6) Zübdet-ül-hakâik, 7) Kitab-ül-insân-il-kâmil, 8) Menâzil-üs-sâirîn.
kaynaklar
1) Riyâz-ül-ârifîn (şarkiyat Cb. 2200); S.175
2) Esmâ-ül-müellifîn; C.1, S.580
3) Mecâlis-ül-uşşak (hüseyin Baykara); S.115