hindistan'da Yetişen Büyük Velîlerden. İsmi, Muhammed Bin Kutbüddîn Bin Kemâleddîn El-kureşî El-esedî El-mültânî Es-sühreverdî, Lakabı Şeyhülislâm Ve Behâeddîn'dir. Künyesi Ebû Muhammed, Nesebi (soyu) Peygamber Efendimizin Mensûb Olduğu Kureyş Kabîlesine Dayandığı Dedelerinin, 815 (h.200) Yıllarında Hindistan'a Geldikleri Rivâyet Olunmaktadır. Behâeddîn Zekeriyyâ, 1169 (h.565) Senesinde Hindistan'da Mültân Şehrinde Doğdu. Yüz Sene Ömür Sürdükten Sonra, 1266 (h.665) Senesinde Orada Vefât Etti. Namazını Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ Kıldırdı. Türbesi Tanınmakta Olup, Halkın Ziyaretgâhıdır.

behâeddîn Zekeriyyâ, Çocuk Yaşta İlim Tahsiline Başladı.on İki Yaşında Kur'ân-ı Kerîmi Ezberledi. O Sene Babası Vefât Etti. Bundan Sonra, İlim Öğrenmek Arzû Ve İştiyâkı İle Horasan'a Gitti. Buhârâ'da Yedi Sene İlim Tahsil Etti. Sonra Hacca Gitti. Hacdan Sonra, Mekke-i Mükerremede Kalıp İlim Tahsiline Orada Devâm Etti. Kemâleddîn Muhammed El-yemenî Hazretlerinden Hadîs-i Şerîf Okuyup, İcâzet, Diploma Aldı. Bundan Sonra Şam Ve Her Biri İlim Merkezi Olan Mübârek Beldeleri Ziyâret Ederek, Oralarda Bulunan Âlim Ve Tasavvuf Büyükleri İle Sohbet Etti. Nihâyet Bağdât'a Gelip O Zamânın Büyük Velîlerinden Şihâbüddîn-i Sühreverdî Hazretlerinin Talebelerinden Oldu. Kısa Zamanda Yetişerek, Hırka Giyme Nîmetine Kavuştu. Bir Gün Rüyâsında Resûlullah Efendimizi Gördü. Bir Evde Oturuyordu. Şeyh Şihâbüddîn Sühreverdî İse, Peygamber Efendimizin Huzûrlarında Ayaktaydı. Duvardaki İpte Birkaç Hırka Asılıydı. Şihâbüddîn Sühreverdî, Talebesi Behaüddîn Zekeriyyâ'nın Elinden Tutarak, Resûlullah Efendimizin Mübârek Ellerini Öpmekle Şereflendirdi. Peygamber Efendimiz De İpte Asılı Hırkalardan Birini İşâret Ederek; "ömer (şihâbüddîn Sühreverdî)! Bu Hırkayı Behâeddîn'e Giydir." Buyurdu. Şihâbüddîn Sühreverdî Buyurduğu Gibi Yaptı. Sabah Olunca Şihâbüddîn Sühreverdî Onu Yanına Çağırdı. Hocasının Huzûruna Varınca Orada İpe Asılı Hırkayı Gördü. Şihabüddîn Sühreverdî Yerinden Kalkıp Resûlullah Efendimizin, Rüyâda İşâret Buyurdukları Hırkayı Ona Giydirip; "ey Behâeddîn! Bu, Resûlullah Efendimizin Hırkasıdır. Ben Arada Vâsıtayım. Bunu Kimseye İzinsiz Veremem." Dedi. Evliyâlık Yolunu, İnsanlara Anlatmak İçin Hocası Tarafından İcâzet Verilerek Memleketi Olan Mültân'a Gönderildi. Oraya Gidip, Hocasından Öğrendiği Yüksek Hakîkat Bilgilerini, Kıymetli Ve İnce Mârifetleri Anlatmağa Başladı. Onun Bu Gelişini Beğenmeyip, Kendisinin O Beldede Fazla Olacağını Düşünerek, Kendisine; "bu Beldede Âlimler Var. Burası Dolu, Size Burada Yer Yok." Mânâsına, Tam Dolu Bir Kâse Süt Gönderdiler. Bundaki İnceliği Ve Nükteyi İyi Anlıyan Behâeddîn Zekeriyyâ, Bunlara Cevap Olmak Üzere; "biz De Âlimlerin Gülü Olmak Üzere Gönderildik." Mânâsına, O Kâsenin Üzerine Bir Gül Koyarak O Kimselere Geri Gönderdi. Bu Hâle Hayret Eden O Kimseler, Bu Zâtın, Tanımadıkları, Bilmedikleri Bambaşka Birisi Olduğunu Anladılar. Yaptıklarına Pişmân Olup, Hepsi De Onun Talebelerinden Oldular. Orada, İslâmiyet Bilgilerini Anlattığını Gören İlim Âşıkları, Her Taraftan Sohbetine Koşmaya Başladılar.

behâeddîn Zekeriyyâ Etrâfına Nur Saçıyordu. O Zamanda Hindistan'da Bulunan En Büyük Velîlerden Ferîdüddîn-i Genc-i Şeker Ve Hâce Kutbüddîn-i Bahtiyâr Kâkî Hazretleri İle Aynı Zamanda Yaşamışlardır. Birbirlerini Çok Severlerdi Ve Birbirlerine Çok Bağlı İdiler. Ferîdüddîn-i Genc-i Şeker'in, Hâce Behâeddîn Zekeriyyâ'nın Dayısı Olduğu, Aralarında Akrabâlık Bakımından Da Böyle Bir Yakınlığın Bulunduğu Rivâyet Edilmiştir. Ferîdüddîn-i Genc-i Şeker Ve Kutbüddîn-i Bahtiyâr Kâkî, Mültân'a Geldiklerinde Bunu Ziyâret Etmişler Ve Aralarında Çok Güzel Sohbetler Olmuştur. Birbirlerine Olan Muhabbet Ve Bağlılıkları O Derecede İdi Ki, Bir Defâsında Hâce Behâeddîn, Ferîdüddîn'e Yazdığı Bir Mektubunda; "sizinle Bizim Aramızda Allah Aşkının Neşesi Vardır." Diye Yazdı. O Da, Cevâbında; "sizinle Bizim Aramızda O Aşkın Neşesinden Ziyâde Allah Aşkının Hakîkatı Vardır." Şeklinde Yazdı.

hâce Behâeddîn, Bulunduğu Beldede Talebe Yetiştirmekle Kalmayıp, Maddî Bakımdan Da İnsanların Birçok Hizmetlerinde Bulunup, Onlara Faydalı Oldu. Bulunduğu Beldenin Civârında, Sırf Ormanlık Bölgelerde Yaşayan, Acı Ve Sıkıntı Çeken İnsanlara Yardım Etti. Sulama Kanalları Ve Su Kuyuları Açtırarak, Bereketli Yeşil Tarlalar Ve Meyve Bahçeleri Meydana Getirdi. Çok Zaman Ve Emek İsteyen Bu İşleri Yaparken, Talebe Yetiştirmeyi Hiç İhmâl Etmeyip Çok Gayret Gösterdi. Maddî Bakımdan Zengin Bir Kimse İdi. Fakat Bütün Varlığını İnsanların Faydasına Ve Allahü Teâlânın Dînine Hizmet Etmeye Harcadı. Ömrü Boyunca Bu Hizmetinden Hiç Geri Durmadı. Allahü Teâlânın Ve Dîne Hizmet Eden Büyüklerin Aşkı İle Yanardı. Bu Aşkla Yaşadı Ve Bu Aşkla Vefât Etti. "allahü Teâlânın Muhabbetiyle Hakîkaten Dolmuş Olan Kalbler, Nasıl Olur Da Bu Aşkdan Ve İnsanlara Hizmetten Kaçabilir." Buyururdu. Talebelerinin Bütün İhtiyaçlarını Kendisi Karşılardı. Bir Zamanlar Mültân'da Ciddî Bir Kıtlık Olmuştu. Zamânın Vâlisi Bu Büyük Velînin Yardımını İstedi. Hâce Behâeddîn, Malı Çok Olduğundan Fakirlere, İhtiyaç Sâhiplerine Dağıtılmak Üzere Bol Mikdârda Tahıl, Ayrıca Yedi Ölçek Dolusu Gümüş Para Gönderdi. Fakat Kendisinin Dünya Malına Hiç Bağlılığı Yoktu. Hepsini Allahü Tealânın Râzı Olduğu, Faydalı Yerlere Sarfederdi. "mal Sevgisi, Hiçbir Zaman Allahü Teâlâya Olan Sevgi Ve Muhabbetimizi Geçemez." Buyururdu. Malın, Kendisini Allahü Teâlâdan Uzaklaştıracağı Kimseler İçin Düşman Olduğunu, Mala Düşkün Olanların Allahü Teâlânın Rahmetinden Uzaklaşıp, Günaha Ve Kötülüğe Doğru Kayacaklarını Bildirirdi. Mutfağında Çeşitli Ve Lezzetli Yemekleri Hazırlattırır, Kalabalık Bir Sofrada Talebeleri İle Birlikte Yemek Yerdi. Herkese İltifat Eder, Yemek Esnâsında, Etrâfında Bulunanlara Lokma İkrâm Ederdi. Talebeler Böyle İltifatlardan Çok Hoşlanırlar, Böylece Hocalarına Olan Muhabbet Ve Bağlılıkları Daha Da Artardı. Yemek Esnâsında, Bâzan Faydalı Güzel Şeyler Anlatırdı. Bir Akşam Sofrasında, Birlikte Yemek Yerlerken, Talebenin Birisi, Aldığı Bir Lokma Ekmeği Çorbanın İçine Batırıp Yedi. Hâce Hazretleri Bunu Beğenip, Sünnet Olduğunu Bildirdi Ve; "resûlullah Efendimiz Çorba Tasına, Lokmanın Batırıldığı Yemeğin Üstünlüğünü, Kendisinin Diğer Peygamberlere Ve Hazret-i Âişe'nin Diğer Kadınlara Olan Üstünlükleri Gibi Olduğunu Bildirmişlerdir." Buyurdu.

malının Çokluğuna Rağmen, Bunlara Hiç Muhabbeti Yoktu. Bir Gün Talebelerinden Birine İçerden, İçinde Beş Bin Dînâr Bulunan Bir Kutuyu Getirmesini Söyledi. Fakirlere Dağıtacaktı. Talebe Gitti. Biraz Sonra Gelip, Kutuyu Yerinde Bulamadığını Söyledi. Behâeddîn Zekeriyyâ; "elhamdülillah." Dedi. Biraz Sonra Talebe Tekrar Gelip, Kutunun Bulunduğunu Söyleyince Yine; "elhamdülillah." Dedi. Hâdiseye Şâhid Olanlar, Her İki Hâlde De Hamdetmesinin Hikmetini Suâl Ettiler. Bunlara Cevâben Buyurdu Ki: "dervişler İçin Dünyâlık Olan Şeyin Varlığı İle Yokluğu Birdir. O Şey Gelince Sevinmezler, Gidince Üzülmezler. Kutunun Kaybolup Gittiğini Öğrenince, Kalbime Baktım. Dünyâlığım Gittiği İçin Bir Üzüntü Hâlinin Bulunup Bulunmadığını, Üzülüp Üzülmediğini Kontrol Ettim. Bir Değişme Olmadığını Anlayınca, Allahü Teâlâya Hamdettim. Kutunun Bulunduğunu Söyledikleri Zaman Bir Sevinme Hâli Olup Olmadığını Yine Kontrol Ettim. Sevinç Hâli Bulunmadığını Anlayıp, Yine Allahü Teâlâya Hamdettim."

hâce Behâeddîn, İyilik, Lütuf, İkrâm Ve İhsân Sâhibi, Eli Açık, Cömert Bir Zât İdi. Misâfiri Çok Sever, Çok İkrâmlarda Bulunurdu. Onun Zenginliği, Fakirlerden Ve Zenginlerden Bâzıları Arasında Çeşitli Dedi-kodulara Yol Açtı. Allah Adamlarının Hâllerini Anlıyamıyan Bu Zavallılar, O Büyük Zâtın Mal Toplamakla Meşgûl Olduğunu Zannediyorlar; "bizim Bildiğimiz Evliyânın Dünyâ İle Alâkası Olmaz. Bunun İse, Bu Kadar Malı Var. Bu Nasıl İştir." Diyorlardı. Bunun Gibi Sözler, Behâeddîn Hazretlerinin Kula?ina Gidince, İnsanlarin Dünyâlik Şeyler İle Meşgûl Olmasina Üzülerek; "dünyânin Tamâminin Kiymeti Nedir Ki, Bizde Olan Bir Kisminin bir Ehemmiyeti Olsun? Allahü Teâlâ, Nisâ Sûresi 77. Âyet-i Kerîmesinde Sevgili Peygamberine Hitâb Ederek Meâlen; "de Ki, Dünyâ Metâ'i (menfaati Ve Ondan İstifâde Etme, Faydalanma) pek Azdir (ve Çabuk Sona Ericidir.)" Buyuruyor. Yilan İle Arkadaşlik Etmek, Onun Zehrini Tanimayanlara Zarardir. Ama Zararini Bilip İyi Korunan İçin, Yilanin Ne Zarari Olabilir. Bunun Gibi, Dünyâ Malı, Kendisine Gönül Verenler, Bunun Zararını Anlayamayanlar İçin Elbette Zararlıdır. Fakat, Zararını İyi Anlayıp, Kendisini Koruyanlar, Ona Gönlünü Kaptırmayanlarda Dünyâlık Bulunmasının Hiç Zararı Olmaz." Buyururdu.

tevâzu Sâhibi, Gâyet Alçak Gönüllü İdi. Hiç Kızmazdı. Haddini Bilmiyenlerden Kendisini Üzenler, Rahatsız Edip Sıkıntı Verenler, Hattâ Daha Da Aşırı Giderek Bağırıp Çağıranlar, Hakâret Edenler Olurdu. Bunların Hepsine Sabreder, Hepsini Affeder, Hepsini Hoşgörü İle Karşılardı. Kendisine Kötülük Edenlere Ve Sıkıntı Verenlere İyilik İle Karşılık Vermeye Çalışırdı. Melek Sıfatlı Olup, Çok Yüksek Bir Velî İdi. "dervişliği Seçenler, Allahü Teâlâya Götüren Yolda Denenirler, İmtihan Edilirler. Başkalarından Gelen Sıkıntılara Karşı Sâkin Ve Sabırlı Olmak Yetmez. Aynı Zamanda Onlara Gül Demeti Sunabilmelidir." Buyururdu.

uzakta Bulunan Talebelerine Mektup Yazarak Nasîhatlarda Bulunurdu. Bir Talebesine Yazdığı Mektup Şöyledir: "tasavvuf Yolunda Bulunan Talebe; Hâllerini Kontrol Etmeli, Allahü Teâlânın Rızâsından Başka Her Şeyi Gönlünden Uzak Tutmalı, İnsanlarla Fazla Görüşmemeli, Allahü Teâlâyı Anmaktan Ve Hatırlamaktan Bir An Uzak Kalmamalıdır. Zikre Kendisini Alıştırmalıdır. Böyle Bir Alışkanlığı Zikir İle Yakınlığı Yoksa, Allahü Teâlânın Sevgisine Kavuşamaz."

diğer Bir Mektubunda Şöyle Nasîhat Etmektedir: "bedenin Selâmeti, Sıhhati, Az Yemek; Rûhun Selâmeti, Sıhhati, Günâhları Terk Etmekte; Dînin Selâmeti, Sıhhati İse Peygamber Efendimize Salât (hayır Duâlar) Getirmektir."

behâeddîn Zekeriyyâ Yine Buyurdu Ki: "bir Kalpte Allahü Teâlâya Olan Aşk Ateşi Yok İse, O Kalp Ölü Bir Leş Eti Gibidir. Ama Aşk Ateşi Varsa, O Kalp, Zât-ı İlahînin Ve Nîmetlerinin Aynası Hâline Gelir."

kerâmet Ve Menkîbeleri

nefsinizi Hesâba Çekin!

behâeddîn Zekeriyyâ; Vasiyetnâmesinde Buyuruyor Ki: "kulların, Allahü Teâlâya Sıdk Ve İhlâs İle İbâdet Etmeleri Gerekir. Bu İse, İbâdetlerde Ve Zikirlerde Allahü Teâlâdan Başkasına Âit Düşünceleri Atmak, Yok Etmek, Bunları Sırf Allahü Teâlâ İçin Yapmakla Mümkün Olur. Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmak İçin Hâllerinizi Güzelleştirip Düzeltmekten, Sözlerinizde Ve İşlerinizde Nefsinizi Hesâba Çekmekten Başka Yol Yoktur. İhtiyacınız Kadar Konuşun Ve İş Yapın. Bir Şey Yapacağınız Ve Bir Şey Söyleyeceğiniz Zaman Önce Allahü Teâlâya Sığının. Yapacağınız Ve Söyleyeceğinizin Hayırlı Bir Şey Olması İçin O'ndan Yardım Dileyin. İhtiyâcınızdan Fazlasını İstemeyiniz.

zikre, Allahü Teâlâyı Hatırlamaya Devâm Ediniz. Zikir; Tâlibi, Bu Yolda İlerlemek İsteyeni, Mahbûba, Allahü Teâlâya Kavuşturur. Muhabbet, Her Türlü Kir Ve Lekeyi Yakip Temizleyen Bir Ateştir. Bu Hakîkî Muhabbet Hâsil Olunca, Artik Zikreden, Zikrolunani Müşâhede İle, Görür Gibi Zikreder. İşte Böyle Yapilan Zikir, Felâha, Kurtuluşa Ereceklere Vâd Olunanlarin Yapti?i Zikirdir. Nitekim Allahü Teâlâ, Cum'a Sûresinin Onuncu Âyet-i Kerîmesinin Sonunda Meâlen; "(her Halinizde) allahü Teâlâyi Çok Zikredin Ki (dünyâ Ve Âhirette) felâh Bulasiniz (kurtuluşa Eresiniz)." buyuruyor.

beyitler

niçin  Hamdetmiyeyim?

kerâmetler Sâhibi, Bir Velîsidir Hakkın,

kulların Hizmetine, Çalışmıştır Bihakkın.

dîne Hizmet Aşkıyle, Kalbi Hep Çarpıyordu,

bir Şeyler Yapmak İçin, Fırsatlar Arıyordu.

zengin İdi, Malını, Verdi İslâm Yolunda,

çünkü Mal Ve Paranın, Sevgisi Yoktu Onda.

ne Kadar Çok İdiyse, Onun Malı, Serveti,

çok İdi O Kadar Da, O Mallara Nefreti.

bir Gün Bir Talebeye, Buyurdu: "odaya Gir,

beş Bin Dînar Olacak, Onları Bana Getir."

talebe O Odaya, Girdi Ve Döndü Geri,

dedi Ki: "göremedim, İçerde Akçeleri."

"elhamdülillah" Deyip, Dersine Etti Devam,

olmadı Bu Hususta, Onda Hiç Üzüntü Gam.

az Sonra O Talebe, İçeri Girdi Yine,

onları Bulduğunu, Arz Etti Kendisine.

hazret-i Behâeddîn, Aldı "peki" Diyerek,

devâm Etti Dersine, Bir Daha Hamd Ederek.

merak Etti Talebe, Dedi Ki: "efendim Siz,

her İki Halde Dahi, Yine Hamd Eylediniz."

buyurdu Ki: "evlâdım, Niçin Hamd Etmiyeyim?

rabbimiz İmân Vermiş, Dünyâlığı Nideyim?

paranın Varlığıyla, Yokluğu Bu Dünyâda,

müsâvîdir, Değişmez, Dervişlerin Yanında.

dünyâ Elden Çıkınca, Üzüntü Duymazlar Hiç,

ele Geçirince De, Bulmazlar Aslâ Sevinç.

ben Dahi Birincide, Nazar Ettim Kalbime,

gördüm Ki Üzüntü Yok, Hamd Eyledim Rabbime,

ikinci Seferde De, Kalbime Ettim Nazar,

gördüm Ki Bir Sevinç Yok, Şükr Eyledim, O Kadar.

bir Kul Ki Allah'ını, Seviyorsa Eğer Çok,

fark Etmez Ona Göre, Dünyâlık Var Veyâ Yok."

bu Cevap, Talebenin, Sürûr Verdi Gönlüne,

daha Arttı Yakîni, Onun Büyüklüğüne.

hazret-i Behâeddîn, Tevâzu Sâhibiydi,

kendini Üzenlere, Sabır Küpü Gibiydi.

hattâ O, Kendisine, Kötülük Edenlere,

ihsân Ve İkrâmlarda, Bulunurdu Çok Kere.

derdi Ki: "hak Yolunda, Yürüyen Kimseleri,

rabbimiz İmtihana, Tâbi Tutar Ekseri.

kulların Cefâsından, Olunca Mutazarrır,

hiç Karşılık Vermeyip, Göstermeli Hep Sabır.

sırf Sabır Kâfi Değil, Hattâ O İnsanlara,

ayrıca Gül Demeti, Sunmalıdır Onlara."

bu Allah Adamı Da, Zengindi, Malı Çoktu,

bu Yüzden Bâzıları, Yapardı Dedi-kodu.

meselâ Derlerdi Ki; "bu Nasıl Evliyâdır?

hepimizden Daha Çok, Malı Ve Mülkü Vardır."

o, Bunları Duyunca, Buyurdu: "ey İnsanlar,

hak Teâlâ Dünyâyı, Sevmiyor Zerre Kadar.

dünyânın Tamâmının, Olmayınca Kıymeti,

olur Mu Bir Kısmının, Hiç Bir Ehemmiyeti?

evet, O Dünyâlıktan, Çok Var İse De Bizde,

lâkin Muhabbetleri, Hiç Yoktur Kalbimizde."

kaynaklar

1) Kâmûs-ül-a'lam; C.2, S.1411

2) Ahbâr-ül-ahyâr; S.32

3) Tıbyân-ül-vesâil; C.2, S.151a

4) Sefînet-ül-evliyâ; S.114

5) Nefehât-ül-üns; S.583

6) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.8, S.122