büyük Velîlerden. İnsanların Îtikâd, Amel, İbâdet Ve Ahlâk Husûsunda Doğruyu Öğrenip Yapmaları Ve Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmaları İçin Onlara Rehberlik Edip, Buna Kavuşturan Ve Kendilerine Tasavvuf Yolunda Silsile-i Aliyye Denilen Meşhûr Velîlerden Olup, Bu Âlimlerin Yedincisidir. İsmi, Fadl Bin Muhammed'dir. 1042 (h.433) Senesinde Doğdu. Horasan'da Yaşadı. 1085 (h.478)'de Vefât Etti. Kabri, Tûs Yâni Meşhed Şehrindedir.

yaşadığı Devrin Âlimleri Arasında Bir Tâne İdi. Zâhirî Din İlimlerini, Ebü'l-kâsım Kuşeyrî Hazretlerinden Öğrendi. Ayrıca Ebû Abdullah Muhammed Bin Muhammed Şîrâzî, Ebû Mensûr Temîmî, Ebû Abdurrahmân Neylî, Ebû Osman Sâbûnî Ve Daha Başka Âlimlerden De İlim Tahsîl Etti. Sözü, Nasihatları Pek Tesirli İdi. Selçuklu Devletinin Meşhur Veziri Nizâm-ül-mülk Ve Zamânın Devlet Erkânı Kendisine Çok Hürmet Ederdi.

tasavvuf, Rûh İlimlerinin Mütehassısı İdi. Evliyânın Meşhurlarından Olan Ebû Saîd Ebülhayr'dan Da İstifâde Ederek Feyz Aldı. Hocası Ebü'l-kâsım-ı Gürgânî, Ebû Osman-ı Magribî'nin, Bu Da Cüneyd-i Bağdâdî Hazretlerinin Talebesi Olup, Herbirisi, İnsanlara Doğru Yolu Göstermek İçin Yetişmiş Ve Yetiştirebilen Âlimler İdi.

tasavvuf İlminde Yüksek Derecelere Kavuşması İki Vâsıta İle Olmuştur. Birisi Ebü'l-kâsım Gürgânî Tûsî Vâsıtasıyla Kübreviyye Yolundan, Diğeri De Ebü'l-hasan Harkânî Vâsıtasıyla Olmuştur.

ebû Ali Fârmedî Hazretleri, Hem İmâm-ı Gazâlî, Hem De Yûsuf-i Hemedânî Hazretlerinin Hocası İdi. Her İkisi De Ondan İstifâde Ederek Kemâle Gelmiş, Yüksek Derecelere Kavuşmuştur.

ebû Ali Fârmedî Hazretleri Tasavvuf Yoluna Girişini Şöyle Anlatmıştır: "gençliğimin İlk Yıllarında Nişâbur'da Sirâcân Medresesinde İlim Öğreniyordum. Aradan Bir Müddet Geçti. Bir Gün Şeyh Ebû Saîd Ebülhayr Hazretlerinin Mihene'den Nişâbur'a Gelmekte Olduğu Haberini Aldık. Halk Arasında Kerâmetleri Meşhur İdi. Nişâbur Halkı, Âlimler Ve İleri Gelenlerin Hepsi Onun Büyüklüğünü Biliyor Ve Saygı Duyuyordu. Pek Çok Kimse Karşılamaya Çıktı. Aralarında Ben De Bulunuyordum. Mübârek Yüzünü Görmek İstiyordum. Kendisini Görür Görmez Ona Ve Tasavvuf Ehli Büyüklere Karşı Kalbimdeki Muhabbet Ve Sevgi Pek Fazlalaştı. O Gün Sohbetini Dikkatle Dinledim. Artık Onun Huzûrunda Bulunup Sohbetlerini Dinleyenler Arasına Katıldım. Beni Tanımaz, Bilmez Sanıyordum. Bir Gün Medresemdeki Odamda İken Onu Görmek Arzum Çok Arttı. Fakat O Gün Sohbet İçin Belirlenen Günlerden Değildi. Sabredeyim, Dedim. Dayanamayıp Dışarı Çıktım. Dışarı Çıkınca Etrâfıma Bakındım. Ebû Saîd Hazretleri Yanında Kalabalık Bir Cemâatle Bir Yere Gitmekte Olduğunu Gördüm. Yalnız Başıma Onları Tâkib Ettim. Bir Yere Dâvete Gidiyorlarmış. Dâvet Edilen Evin Kapısına Varıp İçeri Girdiler. Peşlerinden Ben De Girip Bir Köşeye Oturdum. Beni Görmüyordu. Bir Müddet Kendi Hallerinde Meşgûl Oldular. Ebû Saîd Hazretleri Öyle Bir Hâle Girdi Ki, Kendinden Geçip Üzerindeki Abayı Parçaladı. Sonra Üzerlerinden O Hal Geçti. Abayı Çıkarıp Yere Bıraktı. Meclisde Bulunanlar Yırtılmış Abayı Parçalara Ayırıp Dağıtması İçin Şeyh Hazretlerinin Önüne Bıraktılar. Bu Parçalardan İşlemeli Bir Kısım Olan Kolun Yen Kısmını Ayırıp; "ey Ebû Ali Tûsî Neredesin?" Dedi. Ben Kendi Kendime Beni Tanımaz, Bilmez, Herhalde Talebelerinden, Adı Ebû Ali Olan Birini Çağırıyor Diyerek Cevap Vermedim. İkinci Defâ Çağırınca, Yine Cevap Vermedim. Oradakiler Bana; "şeyh Hazretleri Seni Çağırıyor." Dediler. Kalkıp Huzûruna Yaklaştım. Ayırdığı İşlemeli Elbise Parçasını Bana Verdi Ve; "sen Bize Bu Elbise Parçası Gibi Yakınsın." Dedi. Verdiği Elbise Parçasını Alıp Öptüm. Artık Devamlı Huzûrunda Bulundum. Nûrlu Feyz Ve Bereketlere Kavuştum. Sonraebû Saîd Hazretleri Nişâbur'dan Ayrıldı. Ben Ebü'l-kâsım Kuşeyrî'nin Yanında Kaldım. Bende Hâsıl Olan Halleri Ona Anlattığımda, Bana; "evlâdım, İlim Öğrenmekle Meşgul Ol." Diyordu. İki-üç Sene İlim Öğrendim. İlimle Meşgul Oldum. Bir Gün Kalemimi Mürekkep Hokkasına Batırıp Çıkardım. Bembeyaz Çıktı. Üç Defâ Böyle Batırıp Çıkardım. Her Defâsında Mürekkeb Beyaz Çıkıyordu. Bu Hâli Ebü'l-kâsım Kuşeyrî'ye Anlattım. "mâdemki Kalem Senin Elinden Kaçıyor, Sen De Onu Bırak." Deyince, Medreseden Ayrılıp, Dergâha Geçtim. Ebü'l-kâsım Kuşeyrî'nin Hizmetiyle Meşgûl Oldum."

kendisi Anlatır: Bir Gün Bana Bir Hal Olmuştu. Kendimden Geçtim. Bu Hal İçinde Sanki Yok Ve Fark Edilmez Oldum. Bu Hâlimi Hocama Anlattım. "ey Ebû Ali! Benim Gönül Kuşum, Buradan Yukarısını Bilemez." Buyurdu. Ben De Kendi Kendime, Beni Bu Makamdan İleri Götürecek Bir Mürşide, Rehbere İhtiyâcım Var, Diye Düşündüm. Bunun Üzerine Bir Müddet Geçti. Gün Geçtikçe Bu Hal Artardı. Bu Sırada Ebü'l-kâsım Gürgânî'nin İsmini İşitmiştim. Tûs Şehrine Hareket Ettim. Evini Bilmiyordum. Şehre Gelince Sordum. Yerini Târif Ettiler, Gittim. Talebelerinden Bir Cemâatle Mescidde Oturuyorlardı. Ben De İki Rekat Namaz Kılıp, Önünde Diz Çöktüm. Şeyhin Başı Önüne Eğikti. Başını Kaldırdı Ve; "gel Ey Ebû Ali!" Buyurdu. Vardım, Selâm Verip Oturdum. Mânevî Hallerimi Anlattım. "evet... Başlangıcın Mübârek Olsun! Henüz Bir Dereceye Erişmişsin, Ama Terbiye Görürsen, Yüksek Derecelere Kavuşacaksın." Buyurunca, Gönlümden; "artık Rehberim Budur." Dedim.

ebü'l-kâsım Gürgânî Hazretleri Beni Tasavvufta Yetiştirmek Üzere Nefsimin Terbiyesi İçin Çeşitli Riyâzetler Yâni Nefsimin İsteklerini Yapmamamı Emretti. Nihâyet Arzu Edilen Derecelere Ulaştım. Sonra Arkadaşlarımdan Ebû Bekir Abdullah İle Beni Kardeş Yaptı Ve Bizi Berâberce Ebû Saîd Hazretlerinin Yanına Mihene'ye Gönderdi. Ebû Saîd Hazretlerinin Huzûruna Varınca, Bana Bir Parça Bez Verip Duvarların Tozunu Silmemi Söyledi. Arkadaşım Ebû Bekir Abdullah'a Da Müsâfirlerin Ayakkabılarını Düzeltme Vazîfesini Verdi. Üç Gün Bu Hizmeti Yaptım. Dördüncü Gün Beni Ebü'l-kâsım Hazretlerinin Yanına Geri Gönderdi. Sonra İki Hocam Da Vefât Etti. Onların Yerine Sohbetleri Ben Yapmaya Başladım. Talebelerim Çoğaldı. İsmim Her Tarafa Yayıldı. Arkadaşım Şeyh Ebû Bekir Abdullah Büyük Bir Zât Olduğu Halde Adı Duyulmadı. O Şöyle Dedi: Şeyh Ebû Saîd Onun İçin; "ebû Ali Bez İle Duvarın Tozunu Sil De, Ömür Boyunca Söz Bezi İle Allahü Teâlânın Kullarının Gönül Duvarlarındaki Mâsiyet, Günah Kirlerini Silersin!" Buyurdu. Bana Da Dervişlerin Ayakkabılarını Düzeltmemi Emretti. Ben De Bu Vazîfede Kaldım. Kimse Beni Tanımadı, İsmimi Anmadı."

ebû Ali Fârmedî Hazretleri, Bu Hocalarından Sonra Zamânındaki Evliyânın En Meşhurlarından Ve Büyüklerinden Olan Ebü'l-hasan Harkânî Hazretlerinin Sohbetlerinde Daha Yüksek Derecelere Kavuşmuş, Kemâl Mertebelerine Ulaşmıştır. Bunu Şöyle İfâde Etmiştir:

"kalbimde Hâsıl Olan Aşk Ve Şevk Ziyâdesiyle Artmıştı. Bu Arzumun Çokluğu Sebebiyle, Ebü'l-hasan-ı Harkânî Hazretlerinin Sohbetine Kavuştum. Hizmetinde Bulundum. Nihâyetsiz Feyzlere, Mânevî Zevklere Eriştim."

ebû Ali Fârmedî Zamânında Evliyânın Önderi Ve Hidâyet Güneşiydi. Nizâm-ül-mülk'ün Makâmına Gelince, Büyük Vezir Derin Bir Hürmetle Ayağa Kalkar, Onu Kendi Makâmına Oturturdu. Halbuki, Başkaları Geldiği Zaman, Sâdece Ayağa Kalkar, Yerini Terketmezdi. "neden Böyle Yapıyorsun?" Diye Sorduklarında; "ebû Ali Fârmedî Hazretleri Benim Yüzüme Karşı Kusurlarımı Söylüyor, Yaptığım Yanlış İşleri, Haksızlıkları Açıklayıp Beni Îkâz Ediyor. Diğerleri İse, Beni Yüzüme Karşı Övüyorlar. Bu Yüzden Nefsim Gururlanıyor. Ebû Ali Fârmedî Hazretlerinin Yermesi, Benim İçin Daha Hayırlı Olduğundan, Ona Daha Çok Hürmet Ediyorum." Derdi.

ebû Ali Fârmedî Buyurdu Ki: "talebenin Hocasına Karşı Dili İle Saygılı Olması Gerektiği Gibi, Söylediğini Kalbinden De Reddetmemelidir." Bununla İlgili Şu Rüyâsını Anlatır: Hocam Ebü'l-kâsım Gürgânî'ye Bir Rüyâmı Anlattım Ve Ona; "sizin Bana Rüyâmda Şöyle Şöyle Dediğinizi Gördüm Ve Niçin Böyle Yaptığınızı Sordum." Dedim. Hocam, Bunun Üzerine Bir Ay Benimle Konuşmadı Ve; "eğer İçinde Benim Söylediklerimi Reddetmek Duygusu Ve Cevâb Almak Arzusu Olmasa, Rüyânda Bana Bu Şekilde Sormazdın." Dedi.

kerâmet Ve Menkîbeleri

bir Kova Su İle

ebû Ali Fârmedî Hazretleri Anlatır: Bir Gün Hocam Ebü'l-kâsım Kuşeyrî Hamamda Gusül Abdesti Alıyordu. Sormadan Ve İstemedikleri Halde, Kuyudan Bir Kova Su Çıkarıp Hamamın Havuzuna Boşalttım. O Anda Hakîkaten Bu Mikdâr Suya Olan İhtiyaçlarını Bilmiyordum. Sonra Öğrendim. Hamamdan Çıkınca; "hamamın Havuzuna Su Boşaltan Kimdi?" Diye Sordu. Niçin Yaptın? Diyeceğinden Korktum. Şaşırdım. Nihâyet; "ben İdim." Dedim. "ey Ebû Ali! Ebü'l-kâsım'ın Yetmiş Senede Elde Ettiği Dereceleri, Sen Bir Kova Su İle Kazandın. Allah Senden Râzı Olsun." Buyurdu. Bir Müddet Daha Hocamın Huzûrunda Bulunarak, Nefsimin Terbiyesi İle Meşgûl Oldum. Birçok Mârifetlere Kavuştum.

zahmet Etmişsin

ebû Ali Fârmedî Hazretleri Şöyle Anlatmıştır: "bir Defâsında Bir Yolculuğumuz Sırasında Bir Dağa Yaklaşmıştık. Bu Sırada Önümüze Çok Büyük Bir Yılan Çıktı. Hepimiz Korktuk Ve Kaçıştık. Ebû Saîd Hazretleri De Orada İdi. Atından İnip O Koca Yılana Yaklaştı. Ben Şeyh Hazretlerinin Yanında İdim. Yılan Onun Önünde Başını Yerlere Sürerek Saygı Gösterir Gibi Hareketler Yaptı. Ebû Saîd Hazretleri Yılana Hitâb Ederek; "zahmet Etmişsin" Dedi. Sonra Yılan Dağa Doğru Uzaklaşıp Gitti. Bu Hâdise Üzerine Ebû Saîd Hazretlerine Bu Ne Haldir, Diye Sorduk. Dedi Ki: "bu Dağda Bulunduğum Sırada Birkaç Yıl Bu Yılanla Aynı Yerde Bulunduk. Bizim Buradan Geçmekte Olduğumuzu Anlayınca Gelip Dostluğunu Tâzeledi. Ahdin Güzelliği Îmândandır. Güzel Huylu Olana Karşı Her Şey Güzel Huylu Olur. Nitekim İbrâhim Aleyhisselâm Güzel Huylu İdi. Ateş De Ona Güzel Huylu Oldu. Onu Yakmadı."

kaynaklar

1) Nefehât-ül-üns, S.402

2) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (48. Baskı) S.1051

3) Rehber Ansiklopedisi; C.4, S.304

4) Tabakât-üş-şâfiiyye; C.5, S.304

5) Şezerât-üz-zeheb; C.3, S.355

6) El-iber; C.3, S.288

7) El-lübâb; C.2, S.191

8) Reşehât (arabî); S.16

9) El-ensâb; S.316

10) Hadâik-ül-verdiyye; S.106

11) Behcet-üs-seniyye; S.13

12) İrgâm-ül-merîd; S.48

13) Umdet-ül-makâmât; S.52

14) Makamât-ı Ebû Saîd Ebü'l-hayr; S.128, 196, 199

15) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.5, S.3