evliyânın Meşhurlarından. İsmi Ebû Bekr Bin Abdullah Alevî Şâzilî'dir. Lakabı Ayderûs'dur. 1447 (h.851) Senesinde Terîm'de Doğdu. 1508 (h.914)'de Aden'de Vefât Etti. Kabri Ziyâret Mahallidir. Peygamber Efendimizin Soyundan Olup, Seyyiddir. Zamânın Meşhur Ve Benzeri Az Görülen Kıymetli Âlim Ve Velîlerinden İdi. Babasına O Doğmadan Önce Rüyâsında Kıymetli Bir Evlâdı Olacağı Müjdelenmiştir. Küçük Yaşta Babasından İlim Öğrenmeye Başladı. İlk Temel Bilgileri Babasından Öğrendikten Sonra Beldesinde Bulunan Âlimlerden İlim Öğrendi. Seyyid Muhammed Bin Ali Bin Hacdeb'den Kırâat Dersleri Alıp, Kur'ân-ı Kerîmi Ezberledi. Sâlim Bin Numeyrî'den De Ders Aldı. İlim Tahsîlini Tamamladıktan Sonra Babasından Ve Amcaları Şeyh Ali, Seyyid Ahmed'den, El-imâm Sa'd Bin Ali Bin Medhâc'dan Tasavvuf İlmini Öğrendi. Fıkıh İlmini, Abdullah Bin Abdurrahmân Belhâc Bin Fadl'dan Ve Allâme Seyyid Muhammed Bin Abdurrahmân'dan Ö?rendi. Ayrica Amcasi Şeyh Ali'den Çeşitli İlimleri Ö?rendi. bidâyet-ül-hidâye, Minhâc-ül-âbidîn, Mihâd-üt-tâlibîn, Hülâsât ve umdetü İbn-i Nâkib gibi Kiymetli Kitaplari Çok Okurdu. Talebelerine De Bu Kitaplari Okumalarini Tavsiye Ederdi. Bilhassa Büyük İslâm Âlimi İmâm-i Gazâlî Hazretlerinin ihyâu Ulûmiddîn kitabindan Her Gün Belli Mikdâr Okur Ve Okutup Dinlerdi. Evliyânın Meşhurlarından Muhyiddîn-i İbni Arabî Hazretlerinin Kitaplarını Da Çok Okurdu.
babası Onu Tasavvufta Yetiştirmek İçin Halvete Sokmuş, Bir Yerde Yalnız Bırakmıştı. Yedi Gün Sonra Onu Çıkarıp Hâline Bakarak, Riyâzet İhtiyâcı Kalmadı Diyerek Onu Sohbet Meclislerinde Yanına Oturttu. Sonra Da Tasavvuf Ve Diğer İlimlerde İcâzet Verdi.
ebû Bekr Ayderûs Hazretleri, Amcasının Oğlu Abdurrahmân Bin Ali İle Geceleri Vâdiye Çıkarlar, Orada Namaz Kılarlardı. Her Rekatte On Cüz Kur'ân-ı Kerîm Okurdu. Sabah Namazı Vakti Girerken Şehre Dönerlerdi. Küçüklüğünden Îtibâren Geceleri Uyumayıp İbâdetle Meşgul Olmayı Âdet Edinmişti. Nefsini ıslâh Edip, Olgunluklara Ermek İçin Çok Uğraşmıştır. Günlerce Gece Ve Gündüzleri Hiç Uyumazdı. Bu Halden Hiç Etkilenip Yıpranmazdı. Bir Yakını; "onun Otuz Seneden Beri Geceleri Üç Saatten Fazla Uyumadığına Şâhid Oldum." Demiştir. Allahü Teâlânın Rızâsına Kavuşmak İçin En Önemli Sebeplerden Biri Olan Seher Vakti Uyanık Bulunup, Zikir, İbâdet Ve Tâatla Meşgûl Olmak Husûsunda Çok Gayretliydi. Başkalarına Çok Zor Gelen Bu Husus Ona Kolaylaştırılmıştı.
babasının Âdeti Olduğu Gibi, Ebû Bekr Hazretleri De, Hûd Aleyhisselâmın Kabrini Ve Evliyâ Kabirlerini Ziyârete Çok Giderdi. Bu Hal Üzere Memleketinde Bir Müddet Kaldıktan Sonra Harameyn'e Ziyârete Gitti. Aden'e Varınca Oradaki Âlimlerden Allâme Abdullah Bin Ahmed Bin Mahreme'den Ve Allâme Muhammed Bin Ahmed Bin Fadl'dan İlim Öğrendi. Zebîd Şehrinde İse; Şeyhülislâm Ahmed Bin Ömer El-mezced'den Ve İmâm Yahyâ Bin Ebî Bekr Âmirî'den İstifâde Etti.
peygamber Efendimiz Rüyâsında Mübârek Eliyle Ebû Bekr Ayderûs'un Sırtını Sıvazlamış Ve Mübârek Parmaklarının İzi Ömür Boyu Sırtında Kalmıştı. Yahyâ Bin Ebî Bekr Âmirî Büyük Bir Âlimdi. Bu Parmak İzlerini Göstermesi İçin Ricâda Bulununca Gösterdi. Bu Zât Ona Hırka Giydirip, İcâzet Verdi. Uğradığı Diğer Yerlerde De Değişik Âlimlerle Görüşüp Onlardan İstifâde Etti Ve İcâzet Aldı. Sonra Hacca Gitti. Mekke'de Hâfız Muhammed Bin Abdurrahmân Es-sehavî'den İlim Öğrendi, O Zâttan Da, İcâzet Aldı. Açık Zihinli, Parlak Zekâlı, Anlayışlı Ve İsâbetli Görüşleriyle, Karşılıştığı Her Zât Tarafından Takdir Ve Medhedilmiştir.
ebû Bekr Ayderûs Hazretleri, Hal, İş Ve Sözleriyle Çok Beğenilen Bir Zâttı. Hac İbâdetini Tamamladıktan Sonra Memleketi Terîm'e Döndü. İlim Öğretmekle Meşgûl Oldu. Onun İlim Meclisinde Ve Sohbetlerinde Pekçok Kimse Toplandı. Kıymetli Talebeler Yetiştirdi. Bu Talebelerinden Bâzıları, Kardeşi Hüseyin, Yeğeni Abdullah, Allâme Abdullah Bin Muhammed Kuşeyr Ve Diğerleridir. Bütün Vakitlerini İlim Öğretmekle Ve Kitap Mütâlaası İle Geçirirdi. Çok Kimsenin Çözmekte Güçlük Çektiği Zor Meseleleri Çözer Ve Açık Bir Şekilde Îzâh Ederdi. İlim, Fazîlet Sâhibi Sâlih Kimselerle Görüşüp Sohbet Ederdi. Dünyâya Düşkün Olanlardan Uzak Dururdu. Âriflerin; "allahü Teâlâyı Tanıyan Kimsenin Hayâtı Tatlı Ve Yaşayışı Safâlı Olur. İnsanlar Arasında Yalnız Gibi, Yalnız İken Cemâat Arasında Gibi Olur. Vefâtında Garîb Gibi, Vatanından Uzak Olunca Da Vatanında Gibi Olur. Bulunmadıkları Yerde Var Gibi Hissedilir, Bulunduğu Yerde De Yok Gibi Hissedilir. Bedeniyle İnsanlar Arasında Fakat Kalbiyle Onlardan Uzak Olur. Allahü Teâlâyı Zikretmenin, Anmanın Lezzetine Gark Olmuş Halde Bulunur." Diye Târif Ettikleri Gibi Mübârek Bir Zât İdi. Dâimâ Tebessüm Ederdi. Herkese Güler Yüzlü Davranırdı. Huzûrunda Bulunanları Hoş Sohbetiyle Ferahlandırırdı. Bulunduğu Yerde Boş Söz Söylenmez Ve Boş İşler Yapılmazdı. Talebelerine Ve Sevenlerine Tatlılar Ve Çeşitli Meyveler İkrâm Ederdi. Onu Tanıyıp Sevenler Birbirlerine Karşı Da Gâyet Samîmî Ve Dostça Davranırlar, Birbirlerine Yardım Ve İkrâm Yaparlardı. Fakirlere, Dul Ve Yetimlere, Muhtaçlara Dâimâ Yardımda Bulunur, Sıkıntılarını Giderirdi. Zamânındaki Edib Ve Şâirler Onun Üstün Hâllerini, Güzel Vasıflarını Şiirleri Ve Yazılarıyla Dile Getirmişlerdir. Yaşadığı Cemiyette İslâmiyete Uymasi, Dîni Anlatmasi İnsanlara Karşi Muâmelesi Ve Di?er Bütün Münâsebetlerinde, Büyük-küçük Herkesin Örnek Aldi?i, Dâimâ Kendisine baş Vurdu?u Bir Zât İdi. Menkibeleri Ve Kerâmetleri, Allâme Muhammed Bin Ömer Tarafindan Yazilan mevâhib-ül-kuddûs Fî Menâkibi İbn-il-ayderûs adli Kitapta toplanmıştır. Bir Kısmı Şöyle Anlatılmıştır:
ebû Bekr Ayderûs, Fıkıh Âlimi Muhammed Bin Ebî Bekr Bin Sâig'in Çocuklarının Yanına Uğradı. Onlar, Koyunlarını Sulamak İçin Bir Kuyu Başında Duruyorlardı. İnsanların Kuyunun Suyunu Bitirdiklerini Gördü. Ebû Bekr Ayderûs Hizmetçisine; "kovayı Al Ve Koyunları Sula." Buyurdu. Kuyuda Su Tükendiği Halde Onun Kerâmetiyle Su Çıktı. Hizmetçi Koyunları Suladıktan Sonra, Diğer Hayvanlar Da Suya Kandılar Ve İnsanlar Su Kaplarını Doldurdular.
yine Bir Gün Harameyn'den Dönerken, Zeylâ Denilen Yere Girdi. O Zaman Oranın Hâkimi Muhammed Bin Atik İdi. İttifakla Bildirildiğine Göre, Bu Zâtın, Kendisine Çok Düşkün Olduğu Oğlu Vefât Etmişti. Ebû Bekr Ayderûs, Tâziye Ve Sabır Tavsiye Etmek İçin Hâkimin Yanına Vardı. Bu Hususta Ona Hiçbir Şey Fayda Vermiyordu. Onu Büyük Bir Üzüntü İçinde Gördü. Devamlı Ağlıyordu. Ayderûs, Vefât Etmiş Çocuğun Yüzünü Açtı Ve Onu İsmiyle Çağırdı. Çocuk, Ayderûs'a Cevap Verdi. Allahü Teâlâ, Ona Rûhunu İâde Etti. Kalkıp, Hazırlanmış Olan Keşkekten Onlarla Berâber Yedi. Uzun Bir Müddet Daha Yaşadı.
ebû Bekr Ayderûs, Kişinin Niyetini Ve İçinden Geçirdiği Şeyi Haber Verirdi. Bir Gün Birisine; Rebî'ul-evvel Ayında Haleb'e Gittiğini, Kasırîn Caddesinde Filancanın Evinde Kaldığını Hatırlıyor Musun?" Dedi. O; "evet, Siz O Sene Haleb'de Miydiniz?" Dedi. Orada Bulunanlardan Bâzıları, Ayderûs'un, Şam'a, Mısır'a, Hiçbir Yere Gitmediğini Söylediler. O Kişi, Allah'a Yemîn Ederek, Ayderûs'un Söylediğinin Aynen Vâki Olduğunu Söyledi.
sâlih Bir Zât Olan Ahmed Bin Sâlim Şöyle Anlatır: "muhammed Bin Îsâ Bâncar, Bâzı Hediyelerle Birlikte Beni Ebû Bekr Ayderûs'a Gönderdi. Kendisine Daha İlk Selâm Verişte, İsmimi Ve Yanımda Neler Olduğunu Söyledi. Ben Hediyeleri Ona Anlatmadan; "filancaya Verin." Buyurdular. Yanımdaki Şeylerin Ne Olduğunu Allahü Teâlâdan Başka Bilen Yoktu."
talebeleri Bir Sıkıntı Ve Belâya Düştüklerinde, Ebû Bekr Ayderûs'tan Yardım İsterler Ve Allahü Teâlâ Onları Bu Vesîleyle O Dertten Kurtarırdı. Nitekim, Âmir Bin Abdülvehhâb'ın Emîrlerinden, Emîr Mercan Bin Abdullah Dedi Ki: "harpte San'a-i Ûlâ Denilen Yerde İdik. Düşman Üzerimize Yüklendi Ve Arkadaşlarım Dağılıp Bir Kısmı Yaralandı. Her Tarafımızı Düşmanlar Çevirdi. Hocam Ebû Bekr'in İsmini Söyleyip, Allahü Teâlâdan Yardım İstedim. Vallahi, Güpegündüz Ve Ayan Beyân Gördüm Ki, Atımın Perçeminden Tuttu, Onların Arasından Beni Aldı Ve Evime Ulaştırdı."
dâvûd Bin Hüseyin Habânî Şöyle Anlatır: "bir Yerde Zâlim Bir Vâli Bana Eziyet Etti. Günlerce Yâsîn Sûresini, Bu Adamın Bana Olan Şerrine Son Vermesi İçin Allah'a Yalvararak Okudum. Sonra Rüyâmda, Birisi Bana; "ey Ebû Bekr Ayderûs, De!" Diyordu. Böyle Söyledim. Zâlimin Bana Olan Zulmü Sona Erdi.hâlbuki Ayderûs'u Tanımıyordum. Onu Suâl Ettim; Aden'de Oturduğunu Söylediler. Huzûruna Vardığımda, Başımdan Geçenleri Haber Vermeden Kendisi Haber Verdi.
seyyid Celîl Muhammed Bin Ahmed Vatab Şöyle Anlatır: "habeş Diyârında Geziyordum. Üzerime Hırsızlar Saldırdı. Katırımı Ve Onun Üzerindeki Şeyleri Aldılar. Beni Öldürmek İstediler. Şeyh Ebû Bekr'in Adını Söyliyerek Üç Kerre; "ey Ebâ Bekr Ayderûs!" Diye Seslendim. Bir Zât Çıkageldi. Onlara Saldırdı. Katırımı Ve Üzerindeki Şeyleri Bana Geri Verdi Ve; "cenâb-ı Hakk'ın Emânında Olmayı İstedin, Kurtuldun." Dedi.
neîmân-ı Mehrî Şöyle Anlatır: "hindistan'a Giden Bir Gemiye Binmiştim. Gemi Bir Yerinden Su Almaya Başladı. Gemidekiler Bağrışıyor Ve Bâzıları Kendi Hocasının Adını Söyleyerek Yardım İstiyordu. Ben De Hocam Ebû Bekr Ayderûs'u Söyledim. Bana Bir Uyuklama Geldi. O An Hocamı Gördüm. Elinde Bir Şeyle Gemideki Çatlağın Olduğu Yere Doğru Yönelmişti, Orayı Gösteriyordu. Sevinerek Uyandım. Avazımın Çıktığı Kadar Bağırıyor Ve Üzüntüden Kurtulmuş Bir Şekilde; "ey Gemidekiler Sevininiz Ve Benden Sorunuz!" Diyordum. Onlar Benim Bu Sevincimi Görünce, Bu Hâle Rağmen Niye Sevindiğimi Sordular. Onlara Gördüklerimi Haber Verdim. Baktıklarında, Çatlağın Sağlam Bir Şekilde Tıkanmış Olduğunu Gördüler.
kerâmet Ve Menkîbeleri
rabbim Vâdetti
ayderûs, Fakirlere Yardım Etmek Ve İhtiyaçlarını Görmek İçin Çok Borç Para İsterdi. Hattâ Borçları İki Yüz Bin Dinârı Geçti. Bununla Birlikte O, Zâhiren Ödeyememe Korkusu İçinde Görünmüyordu. Sonunda Bâzıları Onu Kötülediler. O, Şöyle Buyurdu: "rabbimle Benim Arama Girmeyiniz. Ben Bu Şekilde Aldığım Parayı, O'nun Rızâsından Başka Yere Sarfetmedim. Rabbim, Benim Borcumu Ödemeden, Beni Bu Dünyâdan Çıkarmıyacağını Bana Vâdetti." Söylediği Gibi Oldu. Allahü Teâlâ, Kendi Nezdinde İhsânı Bol Birinin Vâsıtasıyla, Ölmeden Önce Onun Borcunun Ödenmesini Kolaylaştırdı. Emîr Nâsıruddîn Bin Abdullah, Ayderûs'un Oğluyla Parayı Gönderdi. Sonra Çarşıda; "kimin Ebû Bekr Ayderûs'da Alacağı Varsa Gelsin!" Diye Nidâ Edildi Ve Bütün Borçları Ödendi.
kaynaklar
1) Mu'cem-ül-müellifîn; C.3, S.65
2) Câmiu Kerâmât-il-evliyâ; C.1, S.263
3) Şezerât-üz-zeheb; C.8, S.39
4) En-nûr-us-safîr; S.77
5) El-kevâkib-üs-sâire; C.1, S.113
6) El-a'lâm; C.2, S.66
7) Brockelman, Gal-2, S.181, Sup-2, S.233
8) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.5, S.314