kelâm, Fıkıh, Tefsîr, Hadîs Âlimlerinden Ve Evliyânın Büyüklerinden. Dokuzuncu Yüzyılda Bağdât'ta Yaşadı. İsmi, Muhammed Bin İbrâhim, Künyesi Ebû Hamza'dır. Bağdâtlı Olduğu İçin "bağdâdî", Tasavvuf Ehlinden Olduğu İçin "sûfî" Nisbeleriyle Meşhur Oldu. Bez Sattığı İçin Bezzâz Lakabı İle De Bilinir. Bağdât'ta Doğdu. Doğum Târihi Bilinmemektedir. 901 (h.289) Senesinde Bağdât'ta Vefât Etti. Kabri Oradadır.

imâm-ı Muhammed Şeybânî Hazretlerinin Talebesi Olan Kâdı Îsâ Bin Ebân'ın Âzâdlısı Olan Ebû Hamza Bağdâdî, Bağdât'taki Âlimlerden İlim Tahsîl Etti. Kelâm, Fıkıh, Tefsîr, Hadîs Ve Kırâat İlimlerinde Yüksek Âlim Oldu. İslâm Dîninin Emirlerine Uyup Yasaklarından Sakınmak Sûretiyle Mânevî Hallerde İlerledi. Sırrî-yi Sekatî İle Başka Velîlerin Sohbetlerinde Bulundu. Onlardan İlim Ve Mârifet Aldı. Büyük Velî Hâris-i Muhâsibî'nin Sohbetlerinde Bulunup, Talebesi Oldu. Uzun Müddet Onun Hizmetinde Bulunup Tasavvuf Yolunda İlerledi. Ebü'l-hüseyin Nûrî Ve Hayrunnessâc Gibi Velîlerle Akran Olup, Onlarla Arkadaşlık Yaptı. Bâzı Câhil Ve Kıskanç Kimselerin Halîfeye Şikâyeti Sebebiyle Arkadaşlarıyla Birlikte Halîfe Tarafından Îdâma Mahkûm Edildiği Sırada Ebü'l-hüseyin Nûrî'nin Kendinin Arkadaşlarından Önce Îdâm Edilmesini İstemesi Üzerine Îdâm Edilmekten Kurtuldu. Ebû Türâb-ı Nahşebî İle Arkadaşlık Etti. Bir Yere Gideceği Zaman Onunla Giderdi. İlim Öğrenmek Ve Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etmek Üzere Defâlarca Basra'ya Gitti. Büyük Velî Bişr-i Hafî Hazretleriyle Sohbet Etti. Hasan Musûhî'nin Sohbetlerinde Bulundu. Ahmed Bin Hanbel Hazretleri Onun Sohbetlerinde Bulunup Ona Saygı Ve Hürmet Gösterdi. Hattâ Tasavvufla İlgili Bir Meseleyle Karşılaşınca; "ey Ebû Hamza! Bu Hususta Ne Buyurursunuz?" Diyerek Ondan İstifâde Etmeye Çalıştı. Ebû Bekr Kettânî Ve Hayrunnessâc Gibi Büyükler Ondan Hadîs-i Şerîf Dinleyip, Rivâyet Ettiler. Cüneyd-i Bağdâdî Hazretleri De Onun Sohbetlerinde Bulundu.

zâhirî Ve Mânevî İlimlerde Yükselen Derin Bir Âlim Ve Yüksek Bir Velî Olan Ebû Hamza Bağdâdî, İlim Meclislerinde Ve Sohbetlerinde Pek Çok Âlim Ve Velî Yetiştirdi. Uzaktan Yakından Sohbetlerine Ve İlim Meclislerine Koşan İnsanlar Ondan Çok İstifâde Ettiler. Bağdât'ta Ressâfe İsimli Mescidde Vâz Ve Nasîhat Ederek İnsanların Dünyâ Ve Âhirette Saâdete, Kurtuluşa Ermeleri İçin Gayret Etti. Bu Vâz Ve Nasîhatlarından Birisinde Buyurdu Ki:

"allahü Teâlâ Meâlen; "câhillerden Yüz Çevir." (a'râf Sûresi: 199) Buyuruyor. Nefs, Câhillerin En Câhilidir. O Halde Ondan Daha Fazla Yüz Çevirmelidir."

fakirliği Sevmek Çetin Bir İmtihandır. Buna Sıddıklardan Başkası Sabredemez. Ne Zaman Yoksul Bir Halde Bulunursam Kendi Kendime; "bu Yoksulluk Hâli Sana Kimden Geldi." Derim. Sonra Düşünür Hiç Bir Kimseye Bu Yoksulluk Hâlinin Benden Daha Çok Yaraşmadığını Görürüm. O Zaman Onu Hoşça Kabullenir, Berâber Olurum.

"sâdık Ve Samîmî Bir Sûfînin Alâmeti; Aziz İken Zelil, Zengin İken Fakir, Meşhûr İken Meçhûl Olmasıdır."

ebû Hamza Bağdâdî Hazretleri Çok Sevdiği Talebelerinden Birine Nasîhat Ederek Buyurdu Ki:

"allahü Teâlâ Sana Hayır Yollarından Birini Açarsa, Sen O Yolda Gayretle Devâm Et. Ama O Nîmeti Sana İhsân Edeni Ve O Nîmete Kavuşmana Vesîle Olanları Da Unutma. O Nîmete Kavuştuğun İçin Büyüklenme. Senin Yapacağın Şey, Buna Kavuşturana Şükretmendir. Eğer Şükretmezsen, O Nîmet, Elinden Alınır. İhsân Edeni Üzmüş Olursun. Eğer Şükredersen, Sana Daha Hayırlı Yollar, Daha Güzel Nîmetler İhsân Edilir. Nitekim Allahü Teâlâ, İbrâhim Sûresi 7. Âyetinde Meâlen; "eğer Şükrederseniz Elbette Size Nîmetimi Arttırırım Ve Eğer Nankörlük Ederseniz, Haberiniz Olsun, Gerçekten Azâbım Çok Şiddetlidir." buyuruyor.

"bir Kimsenin, Allahü Teâlâyı Sevmesi, Sonra Da O'nu Unutması, Devamlı Allahü Teâlâyı Hatırlayıp, Sonra Da O'nu Bulamaması Ve Allahü Teâlâyı Anmadaki Tadı Alıp, Sonra Da O'ndan Gâfil Olması Düşünülemez."

hak Teâlânın Yolunu Bilen İçin O Yola Girmek Kolaydır. Allah'a Giden Yolda, Resûlullah'a Hâl, Fiil Ve Sözlerinde Tâbi Olmak Tek Kurtuluş Yoludur.

çeşitli Sohbetleri Sırasında Şöyle Buyurdu: "bir Kimse Hakk' ın Yolunu Bilirse Kolaylıkla Bu Yolu Tutabilir. Yolu Bilmek, Hak Teâlânın Vâsıtasız Olarak Bunu Ona Öğretmesiyle Olur. Yolu İstidlalle Yâni Akıl Yürüterek Bulan Kimse Gâh İsâbet, Gâh Hatâ Eder."

"cömertlik Varlıklının Yoksula Vermesi Değil, Yoksulun Varlıklıya Vermesidir."

birçok Kerâmetleri Görülmüş Olan Ebû Hamza Bağdâdî Hazretleri Bir Gece Yolculuğa Çıkmıştı. Gece Yarısından Sonra Uykusu Geldi. Bu Sırada Yol Kenarındaki Bir Kuyuya Düştü. Etrâfına Bakındı Çıkabilecek Durumda Değildi. Tevekkül Üzere Kuyunun İçinde Oturdu. O Sırada Kuyunun Başına İki Kişi Geldi. Biri Diğerine; "bu Kuyuyu Böyle Açık Bırakmamız Uygun Olmaz. Onu Dolduralım." Dedi. Diğeri İse; "bu Kuyuyu Dolduramayız Ancak Bunun Ağzını Kapatalım." Dedi. Onlar Böyle Konuşurken Ebû Hamza Bağdâdî Kendi Kendine; "ben Buradayım." Demek İstedi. Tam Bu Sırada Gâibden Bir Ses; "bize Tevekkül Ediyorsun, Bizim Belâmızdan Başkasına Şikâyette Mi Bulunuyorsun?" Dedi. Bunun Üzerine Sustu. Gelenler Kuyunun Ağzını Kapatıp Gittiler. Ebû Hamza Bağdâdî Bir Gündüz Ve Bir Gece Kuyuda Kaldıktan Sonra, Bir Hayvan Kuyunun Ağzını Açıp Ayağını; "bana Sıkı Yapış." Dercesine Uzattı. Ebû Hamza Hazretleri Onu Cinnî Zannedip Elini Uzattı. Eline Sert Bir Cisim Değdi. O Cisme Yapışıp Kuyunun Dışına Çıkıp Kurtuldu. Bir De Ne Görsün. Onun Çıkmasına Çalışan Varlık Yırtıcı Bir Hayvanmış. O Sırada Kendisine Gâibden Bir Ses; "ey Ebû Hamza! Biz Seni Bir Belâdan Bir Belâ İle Kurtardık. Seni Korktuğun Şeyden Başka Bir Korktuğun Şeyle Kurtardık."

ebû Hamza Bağdâdî'ye Nisbet Edilen Kerâmetlerin Bir Kısmı Ebû Hamza Horasânî'ye De İsnâd Edilmektedir.

uzun Bir Ömür Süren Ebû Hamza Bağdâdî Hazretleri, Son Zamanlarına Doğru Medîne İsimli Mescidde İnsanlara Vâz Etmeye Başladı. Bir Cumâ Günü Bu Mescidde Vâz Ederken Kendisine Gâibden Bir Ses Geldi Ve; "ey Ebâ Hamza! Bugüne Kadar Konuştun. Çok Güzel Ve Tesirli Konuşuyorsun. Ama Bundan Sonra Konuşmaman Daha Hayırlıdır. Bakalım Güzel Konuşmayı Başardığın Gibi Güzel Sükûtu Da Başarabilecek Misin?" Denildi. Bu Sesi İşitince, Birden Rengi Değişti. Halsiz Ve Bitkin Olarak Kürsüden Yere Düştü. Ondan Sonra Hiç Konuşmadı. Allahü Teâlâya İbâdet Ve Zikirle Meşgûl Oldu. Ertesi Cumâya Varmadan 901 (h.289) Senesinde Vefât Etti. Sevenleri Tarafından Bağdât'ta Defnedildi.

kerâmet Ve Menkîbeleri

herkesin Hakkını Gözet

nasîhat İsteyen Birisine Buyurdu Ki: "nefsin, Senden Selâmet Bulursa, Onun Hakkını Vermiş Olursun. Halk Selâmette Kalırsa Onların Haklarını Ödemiş Olursun. Yâni Haklar İki Türlüdür. Biri Nefsinin Üzerindeki Hakkı, İkincisi Halkın Üzerindeki Hakkıdır. Nefsini Günahtan Men Eder Ve Âhiretteki Selâmetini Taleb Edersen, Hakkını Îfâ Etmiş Olursun. Halk Senin Kötülüğünden Emin Olur, Sen De Onlar İçin Kötülük İstemezsen, Haklarını Edâ Etmiş Olursun. Kötülüğünün Sana Da Halka Da Zarar Vermemesi İçin Çalış. İşte Bunun İçin Hakk'ın Hakkını Ödemek İle Meşgul Ol. En İyi Bilen Allahü Teâlâdır.

garîb

ebû Hamza Bağdâdî Hazretleri Bir Yolculuk Sebebiyle Likâm Dağında Bulunuyordu. Üç Kişiyle Karşılaştı. Bunlardan İkisi Aba, Birisi De Altın İşlemeli Bir Gömlek Giymişti. Bu Kimseler Ebû Hamza Bağdâdî'yi Görünce; "garib Misin?" Diye Sordular. Ebû Hamza Bağdâdî; "bir Kimsenin Sığınağı Allahü Teâlâ Olursa, Onun İçin Gariblik Söz Konusu Değildir." Dedi. Bu Sözü İşiten O Kimseler, Ebû Hamza Bağdâdî Hazretlerine Yakınlık Duydular. Sonra İçlerinden Birisi; "bana Bir Parça Peksimet Verin." Dedi. Ebû Hamza Hazretleri; "ben Şeker Ve Helvasız Peksimet Yemem." Dedi. Hemen Onun İstediği Şeker Ve Helva İle Birlikte Peksimet Verdiler.

ebû Hamza Bağdâdî Hazretleri Sırmalı Gömleği Olan Kimseye Dönerek; "şu Altın Sırmalı Gömlek Nedir?" Diye Sordu. O Kimse; "zararlı Olan Haşerelerden Şikâyetçi Olduğum İçin, Allahü Teâlâ Bana Cezâ Olarak Bu Gömleği Giydirdi." Dedi. Ebû Hamza Bağdâdî Bu Cevap Üzerine, Kendisinin Fakirlik, Belâ Ve Musîbetler İçerisinde Bulunmasına Şükretti.

kaynaklar

1) Tabakâtü's-sûfiyye; S.295

2) Risâle-i Kuşeyrî; S.139

3) Târih-i Bağdâd; C.1, S.390

4) El-a'lâm; C.5, S.294

5) Tabakâtü'l-kübrâ; C.1, S.99

6) Nefehâtü'l-üns; S.123

7) Nesâyimü'l-mehabbe; S.44

8) Tabakât-ı Ensârî; S.126

9) Tezkiretü'l-evliyâ Tercümesi; S.754

10) Keşfü'l-mahcûb

11) Hazînet-ül-asfiyâ; C.2, S.166

12) Hilyetü'l-evliyâ; C.10, S.320

13) Câmiu Kerâmâti'l-evliyâ; C.1, S.270

14) Muntazam; C.3, S.63