basra Velîlerinin Büyüklerinden. İsmi, Kâsım Bin Abdullah El-basrî, Künyesi Ebû Muhammed'dir. Doğum Târihi Bilinmemektedir. 1184 (h.580) Senesinde Basra'da Vefât Etti.
küçük Yaştan Îtibâren Din Ve Fen İlimlerini Öğrendi. Nefsinin İsteklerine Hep Sırt Çevirdi.tasavvuf Büyüklerinin Sohbetinde İleri Derecelere Kavuştu. Zamanında ırak'ta Bulunan Evliyânın Gözbebeği, Âriflerin, Allahü Teâlâya Yakın Olanların En Üstünlerinden Oldu. Mâlikî Mezhebi Âlimlerinden İdi. Bu Mezheb Hükümlerine Göre Fetvâ Verirdi. Sohbetlerinde Fıkıh İlmini Ve Tasavvufî Hakîkatleri Anlatırdı. İnsanlar, Onun Yüksek Mânâlı, Kalplere Tesir Eden Kıymetli Sözlerini Dinleyip İstifâde Edebilmek İçin, Sohbetlerine Koşarlardı. Her Biri Pekçok Mânâları İfâde Eden Vecîz Sözleri, İnsanlar Arasında Dilden Dile Dolaşırdı.
haram Ve Şüpheli Şeylere Hiç Yanaşmaz, Dünyâya Meyil Ve Îtibâr Etmezdi. Devamlı İbâdet Ve Tâatle, Allahü Teâlânın Râzı Olduğu, Beğendiği İşleri Yapmakla Meşgûl İdi. Kendi Hâlinde Yaşardı. Kimseye Karışmaz, Ne Yiyip Ne İçtiğini, Nafakasının Nereden Geldiğini Kimse Bilmezdi. Çok Defâ Hızır Aleyhisselâm İle Görüşüp Sohbet Ederlerdi. Kerâmetleri Pek Çoktur.
ebû Abdullah-i Belhî Hazretleri Şöyle Anlatıyor: "bir Gün Mekke-i Mükerremede, Mescid-i Haram İçinde Bulunan Makâm-ı İbrâhim Denilen Yerde Oturuyordum. Duhâ, Kuşluk Vakti İdi. Birden Ebû Muhammed El-basrî Hazretlerini Gördüm. Yanında Dört Kişi Daha Vardı. Kâbe-i Muazzamayı Yedi Defâ Tavaf Edip Namaz Kıldılar. Sonra Benî-şeybe Kapısından Çıktılar. Ben De Onlara Tâbi Olup, Arkalarından Gittim. İçlerinden Birisi Beni Geri Çevirmek İstedi. Fakat Ebû Muhammed Hazretleri Mâni Olup; "onu Bırak, Mâni Olma!" Buyurdu. Sonra Herbirini, Diğerinin Önüne Gelecek Şekilde Bir Hizâya Getirdi. En Sonlarında Da Ben Vardım. Sonra Onlardan Herbirinin, Adım Atarken Bir Öndekinin Ayak İzine Basmasını, Başka Yere Basmamasını Emretti. Önümüzden Yürümeye Başladı. Biz Arkasından Emrettiği Şekilde Yürüyorduk. Altımızdaki Yer Katlanıp Dürülüyor Ve Çok Mesâfe Alıyorduk. Medîne-i Münevvereye Ulaştık. Duhâ Vakti İle Öğle Namazı Arasındaki Az Bir Zamanda, Mekke'den Medîne'ye Gelmiştik. Hâlbuki, Bu Mesafe Takrîben On İki Günlük Yol İdi. Öğle Namazını Mescid-i Nebî'de Kıldık. Namazdan Sonra Aynen Evvelki Gibi Yola Çıktık. Kısa Zamanda Kendimizi Kudüs'teki Mescid-i Aksâ'da Bulduk. İkindi Namazını Orada Kıldık. Sonra Yine Aynı Şekilde Yola Çıktık. Akşam Namazını Bir Sed Üzerinde Kılıp, Aynı Şekilde Yola Devâm Ettik. Yine Az Bir Zaman İçinde Büyük Bir Dağın Başına Vardık. Namaz Vakti Gelince Yatsı Namazını Kıldık. Ebû Muhammed Hazretleri Dağın En Yüksek Yerinde Oturdu. Biz De Etrafındaydık. Dağın Her Tarafından, Ona Bâzı Kimseler Gelmeye Başladı. Her Birisi Heybetli Kimselerdi. Ebû Muhammed Hazretlerinden, Güneş Misâli Nûr Yayılıyordu. Ve Gelenlerin Her Biri, Ay Gibi Parlıyordu. Her Biri Gelip Selâm Veriyor Ve Ebû Muhammed Hazretlerinin Huzûrunda Oturuyordu.sonra Diğer Bâzı Kimseler, Havadan İnip Yanına Geldiler. Bunlar Da Havada Yürüyorlar, Şimşek Çakması Gibi Parlıyorlardı. Bâzıları Ebû Muhammed Hazretlerine Bir Şeyler Soruyorlar, O Da Cevap Veriyor, Onlarla Konuşuyordu. Öyle Tatlı Sohbet Ediyor Ve Öyle Güzel Konuşuyordu Ki, Bu Hal Karşısında O Heybetli Kimselerden Bâzıları Düşüp Bayılıyor, Bâzıları Ayakta Titreyerek Zor Duruyorlardı. Bâzıları Göz Yaşlarını Sel Gibi Akıtıyorlardı. Bâzıları Feryâd Ediyorlar, Bâzıları Da Havada Döne Döne Gidip, Gözden Kayboluyorlardı. Öyle Bir Hâl İdi Ki, Sabah Namazı Vaktinde Orada Bulunanlar İle Berâber Sabah Namazını Kılıncaya Kadar, Sanki Dağın Altımızda Sallandığını Hissediyorduk. Sonra Dağın Arka Tarafına İndi. Peşinden Biz De Geldik. Bir De Ne Görelim, Önümüzde Sonu Görülmeyen, Bembeyaz, Çok Nûrlu Ve Tatlı Bir Yer Vardı. Miskden Daha Tatlı Olan Kokusu Her Tarafa Yayılıyordu. Biz Orada Bâzı Kimseler Gördük. Çeşitli Tesbîhler Söyliyerek, Allahü Teâlâyı Zikrediyorlardı. Onların Nûrları Gözleri Kamaştırıyordu. Ebû Muhammed Hazretleri De, Allahü Teâlânın Zikri İle Kendinden Geçmiş Bir Hâlde, Sağa Sola Sallanıyordu. Ayakta Zor Duruyordu. Allahü Teâlâya Şöyle Niyazda Bulunuyordu:
"yâ Rabbî! Sana Olan Şevk Beni Sarsıyor. Senden Ayrı Olmak Beni Perişân Ediyor. Azâbından Çok Korkuyor İsem De, Rahmetinden Ümitsiz Değilim. Bana Gazab Etmenden Korkuyorum Ve Bu Hâl Beni Mahvediyor. Senin Muhabbetin İle Şaşkın Hâldeyim. Senin Yakınlığın, Beni Derleyip Toparlıyor Ve Sevindiriyor. Seninle Beraber Olmak, Benim En Büyük Sürûr Ve Sevincimdir." Bu Hal Duhâ Vaktine Kadar Devâm Etti. Sonra Geldiğimiz Yere Döndük. Orası, Dünkü Gördüğümüz Gibi Değildi. Kimseler Yoktu. Sonra Yürüdü. Biz Hep Kendisini Tâkib Ediyorduk. Altın Ve Gümüşlerle Süslü Bir Şehre Geldik. Orada, Dalları Birbirine Girmiş Çok Güzel Ağaçlar, Tatlı Suların Aktığı Nehirler, Dallarda Dizilmiş Ve Olgunlaşmış Çok Meyveler Vardı. Biz, O Şehre Girdik. Olgun Meyvelerden Yiyip, Tatlı Sulardan İçtik. Ebû Muhammed Hazretleri, Bizlere Birer Tâne Elma Almamızı Emretti. Emir İcâbı Hepimiz Birer Elma Aldık, Yalnız Mekke-i Mükerremede Benim Onlarla Birlikte Gitmemi İstemeyip, Beni Reddeden Kimse Elma Alamadı. Ebû Muhammed Hazretleri Ona;
"bu, Senin Edebte Kusûr Etmen Ve Bu Kimsenin Hatırını Kırman Sebebiyledir." Buyurup, Beni İşâret Etti. Sonra Bana; "bunun İçin Allahü Teâlâdan Magfiret İste! Bu Yol, Edebi Muhâfaza Ve Edebin Hükümlerine Riâyet Etmek Üzerine Kurulmuştur." Buyurdu.
ben, O Şahıs İçin Cenâb-ı Hak'tan Magfiret Diledim. O Kimse De, Mahcûb Bir Şekilde Çok Tövbe Ve İstigfâr Etti. Bundan Sonra Ebû Muhammed Hazretleri; "şimdi Sen De Arkadaşların Gibi Bir Elma Al!" Buyurdu. O Talebe De Elini Uzattı Ve Elmayı Aldı. Ebû Muhammed Sonra Buyurdu Ki: "burası Evliyâ Şehridir. Buraya Velî Olmayan Giremez. Sen Velî Olduğun İçin Buraya Girdin. Fakat Bir Defâ Edebe Riâyetsizlik Etmen Sebebiyle, O Nîmetten Mahrûm Olmuş İdin. Tövbe Ve İstigfârdan Sonra Tekrar O Elmadan Alabildin."
sonra Yürüdük, Bâzı Yerlerden Geçtik. Arâziye İsâbet Eden Bir Felâket Sebebiyle Kurumuş Bir Ağaç Gördük. Onun İçin Duâ Ettiler, Hemen Ağaç Yeşerip, Yaprak Açtı. Bir De Baktım Mekke-i Mükerremeye Gelmişiz. Öğle Namazı Vakti İdi. Namazı Kıldık. Sonra, Kendisi Hayatta Olduğu Müddetçe Bu Durumdan Hiç Kimseye Bir Şey Anlatmamam İçin Benden Söz Aldı. Sonra Kayboldular. Bir Müddet Onları Hiç Göremedim.
bir Zaman Sonra, Ebû Muhammed Hazretlerini Görmek Arzusu Bende Dayanılmaz Bir Hâle Gelince Basra'ya Gittim. Yanında Günlerce Kaldım. Bir Gün Basra'nın Dışına Çıktı. Ben De Yanında İdim. Eshâb-ı Kirâmdan Talhâ Bin Ubeydullah'ın Türbesine Geldik. Kabri Görünce Geriye Döndü. Sonra Dönüp Kabri Ziyâret Etti.
başı Öne Eğik, Çok Saygılı Ve Çok Edebli Olarak, Mahzûn Bir Hâlde İdi. Sonra Ben Ziyâret Ederken, Dönüp Tekrar Gitmesinin Hikmetini Suâl Ettim. "birinci Defâ Gittiğimde, Talhâ Hazretleri Oturuyordu. Üzerinde Çok Kıymetli Yeşil Bir Elbise, Başında İnci Ve Mücevherlerle Süslü Çok Güzel Bir Tâc Vardı. Yanında Da, İki Tâne Hûrî Vardı. O Durumda Gidip Ziyâret Etmekten Hayâ Ettim. O Hûrîler Gittikten Sonra Ziyâret Ettim." Buyurdu. O Hayatta Olduğu Müddetçe Ben Bu Hâli Hiç Kimseye Anlatmadım."
ebû Muhammed Basrî Hazretleri Halvethânesinden, Yalnız Kaldığı Yerden Çıkıp Gezerken Kuru Bir Ağacın Yanına Varsa, Ağaç O Anda Yapraklanırdı. Bir Hastanın Yanına Gitse, Hasta O An Şifâ Bulurdu. Sıkıntısı Varsa Hafifler, Âfiyet Bulurdu. Derdi Olan Da Derdinden Kurtulurdu.
1184 (h.580) Yılında Vefât Eden Ebû Muhammed Basrî Hazretleri Basra'da Defnedildi. Kabri Herkes Tarafından Bilinmekte Ve Ziyâret Edilmektedir.
kerâmet Ve Menkîbeleri
şu Gördüğün Malların Hepsi Emânettir
menâvî Hazretleri Kendisini Sevenlerden Birinin Şöyle Naklettiğini Haber Vermektedir:
ebû Muhammed-i Basrî Hazretlerini Ziyâret İçin Basra'ya Gelmiştim. Geçtiğim Yerlerde Hayvan Sürüleri, Arâziler, Hurmalıklar Gördüm. Bunların Kime Âit Olduğunu Sordum. Ebû Muhammed Hazretlerine Âit Olduğunu Söylediler. Hatırıma, Bunlar Hükümdarların İşidir Diye Geldi. Acabâ Allah Adamlarından Birisi, Kalbini Böyle Şeylerle Niye Meşgûl Ediyor? Bu Düşüncelerle Yoluma Devâm Ettim. Kur'ân-ı Kerîmden En'âm Sûresini Okuyordum. Kalbimden Öyle Niyet Ettim Ki, O Zâtın Kapısına Vardığım Zaman Hangi Âyet-i Kerîmeyi Okuyor Olursam, O Âyet Benim Hâlimi Bildirsin. Bu Niyetlerle Ve En'âm Sûresini Okuyarak, O Zâtın Dergâhının Eşiğine Ayağımı Koyduğumda, En'âm Sûresinin; "onlar Ki, Allahü Teâlânın Kendilerini Hidâyetine Eriştirdiği Kimselerdir. Sen De Onların Gittiği Yoldan Yürü..."meâlindeki 90. Âyetini Okuyordum. Ben Henüz İçeri Girmek İçin İzin İstemeden, Hizmetçi Acele İle Çıkıp Beni Karşıladı Ve Ebû Muhammed Hazretlerinin Yanına Götürdü. Bu Hâle Çok Hayret Ettim. Ebû Muhammed Hazretleri, İsmim İle Hitâb Ederek: "yâ Ömer! Benim Malım Diye Yeryüzünde Gördüğün Şeylerin Hepsi Emânettir. Onlara Âid En Ufak Bir Muhabbet, Bu Kulun Kalbinde Yoktur. Allah Adamları Bunları, Allahü Teâlânın Dînine Hizmet Ve O'nun Kullarına Yardım İçin Ellerinde Bulundurur. Ama Zerre Kadar Bunlara Muhabbet Etmez Ve Bunlarla Kalbini Meşgûl Etmez. Zâten, Kalbinde Zerre Kadar Dünyâ Düşüncesi Bulunan Kimseye, Allahü Teâlâyı Tanımak Nasîb Olmaz. Nerede Kaldı Ki, Bunlara Gönül Vermiş Olsunlar." Bu Hâli Görünce, Hayretim Ve Ebû Muhammed Hazretlerine Olan Muhabbet Ve Bağlılığım Daha Da Arttı.
kaynaklar
1) Câmiu Kerâmât-il-evliyâ; C.2, S.235
2) Tabakâtü'l-memâlik; C.1, S.150
