nişâbur'da Yetişen Büyük Velîlerden. İsmiabdullah Bin Muhammed Er-râzî, Künyesi Ebû Muhammed'dir. Şa'rânî Ve Haddâd Diye De Tanınır. Aslen Reyli Olup, Nişâbur'da Doğup Büyüdü. Doğum Târihi Bilinmemektedir. 964 (h.353) Senesi Nişâbur'da Vefât Etti.
evliyânın Büyüklerinden Ebû Osman Hîrî'nin Sohbetlerinde Yetişip Kemâle Geldi. Ebû Osman Hazretleri Ebû Muhammed Râzî'nin Yetişmesinde Husûsî İhtimâm Gösterirdi.
ebû Muhammed Râzî; Cüneyd-i Bağdâdî, Muhammed Bin Fadl, Ruveym, Semnûn, Yûsuf Bin Hüseyin, Ebû Alicürcânî, Muhammed Bin Hamid Ve Başka Büyük Zâtlarla Görüşüp Sohbet Etti. Fıkıh, Hadîs Ve Diğer İlimlerde Âlim İdi. Çok Hadîs-i Şerîf Yazdı Ve Rivâyet Etti. Sika, Güvenilir Bir Râvi İdi. Bilhassa Tasavvuf Yolunun İnceliklerini İyi Bilirdi. Haram Ve Şüphelilerden Sakınmakta, Hattâ Şüpheli Olmak Korkusu İle Mübahların Çoğunu Terketmekte, Nefse Zor Gelen Şeyleri Yapmakta Çok Dikkatli İdi.
talebeliğinde Muhammed Râzî, Hocası Osman Hîrî'nin, Muhammed Bin Fadl Belhî'yi Medhettiğini İşitmişti. Onu Görme Arzusuna Düştü. Ziyâretine Gitti. Fakat Zannettiği Gibi Bulmadı. Hocasına Döndü. Hocası Ona; "o Zâtı Nasıl Buldun?" Deyince, O; "zannettiğim Gibi Değil." Diye Cevap Verdi.ebû Osman Hazretleri Ona; "evlâdım! Sen Onu Küçümsedin. Bir Kimse Bir Kimseyi Küçümserse Ondan İstifâde Edemez. Hemen Hürmetle Ona Dön!" Buyurdu. Abdullah Râzî Hatâsını Anlayıp Geri Döndü. Ondan Çok İstifâdesi Oldu.
hikmetli Sözleri Pek Çoktur.
kendisine; "dünyâ Sevgisi Nedir?" Denildi. O; "dünyâ, Allahü Teâlâ İle Senin Aranda Perde Olan Her Şeydir." Buyurdu.
yine, Şikâyet Ve Gönül Darlığından Suâl Edildi. Buna Da; "şikâyet Ve Gönül Darlığı, Mârifet Azlığından Allahü Teâlâyı Tanımamaktan İleri Gelir." Buyurdu.
sohbetlerinde; "bir Kimse, İslâmiyetin Emirlerine Uyup Uymadığını Anlamak İstiyorsa, Bu Emir Ve Yasakları Nefsine Tatbik Etsin. Eğer Emirleri Yapmakta Ve Yasaklardan Sakınmakta Bir İsteksizlik, Gevşeklik Yoksa, Bilsin Ki İslâmiyete Uymaktadır."
"ahlâk, Allahü Teâlânın Sana İhsân Ettiklerini Büyük, Senin O'nun Rızâsı İçin Yaptıklarını Küçük Görmendir."
"allahü Teâlâya Yakınlık Makâmına Kavuşmak İsteyen, Nefsin Arzuları İle Kendisi Arasında, Demir Gibi Kavî Bir Duvar Bulundursun."
"sabrın Alâmeti, Şikâyeti Terk Edip, Musîbeti Ve Sıkıntıları Gizlemektir."
"devamlı İlimle Meşgûl Olmak, İnsanın Ayıplarını Anlamasına Sebeb Olur."
"ilim Öğrenmek, İlmi İle Amel Etmek, Amelini Düzgün Yapamadığını Düşünüp Korkmak, Allahü Teâlâyı Tanımanın Alâmetlerindendir."
"susmayı Ganîmet Saymayan Kimse, Ne Kadar Konuşursa Konuşsun Boşunadır." Buyurdu.
hocası, Osman Hîrî Hazretlerini Çok Sever Ve; "pek Çok Evliyâ İle Görüşüp Sohbet Ettim. Lâkin Allahü Teâlâyı Tanımak Husûsunda Hocamdan Daha Çok Mârifet Sâhibi Birini Görmedim." Derdi.
ebû Nasr Harrânî Anlatır: Ebû Muhammed Râzî'ye Bana Bir Duâ Öğretmesini Ricâ Ettim. Bana Şöyle Duâ Etmemi Söyledi: "yâ Rabbî! Bize, Seni Hakkıyla Tanımayı, Sana Hakkıyla İbâdet Edebilmeyi İhsân Et. Bizi Sana Yaklaştıracak Şeyleri Nasîb Eyle. Bizlere Hâlis Tevekkül, Hüsn-i Zan, Dünyâ Ve Âhirette Âfiyet Ve İyilikler İhsân Buyur."
kerâmet Ve Menkîbeleri
tuhaf Hâller
bu İnsanların Hâli Ne Tuhaftır. Kusur İşler, Kusurlu Olduklarını Bilirler, Fakat Bir Türlü Bu Bozuk Halden Vazgeçmezler Ve Doğru Yola Dönmezler. Böyle İnsanlar Hakkında Ne Buyuruyorsunuz? Diye Soranlara; "bunlar Öğrendikleri İlimler İle Amel Etmekle Değil, O İlimler Kendilerinde Bulunduğu İçin, Öğünmekle Meşgul Oluyorlar. Hep Zâhir İle Uğraşıyorlar Ve Bâtın Edepleri İle Meşgûl Olmuyorlar. Allahü Teâlâ Böylelerinin Doğruyu Ve Hakkı Gören Basîret Gözlerini Kapatır. Böylece Âzâları Da İbâdet Yapamaz Olur." Buyurdu.
kaynaklar
1) Risâle-i Kuşeyrî; C.1, S.170
2) Tabakât-ül-kübrâ; C.1, S.119
3) Tabakât-üs-sûfiyye; S.451
4) Nefehât-ül-üns; S.272 (fârisî 216)
5) Tabakât-ı Evliyâ; S.139
6) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.4, S.89