türkistan'da Yetişen Büyük Velîlerden. İsmi, Ahmed Lakabı Fadlullah'dır. Babasının İsmi Ebü'l-hayr Muhammed'dir. Ebû Saîd Adı İle Meşhûr Oldu. Babası Verâ Sâhibi Dindar Bir Zât İdi. 967 (h.357) Senesinde Horasan Bölgesinde Serahs İleebyurd Arasında Yer Alan Meyhene (mihene) Şehrinde Doğdu. 1049 (h.440) Senesinde Aynı Yerde Vefât Etti.
ebû Saîd Küçük Yaşta Babasının Yanında Velî Zâtların Sohbetlerine Giderdi. Kur'ân-ı Kerîm Okumaya Başladığı Zaman Babası Onu Cumâ Namazlarına Götürmeye Başladı. Bir Seferinde Yolda Zamânın Büyük Âlimlerinden Ve Tasavvuf Büyüklerinden Ebü'l-kâsım Bişr İle Karşılaştılar. Ebü'l-kâsım Onları Görünce, Ebü'l-hayr Muhammed'e; "bu Çocuk Kimindir?" Diye Sordu. "bizimdir." Cevâbını Verdi.bunun Üzerine Gözleri Dalan Ebü'l-kâsım; "evliyâlık Makâmının Boş Kalacağını, Bu Dervişlerin, Talebelerin Bizden Sonra Zâyi Olacaklarını Görürken Bu Dünyâdan Gönül Huzûru İle Nasıl Ayrılabilirim. Şimdi Bu Çocuğu Görünce Gönlüm Rahatladı. Zîrâ Velîlik Makâmı Buna Nasîb Olacak. Namazdan Çıkınca, Çocuğu Bizim Yanımıza Getir." Dedi. Namazdan Çıkınca Ebü'l-kâsım Bişr'in Yanına Gittiler. O Büyük Zât Ebû Saîd'in Babasına; "ebû Saîd'i Tutuver. Şu Yüksekçe Yerde Ekmek Vardır. Onu Uzanıp Alsın." Dedi. Babası Kaldırınca, Ebû Saîd Oradan Ekmeği Aldı. Ekmek Arpadan Olup, Sıcaktı. Sıcaklığını Elinde Hissediyordu. Ebü'l-kâsım Ekmeği Alıp, Yarısını Ebû Saîd'e Verdi Ve; "ye!" Dedi. Yarısını Da Kendisi Yedi. Bunun Üzerine Babası; "efendim Bu Ekmekten Bana Vermeyişinizin Hikmeti Nedir?" Diye Sordu.ebü'l-kâsım Bişr; "ey Ebü'l-hayr! O Ekmeği Otuz Sene Önce Oraya Koymuştum. Bize; İnsanların Mânen İhyâsı, İrşadları, Doğru Yolu Bulmaları Bu Ekmeğin Elinde Sıcak Olduğu Kimse İle Olacaktır." Diye Bildirildi. Müjdelenen Kimse Senin Bu Çocuğundur." Buyurdu. Sonra Ebû Saîd'e Dönerek; "bu Kelimeleri Hâtırında Tut. Dâimâ Söyle. Sübhâneke Ve Bi Hamdike Alâ Hilmike Ba'de İlmike Subhâneke Ve Bihamdike Alâ Afvike Ba'de Kudretike." Ebû Saîd Mîhenî Bu Sözleri Ezberleyip Devamlı Söylerdi.
ebü'l-kâsım Bişr'in Sohbetlerine Giden Babası, Yanında Ebû Saîd'i De Götürürdü. Bir Gün Ebü'l-kâsım Bişr; "ey Ebû Saîd! Tamâ Ve Dünyâya Düşkünlükten Kurtulmaya Gayret Et. Çünkü İnsanda Tamâ Varken, İhlâs Yâni Herşeyi Allah İçin Yapma Arzusu Bulunmaz. Kulluk, İhlâs İle Olur. Şu Hadîs-i Kudsîyi Unutma! Allahü Teâlâ Mîrâc Gecesi Resûlullah Efendimize Buyurdu Ki: "kulum Farzları Yapmakla Bana Yaklaştığı Gibi Başka Şeyle Yaklaşamaz. Kulum Nâfile İbâdetleri Yapınca, Onu Çok Severim. Öyle Olur Ki, Benimle İşitir, Benimle Görür, Benimle Her Şeyi Tutar, Benimle Yürür. Benden Her Ne İsterse Veririm. Bana Sığınınca Onu Korurum."
ebû Saîd Mîhenî'nin Babası İle Sultan Gazneli Mahmûd Birbirlerini Çok Severlerdi. Babası Meyhene'de Bir Köşk Yaptırdı. Günümüzde Üç Şeyhin Sarayı Diye Meşhurdur. Sarayın Duvarına Sultan Mahmûd'un Komutanlarının, Fillerinin Ve Gemilerinin İsimlerini Yazdırdı. Küçük Bir Çocuk Olan Ebû Saîd, Babasına; "bu Köşkte Bana Âid Bir Yer Tahsis Et." Dedi. Babası Sarayın Üst Katında Ona Bir Yer Yaptırdı. Tamamlanınca, Ebû Saîd Oranın Duvar Ve Tavanına Hep Allahü Teâlânın İsm-i Şerîfinin Yazılmasını Emretti. Bunu Gören Babası; "oğlum! Böyle Ne Yapıyorsun?" Diye Sorunca; "herkes Kendi Evinin Duvarlarına Kendi Emirinin İsmini Yazıyor. Ben De Rabbimin İsm-i Şerîfini Yazdırıyorum." Dedi. Onun Bu Sözleri Babasının Çok Hoşuna Gitti. Hemen Köşkün Duvarlarına Yazdırdıklarının Hepsini Sildirdi.
ebû Saîd Mîhenî'nin Babası Her Gece Yatsıyı Kılıp Eve Geldikten Sonra Sokak Kapısını Açılmasın Diye Zincirle Bağlardı. Sonra Herkes Uyuduktan Sonra Yatardı. Bir Gece Yarısı Uyandı. Ebû Saîd'in Evde Olmadığını Fark Etti. Bütün Köşkü Aradı. Köşkün Kapısına Baktığında Zincir De Yoktu. Yatağına Yattı. İmsak Vakti Ebû Saîd Mîhenî'nin Köşkün Kapısından İçeri Yavaşça Girip, Zinciri Yerine Bağlayıp, Odasına Çıktığını Fark Etti. Babası Birkaç Gece Oğlunu Tâkib Etti. Her Akşam Aynı Şeyi Yapıyordu. Bir Gece Babası Dayanamayarak, Onu Tâkib Etti. Ebû Saîd Mîhenî Eski Bir Dergâha Vardı. Babası Da Dergâhın Damına Çıktı. Ebû Saîd, Dergâhın Mescid Kısmında Kur'ân-ı Kerîm Okumaya Başladı. Sehere Kadar Okuyup, Hatmetti. Sonra Abdest Tâzelemek İçin Hazırlık Yaptığı Sırada Babası Hemen Saraya Döndü. Ebû Saîd Her Zamanki Gibi Eve Dönüp, Yattı. Sabah Namazı Vaktinde Babası Hiçbir Şey Bilmiyormuş Gibi Kaldırır, Berâberce Namaza Giderlerdi. Bu İşe Uzun Müddet Devâm Etti.
fıkıh İlmini, Merv Şehrinde, Şâfiî Fıkıh Âlimlerinden Ebû Abdullah El-husrî'den Öğrendi. Onun Vefâtından Sonra Ebû Bekr-i Kaffâl'dan Ders Aldı. Merv Şehrinde İlim Öğrenmek İçin On Sene Kaldıktan Sonra, Serahs Şehrine Geldi.yüksekçe Bir Tepe Üzerinde Lokmân-ı Mecnûn'u Gördü. Yanına Gitti, Kaftanını Yamıyordu. Ebû Saîd Onu Seyrederken Kendi Gölgesi, Lokmân'ın Kaftanının Üzerine Düşüyordu. Lokmân-ı Mecnûn, Yamayı Kaftanına Dikince Buyurdu Ki: "ey Ebû Saîd! Biz Seni Bu Yama İle Bu Kaftana Diktik." Sonra Elinden Tutup, Ebü'l-fadl-ı Serahsî Hazretlerinin Huzûruna Götürdü. Ona; "ey Ebü'l-fadl! Bunu Sakla, Bu Sizdendir." Dedi. Ebü'l-fadl-ı Serahsî, Ebû Saîd'in Elinden Tutup Yanına Oturttu Ve; "maksadımız, İnsanlara Allahü Teâlânın Yolunu Göstermektir. İnsanlara Gönderilen Yüz Yirmi Dörtbinden Ziyâde Peygamber, Onlara "allah" Dedirtmek Ve O'na İbâdet Ettirmek İçin Geldiler." Buyurdu. Ebû Saîd, Ebü'l-fadl'ın Kalblere Hayat Veren Bu Güzel Sözlerini, Kendinden Geçmiş Bir Hâlde Dinledi. Ebü'l-fadl, Kendisini Talebeliğe Kabûl Etti Ve;
"kendinden Geçerek Geri Kalma Amelden,
bu Büyük Devleti, Sakın Çıkarma Elden."
buyurdu.
ebû Saîd Mîhenî Tasavvufta Çok Yüksek Mertebeye Ulaştı. Zamanındaki Bütün Evliyânın Sultânı, Baş Tâcı Oldu. Bütün Müslümanların Matlûbu, Sevdiği İdi. Tasavvuf Yolunun Bütün İnceliklerine Vâkıf Olup, Ayrıca; Fıkıh, Tefsîr, Hadîs Ve Başka İlimlerde De Çok Yüksek Âlim İdi. Oruç Tutulması Câiz Olmayan Günler Hâriç, Senenin Bütün Günlerini Oruçlu Geçirirdi. Sâde Bir Ekmek İle İftar Eder, Gece Gündüz İbâdetle Meşgûl Olurdu. Bütün İbâdetlerde, Bilhassa Namaz Husûsunda Çok Hassas Ve İhtiyatlı Hareket Eder, Her Namaz İçin Guslederdi. Kendi Hâlinde Her An Allahü Teâlâyı Hatırlar, Hep; "allah, Allah." Derdi. Ne Zaman Uyku Basacak Olsa, Elinde Ateşten Mızrak Bulunan Çok Heybetli Bir Kimse Karşısında Zuhûr Eder. "allah De!" Derdi. Böylece, Vücûdundaki Bütün Zerreler De Zikreder Hâle Gelirdi. Geceleri Herkes Uyuduktan Sonra Kalkar İbâdet Ederdi. Kendini Ayıblı Ve Kusurlu Görmekte, Nefse Muhâlefet Etmekte, Nihâyette İdi. Tevâzuu Çok İdi.
konuşmalarında O, Ben Ve Biz Demez, Hep Onlar Yâni O Büyükler Derdi. Mübârek Sözleri O Kadar Hoş Ve Tesirli Olduğundan; "ebû Saîd'in Sözünün Ulaştığı Bir Yerde, Bütün Kalbler Neş'elenirler." Denilmiştir. Aklı, Zekâsı, Anlayışı, Hâfızası Fevkalâde İdi. Daha Çocuk İken Otuz Bin Arabî Beyt Okuduğu Söylenmektedir. Kerâmetleri, Hikmetli Sözleri Her Tarafa Yayılmıştır. Fakat O, Meşhûr Olmak, Parmakla Gösterilmek İstemez, Bütün Hâllerin, İslâmiyetin Emir Ve Yasaklarına Tam Uymakla Kıymetli Olacağını Söylerdi.
birgün Kendisine; "filanca Kimse Su Üstünde Yürüyor. Buna Ne Dersiniz?" Diye Sorulunca; "bunun Kıymeti Yoktur. Ördek Ve Kurbağa Da Yüzer." Dedi. "filan Adam Havada Uçuyor." Dediler. "sinek Ve Çaylak Da Uçuyor. Sinek Kadar Kıymeti Var." Dedi. "filan Kimse, Bir Anda Şehirden Şehre Gidiyor." Dediler. "şeytan Da, Bir Solukta Şarktan Garba Gidiyor. Böyle Şeylerin Dînimizde Kıymeti Yoktur. Merd Olan, Herkesin Arasında Bulunur. Alış-veriş Yapar, Evlenir. Fakat, Bir An Rabbini Unutmaz." Buyurdu.
çocukluğundan Beri Şu Şiiri Okurdu:
ben Sensiz Bir An Karar Kılamam.
senin İhsânlarını Tek Tek Sayamam.
bedenimdeki Her Kıl Gelse De Dile,
şükrünün Binde Birini Yapamam Bile.
mihene Şehri Yakınlarında Bir Dağın Yamacında Sarp Kayalar Arasında Mağaralar Vardı. Onlara Bakanın Dizinin Bağı Çözülürdü. Bir Gün Ebû Saîd Mîhenî Bu Mağaralardan Birine Çıkıp, Hemen Kenarında Namaz Kılmaya Başladı. Namazdan Sonra Nefsine; "ey Nefsim! Eğer Burada Uyursan, Kendini Aşağıda Ölmüş Görürsün. Burada Kur'ân-ı Kerîmi Hatim Edinceye Kadar Uyumak Yok." Dedi. Sonra Kur'ân-ı Kerîm Okumaya Başladı. Bir Müddet Sonra Uyudu. Uyandığında Boşlukta Hızla Yere İnmekte Olduğunu Gördü. "imdât!" Diye Bağırdı. Bu Sefer De Kendini Yukarı Çıkar Vaziyette Gördü. Allahü Teâlâ İmdâdına Yetişmişti.
ebû Saîd Mihenî, Bir Mescidde Vâz Edip, Hocasını İlk Gördüğü Gün Kendisine İşâret Buyurduğu Şekilde; "insanlara Allahü Teâlânın Yolunu Göstermek İçin Nasîhat Ediyordu. Huzûruna Gelip Tövbe Edenlerin Sayısı Çoktu. Halk Kendisini Çok Sever, Mübârek Sözlerinden, Tatlı Sohbetlerinden İstifâde Etmek İçin Can Atarlardı. Ebû Ali Dekkak'ın Kızı, Ebû Saîd Hazretlerinin Vâzına Gitmeyi Arzu Etti. Babası Çok Arzu Ettiğini Görünce; "başına Eski Bir Örtü Al, Kimse Seni Tanımasın." Diyerek İzin Verdi. O Da Babasının Dediği Gibi Giyinerek Kadınların Bulunduğu Üst Kata Çıkıp Oturdu. Ebû Saîd Hazretleri Vâz Ediyordu. Bir Ara; "bu Sözü, Ebû Ali Dekkak'tan Duydum Ve Şimdi Onun Bir Parçası Buradadır." Buyurdu. Bu Sözü Duyan Kız, Kendisinden Geçip Üst Kattan Aşağı Düştü. Ebû Saîd Hazretleri; "yâ Rabbî! Bu Hanımı Tekrar Eski Yerine Çıkar!" Buyurdu.o Anda Kız Hava Boşluğunda Yukarı Doğru Çıkmaya Başladı. İkinci Katın Hizâsına Gelince Havada Kaldı. Kadınlar Çekip Yanlarına Aldılar.
onu Sevenler Kullandığı Eşyâlardan Bir Şeyi Yanlarında Bulundurup Bereketlenmek İçin Çok Gayret Ederlerdi.hattâ Bir Gün, Elinden Düşen Bir Karpuz Kabuğu Yirmi Altına Satılmıştı.
kendisini Tanıyamadıkları İçin, Büyüklüğünü İnkâr Edenler Oldu İse De, Bunların Çoğu Hatâlarını Anlayıp Tövbe Ettiler. Büyüklüğünü İnkâr Edenlerin Sözleri, Hakâretleri Kendisine Ulaştıkça Gizliden Bir Ses; "rabbin Sana Kâfi Değil Mi?" (fussilet Sûresi: 53) Meâlindeki Âyet-i Kerîmeyi Okurdu.
ebû Saîd'i Çekemiyen, Büyüklüğünü İnkâr Edenlerden, Kendisine Hakârette Daha İleri Gidip, Çok Lânet Eden, Ebû Hasan Tûnî İsminde Biri Vardı. Bu Kişinin Ebû Saîd'e Olan Hürmetsizliği O Kadar Fazla İdi Ki, Ebû Saîd'in Bulunduğu Mahalleye Bile Girmezdi. Ebû Saîd Bir Gün; "atımı Eyerleyip Hazırlayınız. Ebû Hasan Tûnî'nin Yanına Gideceğiz." Buyurdu. Bir Çokları Bunun Hikmetini Anlayamayıp Hayret Ettiler. O Gerçekten Bizim Yanlış Yolda Olduğumuzu Zannediyor Ve Allah Rızâsı İçin, Yanlışa Lânet Ediyorsa Bu Lânet Sebebiyle Allahü Teâlâ Ona Rahmet Eder." Buyurdu. Talebelerinden Bir Kaç Kişi İle Yola Çıktılar. O Kimsenin Bulunduğu Yere Yaklaşınca, Talebelerden Birini Gönderip, Kendisiyle Görüşmek İçin Geldiğini Haber Verdi. Ebû Hasan Tûnî Bu Hâli Haber Alınca; "onun Burada Ne İşi Var. O, Kiliseye Gitsin. Onun Yeri Orasıdır." Dedi. O Talebe Mecbûren Bu Haberi Hocasına Getirince, "bismillah! Mâdem Ki Öyle Diyor, Biz De Oraya Gideriz." Buyurup Kiliseye Gittiler. O Sırada Kilisede Hıristiyanlar Âyin İçin Toplanmışlardı. Acabâ Niye Geldi Diye Merak Edip Onun Etrafında Toplandılar. İçeri Girdi. Duvarda, Îsâ Aleyhisselâmın Ve Hazret-i Meryem'in Resimleri Diye Çizilmiş İki Büyük Tablo Vardı. Ebû Saîd Resimlere Bakıp; "ey Meryem Oğlu Îsâ! Allah'ı Bırakıp Da Beni Ve Annemi İki İlâh Edinin Diye İnsanlara Sen Mi Söyledin?" (mâide Sûresi: 116) Meâlindeki Âyet-i Kerîmeyi Okudu Ve "muhammed Aleyhisselâmın Dîni Hak İse, Şu Anda Bu İki Resim De Secde Etsinler." Buyurdu. Allahü Teâlânın İzni İle O İki Resim Yere Düştü. Yüzleri Kâbe Tarafında Olup, Secde Hâlini Aldılar. Orada Bulunan Hıristiyanlar Feryâd Ettiler. Kırk Tânesi Hemen Kelime-i Şehâdet Getirip Müslüman Oldu. Bu Hâl, Ebû Hasan Tûnî'ye Ulaşınca Hatâsını Anlayıp, Pişman Oldu, Tövbe Etti. Hemen Ebû Saîd Hazretlerinin Yanına Gelip Özür Diledi Ve Sâdık Talebelerinden Oldu.
bir Gün Ebû Saîd Mîhenî, Talebelerinden Hasan Müeddeb'i Yanına Çağırarak; "dışarı Çık. Sağ Elini Aç. Önüne Kim Çıkarsa, Elini Ona Uzat Ve; "neyin Varsa Buraya Koy!" De" Diye Emretti. Hasan Müeddeb Bu Emir Üzerine Dışarı Çıktı. Yolda Bir Mecûsî İle Karşılaştı. Ona Yaklaşıp, Elini Uzatarak, Hocasının Emrini Yerine Getirdi. Mecûsî; "önce Bir Müslüman Olayım. Beni Hocanın Huzûruna Götür." Dedi.ebû Saîd Mîhenî'nin Huzûruna Varınca; "efendim! Banaislâmı Anlatınız." Dedi. Ebû Saîd Mîhenî Ona İslâmı Anlattı. Mecûsî Anlatılanları Dinledikten Sonra Müslüman Oldu Ve Sâhib Olduğu Her Şeyi Hocasının Hizmetine Sarfetti.
ebû Saîd Mîhenî, Nişâbur'da Bulunuyordu. Sultan Tuğrul'un Vezîri Ebû Mansûr Vefâtına Yakın Hastalandı. Bu Sırada Ebû Saîd Mîhenî İle İmâm-ı Kuşeyrî'yi Yanına Dâvet Etti Ve; "sizi Çok Severim. Size Çok Yardımlarım Oldu. Şimdi İse, Sizden Bir Dileğim Var. Vefât Ettiğimde, Cenâzemde Bulunup, Defnolunduktan Sonra Hizmetinizle, Suâl Meleklerinin Sorgusundan Kurtuluncaya Kadar, Kabrimin Başında Kalınız." Dedi. Her İkisi De, Bu Ricâsını Kabûl Ettiler. Vezir Ebû Mansûr Vefât Edince, İkisi De Cenâzesinde Hazır Bulundular. Definden Sonra İmâm-ı Kuşeyrî, Ebû Saîd Mîhenî'ye; "ben Cemâatle Gideyim. Siz Artık Vezirin Vasiyetini Yerine Getirirsiniz." Dedi. Ebû Saîd Seccâdesini Serip, Bir Müdded Kabrin Başında Bekledi. Sonraimâm-ı Kuşeyrî'nin Yanına Varınca; "vezirin Vasiyetini Yerine Getirdiniz Mi?" Diye Sordu. Ebû Saîd Mîhenî; "vezir Defnolununca, İki Suâl Meleği Geldiler. Birisi Suâl Sormaya Başlayınca, Diğeri Ona; "görmüyor Musun? Kabrin Başında Kim Oturuyor." Dedi. Bunun Üzerine Kalkıp Gittiler. Onlar Gidince Ben De Kalkıp Geldim." Dedi.
gencin Birisi, Ticâret İçin Bir Kervan İle Sefere Çıkmıştı. Çok Uykusuz Olduğu İçin, Kervanın Konakladığı Bir Yerde İstirâhat Edip, Sonra Yola Devâm Etmeyi Düşündü. Kervan Mola Verince, Yolun Kenarına Uzandı. Uyuya Kalmıştı. Uyandığında Vaktin Çok Geçmiş, Yol Arkadaşlarının Çoktan Gitmiş Olduklarını Anladı. ıssız Sahrada, Arkadaşlarının İzlerini De Bulamadı. Ne Tarafa Gittiğini Bilmez Bir Hâlde Koştu. Fakat Kimseyi Bulamadı. Bilmediği Bir Tarafa Doğru Gitmeye Başladı. Sıcak Bastırmış, Açlık Ve Harâret Başlamıştı. Sabretti. Ertesi Gün Oldu. Buralarda Kalıp Öleceğini Anladı. Bu Sırada Son Bir Ümit İle Etrâfı Gözetledi. Çok Uzaklarda Bir Yeşillik Vardı. Bütün Gücünü Toparlayıp Oraya Koştu. Çeşme Vardı. Hemen Abdest Alıp Namaz Kıldı. Biraz Bekledi. Öğle Vakti Olmuştu. Uzaklardan, Birisi Geldi. Uzun Boylu, Heybetli, Gür Sakallı, Beyaz Tenli, Çok Hoş Biriydi. Abdest Aldı. Namaz Kıldı Ve Gitti. Genç, Kendisi İle Konuşmaya Cesâret Edemedi. İkindi Vakti Olunca O Zât Gene Geldi. Namazdan Sonra Genç Ona Hâlini Anlatıp, Kendisinden Yardım İstedi. Bu Esnâda Bir Arslan Geldi. O Zât, Arslanın Kulağına Eğilip Bir Şeyler Söyledi. Sonra Da Genci Arslanın Sırtına Bindirip; "gözlerini Kapa! Arslan Nerede Durursa, Orada İnersin" Dedi. Genç; "peki." Deyip Ayrıldı. Bir Miktar Gidince Arslan Durdu. Genç De İndi. Gözlerini Açınca Arslanın Gittiğini Gördü. Memleketi Olan Buhârâ'ya Gelmişti. Birkaç Gün Sonra,ebû Saîd Hazretlerinin Buhârâ'ya Geldiğini Haber Aldı. Kendisini Merak Edip Görmek İstedi. Bir De Baktı Ki, Kendisini Arslana Bindiren Zât İdi. O Gence Dönerek; "hayatta Olduğum Müddetçe Bu Sırrı Hiç Kimseye Söyleme." Buyurdu.
ebû Saîd-i Ebü'l-hayr Hazretlerinin Bir Oğlu Vardı. Küçük İken Mektebe Gitmekten Çok Çekinir, Korkardı. Bir Günebû Saîd; "talebelerin Geldiğini Haber Veren Kimsenin Her Arzusunu Yerine Getireceğim." Buyurdu. Bu Sözü Duyan Oğlu Hemen Dama Çıkıp Misâfirleri Gözetledi. Bir Zaman Sonra, Beklenen Misafirlerin Gelmekte Olduğunu Görüp, Hemen Babasına Haber Verdi. Babası; "ne Dilersen Dile!" Buyurdu. "beni Mektebe Gönderme!" Dedi. Ebû Saîd; "peki Gitme." Buyurdu. Çocuk; "hiç Gitmiyeyim Mi?" Dedi. Ebû Saîd Başını Eğip, Bir Müddet Düşündükten Sonra; "hiç Gitme. Ama Fetih Sûresini Mutlaka Ezberle." Buyurdu. Çocuk Sevinerek Kabûl Etti. Kısa Zamanda Fetih Sûresini Ezberledi.
ebû Saîd'in Vefâtından Sonra, Ebû Tâhir Adındaki Bu Oğlu Çok Fakir Ve Borçlu Oldu. İsfehan Hâkimi Hâce Nizâm-ül-mülk'ün Yanına Gitti. Hâkim Kendisini Tanıdığı İçin, Çok İzzet Ve İkrâmda Bulunup Hürmet Etti. İhtiyaçlarını Temin Etti.ebû Tâhir'i Sevmeyen Bir Kimse Bu Durumu Görünce; "öyle Birine Yardım Yapıyorsun Ki, Dînî İlimlerden Haberi Yok, Kur'ân-ı Kerîm Okumasını Dahi Bilmiyor." Dedi. Hâce Nizâm-ül-mülk Buna Üzülüp; "onu Çağıralım. Senin İstediğin Bir Sûreyi Okusun, Eğer Okuyamazsa, O Zaman Senin Söylediklerini Kabûl Ederim. Biz Kendisini Din İşleriyle, Dîne Hizmetle Meşgûl Olarak Tanıyoruz." Dedi.
büyük Zâtların Bulunduğu Bir Meclise Ebû Tâhir'i Çağırdılar. Nizâm-ül-mülk O Kimseye Dönerek; "hangi Sûreyi Okumasını İstiyorsun?" Diye Sordu. O Da; "fetih Sûresini Okusun." Dedi. Ebû Tâhir Ağlıyarak Fetih Sûresini Okudu. O İddiâcı Kimse Mahcûb, Nizâm-ül-mülk Çok Memnun Oldu.nizâm-ül-mülk, Kur'ân-ı Kerîmi Okurken Ağlayıp Çok Gözyaşı Dökmesinin Sebebini Sordu. O Da Babasının Kendisine Fetih Sûresini Ezberlemesini Söylediği Hâdiseyi Anlatınca, Nizam-ül-mülk; "öyle Büyük Bir Zât Ki, Evlâdının Yetmiş Sene Sonra Karşılaşacağı Sıkıntının Çâresini Tâ O Zamandan Bildiriyor. O Zâtın Derecesini Anlamaktan Biz Âciziz." Dedi. Bundan Sonra O Büyüklere Olan Muhabbeti Daha Da Arttı.
şu Rubâîyi Ebû Saîd Söylemiştir:
"nefsine Uymak Doğru Değildir Elbet,
bas Nefse Ayağını, Himmeti Yükselt.
ey Dost, Allah Yolunda Çok Eyle Gayret,
yılanla Ol Da, Nefsinle Etme Sohbet."
ebû Saîd-i Ebü'l-hayr Buyurdu Ki:
"tasavvuf; Başındaki Sevdayı Atmak, Elindeki Dünyâyı Dağıtmak Ve Vâki Olanda Karar Kılmaktır."
"allah Bâkî Ve Kâfidir. O'ndan Başkası Boştur. O'ndan Gayri Her Şeyden Nefsini Uzak Eyle!"
"allahü Teâlâ İle Kul Arasında Perde, Yer Ve Gök Değildir. Arş Ve Kürsî De Değildir. Perde, İnsanın Benliğidir. Bu Aradan Kaldırılırsa Allah'a Kavuşulur."
"zikr, Allahü Teâlâyı Anıp, Hatırlamak, O'ndan Başkasını Unutmaktır."
"allahü Teâlâdan İhlâsı, Her Şeyi O'nun Rızâsı İçin Yapmayı İsteyiniz. İhlâsta, Dünyâ Ve Âhirette Kurtuluş Vardır."
"vakit, İki Nefes Arasındadır. Biri Geçti Biri Henüz Gelmedi. O Halde Dün Gitti, Yarın Nerede. Gün Bugündür. Vakit Keskin Bir Kılıçtır."
"kim Kendini İyi Zannederse O Kendisini Bilmiyordur."
"kul, Allahü Teâlâ İçin Neyi Terk Ederse, Allahü Teâlâ Ona Karşılık Daha Hayırlısını Verir."
"kişinin Helâkı, Allahü Teâlâdan Başkasına Gönül Bağladığı Şeydir."
kerâmet Ve Menkîbeleri
helâl Olan, Helâl Yiyenlere Gelir
ebû Saîd Mîhenî'nin Büyüklüğünü İnkâr Edenlerden Biri, Ebû Saîd'in; "âlemde Hiç Kimse Helâl Lokma Bulamayıp Haram Yese, Biz Haram Yemeyiz." Sözünü Duymuştu. Kendisini İmtihân Etmek İstedi. Helâl Para İle Bir Oğlak Satın Aldı. Haram Para İle De, Birincisine Çok Benzeyen Başka Bir Oğlak Aldı. Bunları Kızarttırıp, Hizmetçisi İle Ebû Saîd'e Gönderdi.kendisi De Önden Gidip, Onların Bulunduğu Yerde Oturdu. Hizmetçi Kızarmış Oğlakları Getirirken Karşısına İki Sarhoş Çıkıp, Haram Para İle Alınan Oğlağın Bulunduğu Tepsiyi Alıp Yediler. Hizmetçi, Elinde Kalan Ve Helâl Lokma İle Alınmış Olan Oğlağı, Ebû Saîd'in Önüne Koydu. Oğlakları Gönderen Kimse Durumu Öğrenip Anlayınca, Sarhoşlara Çok Kızdı. Fakat Bu Hâlini Açıktan Belli Etmedi. Sonra Ebû Saîd Dönerek; "kendini Boşuna Üzme! Haram Olan Köpeklere Gider, Helâl Olan Da Helâl Yiyenlere Gelir." Buyurdu. O Kimse Çok Mahcûb Olup Hâline Tövbe Etti Ve Bu Hâdiseden Sonra Bir Daha Aleyhinde Bulunmadı.
vakti Saati Gelince Olur
müslümanlardan Birinin Yahûdî Bir Ortağı Vardı. Ortağını Ne Kadar İslâma Dâvet Etti İse, Müslümanlığı Kabûl Etmedi. Hattâ Bu Ortağına; "eğer Müslüman Olursan, Malımın Üçte Birini Sana Veririm." Dedi. Yahûdî Yine Kabûl Etmedi. O Müslüman Başka Bir Gün; "eğer Müslüman Olursan, Malımın Yarısını Sana Veririm." Demesine Rağmen Yine Kabûl Etmedi. Müslüman Tüccar Bir Süre Sonra; "eğer Müslüman Olursan, Malımın Üçte İkisini Sana Veririm." Dedi.yahûdî Yine Kabûl Etmedi. Müslüman Tüccar Artık Ortağının Müslüman Olmasından Ümidini Kesmişti. O Müslüman, Bir Gün Ebû Saîd Mîhenî'nin Dergâhının Yanından Geçiyordu.yahûdî Ortağı Da Yanında İdi. Bu Sırada Dergâha Girdi. Ebû Saîd Mîhenî Bu Sırada Sohbet Ediyordu. Yahûdî Ortağı Da Kendi Kendine; "ben De Mescide Gireyim, Bir Dinleyeyim, Bakalım Neler Anlatıyor. Onun Halk Arasında Kabûl Görmesinin Sebebi Nedir Bir Göreyim? Yahûdî Olduğuma Dâir Üzerimde Her Hangi Bir İşâret Olmadığı İçin Beni Nasıl Olsa Tanımaz." Dedi. Yahûdî, Gizlenerek Mescide Girdi. Bir Direğin Arkasına Oturdu. Ebû Saîd Mîhenî Sohbet Esnâsında Bir Ara Yahûdînin Arkasında Oturduğu Direğe Doğru Dönerek; "ey Yahûdî! Direğin Arkasında Ne Kadar Kendini Gizlemeye Çalışsan Da Gizlenemezsin." Dedi. Yahûdî Gayri İhtiyârî Ayağa Kalktı.ebû Saîd Mîhenî'nin Yanına Vardı. Ebû Saîd Hazretleri Ona Müslüman Olmasını Söyleyince, Bu Dâveti Kabûl Edip, Müslüman Oldu.ebû Saîd Hazretleri Ona; "şimdi Ortağının Yanına Git. Sana Müslümanlığı Öğretsin. İşler Vakti Zamânı Gelince Olur. Ondan Önce Olmaz. Zamânı Gelince Müslüman Olmak İçin Malın Üçte Birine, Yarısına Ve Üçte İkisini Vermeye Hâcet Kalmaz." Buyurdu.
hayret Ettim
hucvirî keşf-ül-mahcûb isimli Eserinde Şöyle Anlatıyor: "mihene Şehrinde, Ebû Saîd-i Ebü'l-hayr'ın Türbesinde Bulunuyordum. Türbenin Üzerinde Bir Kumaş Parçası Vardı. Beyaz Bir Güvercin Uçarak Gelip O Kumaşın Altına Girdi. Herhalde Bir Şeyden Kaçıyordu.onun İçin Oraya Gizlendi Diye Düşündüm. Biraz Sonra Merakım Arttı. Kumaşı Kaldırdığımda Güvercin Yoktu.hayret Ettim. Ertesi Ve Daha Sonraki Gün Bu Hâdise Tekrar Etti. Hikmeti Nedir? Diye Düşünürken, Bir Gece Rüyâmda Ebû Saîd'i Gördüm. Gördüğüm Hâdiseyi Kendisine Sordum. "o Güvercin, Amellerimin Safâsıdır. Her Gün Kabrime Gelip Bana Nedîm (sohbet Arkadaşı) Olur." Buyurdu. Anladım Ki, O Büyük Zâtın Güzel Amelleri, Beyaz Bir Güvercin Şeklinde Kabrine Geliyor Ve Kendisi İle Tatlı Tatlı Sohbet Ediyorlar."
kaynaklar
1) Tezkiret-ül-evliyâ; C.2, S.270
2) Câmiu Kerâmât-il-evliyâ; C.2, S.295
3) Nefehât-ül-üns; S.339
4) Firdevs-ül-mürşidiyye; S.76, 293
5) Sefînet-ül-evliyâ; S.162
6) Hazînet-ül-asfiyâ; C.2, S.228
7) Tabakât-üş-şâfiiyye; C.4, S.10
8) Keşf-ül-mahcûb; S.224
9) Persian Literatüre; C.2, S.928
10) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.5, S.86
