anadolu'da Yetişen Büyük Velîlerden. İsmi, İsmâil, Babasınınki Kâsım'dır. Fakîrullah Diye Tanınır. 1656 (h.1067) Senesinde Siirt'in Tillo Kasabasında Dünyâya Geldi.
dedesi Molla Abdülcemâl, Peygamber Efendimizin Amcası Hazret-i Abbâs'ın Torunlarındandır. Zâhirî İlimlerde Âlim Olup Tillo'da Müderristi. Oğlu Mevlânâ Kâsım'ı Yetiştirerek Âlim Olmasına Vesîle Oldu. Kâsım Da Babasının Vefâtından Sonra Yerine Geçerek Talebe Okutmaya Başladı. 1656 (h.1067) Senesinde Receb-i Şerîfin İlk Cumâ Gecesi, Yâni Regâib Gecesi Bir Oğlu Dünyâya Geldi. İsmini İsmâil Koydu. Annesi Ona, Besmelesiz Süt Emzirip, Yemek Yedirmedi. Babası Mevlânâ Kâsım Onu Küçük Yaşta Yetiştirmeye, İlim Öğretmeye Başladı. İsmâil Fakîrullah Yirmi Dört Yaşına Kadar Zâhirî İlimlerde Âlim Ve Bâtınî İlimlerde Mütehassıs Bir Velî Olarak Yetişti. İbâdetlerinden Büyük Bir Lezzet Alır, Zevk İle Yapardı. Anne Ve Babasının Hukûkunu Gözetir Duâ Ve Rızâlarına Kavuşmak İçin Çok Gayret Gösterirdi.
1660 Senesinde Babası Mevlânâ Kâsım Hazretleri Vefât Edince, Yerine Geçerek Müderrislik Yapmağa Başladı. O Sene Evlendi. İsmâil Fakîrullah Hazretleri Haramlardan Çok Sakınır, Hattâ Şüpheli Korkusuyla Mübahların Dahî Fazlasından Kaçınırdı.
tarlasını Abdestli Eker Biçer, Hasadını Kaldırır, Öşrünü Verdikten Sonra Un Hâline Getirmek İçin El Değirmeninde Bizzat Kendisi Çalışırdı. O Undan Hamur Yoğurup Ekmek Yapar, Böylece Yiyeceklerine Hiçbir Şüphe Karışmamasına Çok Dikkat Ederdi. Üzüm Bağının İşlerini Dahî Kendisi Görür, Olgunlaşan Üzümleri Hayvanların Hakkı Geçer Korkusuyla Bizzât Kendi Sırtında Taşırdı. Yiyecek Olarak Tâze Veya Kuru Üzüm İle İktifâ Ederdi. Her Cumâ Günü Gusl Abdesti Almayı Yaz, Kış Hiç Aksatmazdı. Gecelerini Hep İbâdetle, Gündüzlerini Oruçlu Olarak Geçirirdi. Allahü Teâlâyı Bir An Unutmaz, Gâfil Olmazdı. Rabbini Hatırlamak Onun Gıdâsı Ve En Büyük Zevkiydi. Kırk Yaşına Kadar Böyle Devâm Etti. Kırk Yaşındayken Latîf Mîzâcı Değişip Kırk Gün Yemedi, İçmedi Ve Konuşmadı. Kendinden Habersiz Olarak Yattı. Kırk Gün Sonra Mübârek Gözünü Açıp Bir Tas Su İçti Ve Ekşi Nar İsteyip Ekmekle Yedi. Ondan Sonraki Günler Her Çeşit Yemekten Orta Derecede Yiyerek Kırk Sekiz Yaşına Kadar Böyle Devâm Etti.
kırk Sekiz Yaşında Olduğu 1702 Senesi Şâban Ayının İlk Cumâ Gecesiydi. Akşam Namazından Sonra Komşularından Birine Tâziyeye Gitmişti. Yatsı Olmadan Câmiye Gitmek İçin Ayrılan İsmâil Fakîrullah Hazretleri Karanlıkta Evin Avlusuna Çıktı. Avluda, İçinde Su Olmayan On Beş Metre Derinliğinde İçi Boş Ve Ağzı Açık Bir Kuyu Vardı. İsmâil Fakîrullah, Karanlıkta Bu Kuyuyu Takdîr-i İlâhî Fark Edemeyerek İçine Düştü. Fakat Allahü Teâlânın Koruması İle Bir Şey Olmadı Ve İncinmedi. Sâdece Sol Kaşının Üzerinde İnce Bir Sıyrık Vardı. Burada Kendisini Allahü Teâlânın Celâl Sıfatıyla İmtihân Ettiğini Anlayan İsmâil Fakîrullah, Bu Kadar Yüksekten Bir Sıyrık İle Kurtulmasına Hamd Ederek Allahü Teâlâya Secdeye Kapandı, Hulûs-ı Kalp İle Rabbine Sığındı.
o Anda Etrâfında Mânevî Bir Meclis Kuruldu. Hızır Aleyhisselâm, Abdülkâdir Geylânî, Cüneyd-i Bağdâdî Hazretleri Gibi Pekçok Velînin Rûhları Orada Hazır Oldular. Kuyunun İçi Genişleyip Yemyeşil Bir Nûra Gark Oldu. Evliyâlıkta Gavs Makâmı Denilen Derecelere Kavuştuğu Müjdelendi. Kendisine Muhabbet Şerbeti İçirdiler. Böylece Zamânın Velîlerinin Sultânı Oldu.
o, Bu Hâldeyken Saatler Geçti. Câmide Yatsı Namazını Kılmak İçin Bekleyen Cemâat, İsmâil Fakîrullah Hazretlerinin Gelmediğini Görünce Evinden Ve Komşularından Soruşturdular. Bulamayınca Da Aramaya Başladılar. Dokumacılık Yapan Bir Usta, Kuyunun İçinden Tatlı Bir Sesin Geldiğini Fark Edince Komşularına Haber Verdi. Herkes Kuyunun Başına Mumlarla Birikti Ve Kuyuya İnerek İsmâil Fakîrullah'ı Çıkardılar.
ismâil Fakîrullah, Kuyuda İçtiği Muhabbet Şerbetinin Tesiriyle Sekiz Sene İstigrâk Hâlinde, Dünyâyı Unutarak Kendinden Geçip, Devamlı Mest Olup, Kaldı. İnsanlardan Tamâmen Uzlet Edip, Hanım Ve Evlâdından Bile Ayrı Kalmaya Başladı. Sâdece Büyük Oğlu Abdülkâdir Efendi Huzûruna Girip Hizmetiyle Şereflendi.
ismâil Fakîrullah, Bu İstigrâk Hâlindeyken Söylediği Bir Kasîdede Kuyuda Olanları Şöyle Anlattı:
"allahü Teâlânın Aşkı İle Kendimden Geçmiş Bir Haldeyken, Duvarı Mermer Taşlarla Örülmüş Kuyuya Düştüm.
on Beş Metre Kadar Derin Olduğu Hâlde, Kendimi Bir Karış Yerden Düşmüş Gibi Hissettim.
düştüğüm An, Kuyudan İlâhî Yeşil Bir Nûr Yükseldi. Öyle Ki, Verdiği Aydınlığı Birçok Nûrlar Veremezdi.
o Gece, Benim İçin Kadr Gecesi Kadar Kıymetlidir. Çünkü, Allahü Teâlâ Bana Orada Pekçok Lütuf Ve İhsânlarda Bulundu.
bu Lütfun Bereketiyle Okyanusların Dibinde Ve Semâvâtta Bulunan Her Şey Gözlerimin Önüne Getirilerek Gösterildi.
allahü Teâlâ Bana O Gece Öyle Büyük Nîmetler İhsân Etti Ki, Onu, Daha Önce Yaşıyan Evliyâsının Çoğuna Vermedi.
bir Anda Etrâfımda Kurulan Mânevî Mecliste, Hızır Ve İlyas Aleyhimesselâm, Abdülkâdir Geylânî, Ahmed Rıfâî Vecüneyd-i Bağdâdî Hazretleri Bana Çok İkrâmlarda Bulundular Ve Müjdelerverdiler.
şeyh Hamza Kebîr Hazretleri Elinde Yeşil Âsâsıyla, Arkasında Da Ona Mensûb Olanların Hepsi Geldi Ve Hâlimin Güzelliğine Hayrân Kaldı. Yanında Yıldız Gibi Parlayan Oğlu Şeyh Mücâhid, Şeyh Mûsâ Ve Şeyh Muhammed Radî De Vardı.
çok Sevdiklerimden Ve Makamları Yüksek Olan Şeyh Bürhân, Şeyh Alemeyn Ve Halil Ferd Dahî Yanıma Gelerek Bu Meclisin Sonuna Kadar Bana İzzet Ve İkrâmlarda Bulundular. Önlerinde Şeyh Hasan'ın Bulunduğu Fatîriyyûnlar Da Ziyâretime Geldi. Hepsi Cübbelerini Giymişlerdi.
ayrıca Veysel Karânî Hazretleri, Şeyh Hasan Hutvî, Şeyh Mustafa Kürdî Ve Şeyh Neccâr Bin Neccârî De Hazır Oldular.
hâlid Bin Velîd Hazretleri Elinde Demir Bir Âsâ İle Teşrîf Buyurdu. Hepsi De Bana İhsân Edilen Nîmetlere Hayrân Oldular.
etrafıma Saf Saf Dizilip Ellerinde İlâhî Şerbetle Dolu Kadehler Tutuyorlardı. Ben İse, Onların Ortasında Ve Bakışları Altında Olduğum Hâlde, Allahü Teâlânın Zikri İle Meşgûl Olup Tefekkür Ediyordum. Hepsi De, Ellerindeki Şerbeti İçmemi Bekliyorlardı."
ismâil Fakîrullah Hazretleri, İstigrâk Hâlini Bıraktıktan Sonra Dostlarıyla Görüşmeğe Başladı. Onlara, Abdülkâdir Geylânî Hazretlerinin Yoluna Çok Benziyen Kendine Mahsûs "üveysiyye" Yolunun Âdâbını Öğretmeye Başladı. Pekçok Talebeleri Arasında Ençok Sevdiği Ve Hizmetine Müsâade Ettiği İbrâhim Hakkı Hazretlerinin Babası Olan Molla Osman İle Molla Muhammed'di. Bu Talebeleri Kendisine On Sene Hizmet Etmekle Şereflendiler. Molla Osman, Hocasıismâil Fakîrullah Hazretlerinin Teveccühlerine Kavuşması Ve Onun Duâsını Alıp Talebesi Olmakla Şereflenmesi İçin Henüz Küçük Olan Oğlu İbrâhim Hakkı'yı Da Getirtti. O Da Hizmet Etmeye Başladı. Molla Osman İle Molla Muhammed Hocalarına Hizmetin Onuncu Yılında Bir Hafta İçinde Vefât Ettiler. Cenâze Namazlarını Hocaları Kıldırdı.
onlardan Sonra Daha Küçük Yaşta Olan İbrâhim Hakkı, İsmâil Fakîrullah'a Hizmet Etmeye, Onun Hasta Kalplere Şifâ Olan Sözleri İle Olgunlaşmaya Ve Yetişmeye Başladı.
tillo Kasabasının Kuzey Tarafında Dört Saatlik Mesafede Bir Kale Vardı. Şirvan Beyi Bu Kaleyi Müdâfaa Ediyordu. Van Paşası İtâatsizliği Sebebiyle Şirvan Beyine Cezâ Vermek İçin Bin Kadar Askerle Kaleyi Kuşattı. Topa Tutmak İstiyordu. Şirvan Beyi Durumu Hazret-i Fakîrullah'a Bildirerek Paşaya Mâni Olmasını İstirhâm Etti Ve Duâ Talebinde Bulundu. Bunun Üzerine Fakîrullah Hazretleri Paşaya Bir Mektup Gönderdi.mektupta:
"ümmet-i Muhammed'in Fukarâsına Merhamet Edesin. Bağlarını Yağma Etmeden Çekip Gidesin. O Âsî Olan Beyin Cezâsını Âhirete Bırakasın." Yazıyordu.
mektup Paşaya Ulaştığında Kuşluk Vaktiydi. Paşa Mektubu Okudu, Fakat İsmâil Fakîrullah'ın Ricâsına Aldırış Etmeyip:
"ben Buraya Sultânın Emriyle Gelmişim. Kaleyi, Bu Âsî Beyin Başına Yıkmalıyım." Diyerek Söz Tutmadı.
paşa, Topçularına Ateş Emri Verdi. Atılan Toplardan Bir Tânesi Kale Duvarına Çarpınca Parçalandı. Parçalardan Biri Geri Teperek Paşanın Atına İsâbet Etti. O Anda Altındaki At Öldü. Arkasından Gökyüzünde Bulutlar Toplanmaya, Kısa Bir Müddet Sonra Da Şiddetli Ve İri İri Dolu Yağmaya Başladı. İki Saat Aralıksız Yağan Dolu, Kale Dışında Ne Kadar İnsan Varsa Perişan Etti. Doludan Hayvanlar Kaçacak, Sığınacak Yer Aramaya Başladılar. Askerler, Kaçan Atlarını Yakalamak İçin Peşinden Koştu. Bu Sırada Kabarıp Büyüyen Seller Askerlerin Çadırlarını Söküp Götürdü.
bu Hâdiselerden Sonra Paşanın Aklı Başına Geldi.yakaladıkları Atlardan Birine Binip Yanına Sekiz Asker Alarak Tillo'nun Yolunu Tuttu. Maksadı Fakîrullah Hazretlerinin Huzûruna Kavuşmaktı. Akşama Doğru Kasabaya Giren Paşa, Molla Osman İlefakîrullah Hazretlerinin Huzûruna Çıktı. Paşa Kan Ter İçinde, Perişan Bir Haldeydi. Boynu Bükük Bir Vaziyette İsmâil Fakîrullah'tan Özür Dilemeye Başladı, Fakat Hiç İltifât Görmedi. Sâdece; "ey Zâlim! Sen Allahü Teâlâdan Korkmaz Mısın?" Buyurdu.
paşa Sıtmaya Tutulmuş Gibi Titremeye Başladı Ve Molla Osman'ın İşâreti İle Geldiği Gibi Perişan Bir Halde Huzurdan Çıktı. O Gece Molla Osman'ın Hücresinde Kaldı. Sabaha Kadar Hiç Uyumadılar. Bir Ara Paşa Dedi Ki: "ben, Sultan Ahmedhanın Sohbetinde Bulunur, Hizmetiyle Şereflenirdim. Yemin Ederim Ki, Sizin Hocanız Gibi Heybetli Bir Zât Görmedim." "bir Musîbet, Bin Nasîhattan Daha Tesirlidir." Sözüne Uygun Olarak Sabahleyin Geldiği Gibi Geri Gitti. Hocamızın Himmeti Ve Duâları Bereketiyle Şirvan Beyi, Bu Kuşatmadan Kurtuldu. Paşa Da, Allahü Teâlânın Sevdiği Bir Velî Kulunun Sözünü Dinlememenin Cezâsını Fazlasıyla Çekti.
mevsim Sonbahardı. Evlerin Damlarında Bulgurlar Serilmiş, Kurutuluyordu. Ayın On İkinci Gecesi Mehtaplı Bir Havada Herkes Cumâ Gecesi Yatsı Vaktini Bekliyordu. Vakit Girince Erzurumlu İbrâhim Hakkı Minâreye Ezân-ı Muhammedî'yi Okumak Üzere Çıktığında Tillo'nun Doğu Tarafının Yağmur Bulutları İle Kaplanmış Olduğunu Ve Herkesin Kendi Zâhirelerini Damlardan Toplamak İçin Acele Ettiklerini Gördü. Ezân-ı Şerîfi Aceleyle Okudu. Hocasının Bulgurlarını Toplamak İçin Yardıma Gitmek İstiyordu. Minâreden Aşağı İndiğinde Hocası Erkek Çocuklarını, Torunlarını, Hizmetçilerini Toplamış Bekliyorlardı. Onlara; "efendim! Yukarı Mahalledekiler Yağmur Yağabilir Korkusuyla Bulgurlarını Topluyorlar." Dedi. Hizmetçilerden Biri Yavaşça; "biz De O Tedbire Başvurmak İstedik. Fakat Hocamız Bize Mâni Olup; "bulguru, Yağmuru Bırakıp Câmiye Gidiniz, Cumâ Gecesine Tâzim Edip Hürmet Gösteriniz." Buyurdu." Dediler.
hep Birlikte Câminin Sofasında Yatsı Namazını Kıldılar. Sonra Gökyüzünü İncelemeye Koyuldular. Tillo Üzerinde Bulut İkiye Ayrıldı. Evlerin Bulunduğu Kısımda Zerre Kadar Bulut Kalmadı. Biraz Sonra Şiddetli Bir Yağmur Başladı. Tillo'nun Etrâfında Seller Aktığı Halde Kasabanın Üzerine Bir Damla Bile Düşmedi. Böyleceallahü Teâlâ, O Sevdiği Kulunun Hürmetine Kasabanın Halkına Aydınlık Ve Rahatlık İhsân Eyledi.
bir Bahar Günüydü. Aklî Dengesini Kaybetmiş Deli Bir Bey, Otuz Kadar Hizmetçisiyle İsmâil Fakîrullah'ı Ziyârete Geldi. Dergâhın Kapısından İzin Almadan İçeri Girip Edebi Gözetmeden, Fakîrullah'a; "güzel Cânım! Seni Nasıl Bulacağımı Merak Eder, Dururdum. Meğer Ki Buradasın. Allah Rızâsı İçin Bir Kalk Da Güzel Boyunu Göreyim. Sonra Bu Tatlı Cânımı Sana Kurban Edeyim." Dedi.
o Mübârek Zât Allahü Teâlânın İsm-i Şerîfini Duyar Duymaz Ayağa Kalktı. Bey İse Hemen İsmâil Fakîrullah'ın Ellerine Sarıldı, Öpmeye Başladı, Sonra Düşüp Bayıldı. O Da Hizmetçilerine İşâret Edip; "bu Emîri Misâfir Odasına Götürüp Yatırınız. Üzerine De Çok Yorgan Örtünüz, Uyusun Ve Aklı Başına Gelsin." Buyurdu.
ismâil Fakîrullah'ın Emrini Derhal Yerine Getirdiler. Günlerdir Uyku Uyumayan Bey, Altı Yorgan Altında Altı Saat Uyudu. Bu Sırada İsmâil Fakîrullah Bir Tabak İçinde Kuru Üzüm Getirtti. Üzümlere Kur'ân-ı Kerîmden Bâzı Âyet-i Kerîmeler Ve Duâlar Okudu. Sonra Da Talebelerindenerzurumlu İbrâhim Hakkı'ya; "mollaibrâhim! O Mecnûnun Yatağının Baş Ucuna Otur. Uyandığında Ne İsterse Onu Sana Verelim, Gel, Götür." Buyurdu. Bunun Üzerine Misâfirin Odasına Girdiğinde O Da Uyandı Ve; "ben, Şeyh'in Önünde Tabak İçinde Bulunan Kuru Üzümleri İsterim." Dedi. Fakîrullah Hazretlerinin Huzûruna Gidip, Durumu Arz Etti. Tabağı Verdiler, Götürdü. Hepsini Yiyip Bitirdi. Sonra Kalkıp Abdest Aldı. Aklı Başına Geldi. Altmış Gündür Namaz Kılmayan Mecnûn, O Günün Öğle Namazını Kıldı. O Gece Talebelerle Berâber Kaldı. Sabahleyin Fakîrullah Hazretlerinin Huzûruna, Vedâ Etmek Üzere Gitti. Fakat Cesâret Edip İçeri Giremedi. Utancından İçeri Bile Bakamayıp, Ayak Üzerinde Kararsız Bir Halde Durdu. Bir Müddet Sonra Kapının Eşiğini Öpüp, Sürûr İle Memleketine Gitti. Fakîrullah Hazretlerinin Himmeti Ve Duâsı Bereketiyle Aklı Başına Gelip Beyliğini Devâm Ettirdi.
bir Yaz Günü Sıhranlı Şeyh Ali Efendi İsminde Mübârek Bir Zât Elli İki Talebesiyle Hacdan Geldi. Öğleye Yakın İsmâil Fakîrullah Hazretlerinin Huzûruna Girdi. Ali Efendi İçeriye Girince Selâm Vermedi, Konuşmadı, El Öpmedi, Müsafehâ Yapmadı. Edeple Bir Köşeye Oturdu, Başını Önüne Eğip Öğle Namazına Kadar Huzurda Kaldı. Namazdan Sonra Da Allah'a ısmarladık Demeden, Selâm Vermeden Huzurdan Ayrıldı Ve Bizim Kaldığımız Odaya Geldi. Yine Selâm Vermeden, Konuşmadan, Başını Önüne Eğip Oturdu. İkindiye Kadar Molla Osman İle Murâkabe Yaptılar. Akşam İftarında Her Yemekten Birer Lokma Veya Kaşık Aldı. Molla Osman, Ali Efendiye Çok Hürmet Gösterdi Ve Hizmet Etti. Gece Molla Osman İle Sabaha Kadar Murâkabe Edip İç Âlemlerine Daldılar. O Geceyi De Böyle İhyâ Ettiler. Sabahleyin Yine İsmâil Fakîrullah'ın Huzûru İle Şereflendi. Yine Sessizce Oturdu, Dinledi Ve Bir Müddet Sonra Ayağa Kalktı. İsmâil Fakîrullah Da Ayağa Kalkıp Ona Duâ Etti. Hacı Ali Efendi El Öpüp, Konuşmadan Dışarı Çıktı. İsmâil Fakîrullah'ın Talebeleri De Ali Efendiye Hürmet Edip, Elini Öptüler. Atına Bindirerek Tillo'dan Çıkıncaya Kadar Arkasından Gidip Onu Uğurladılar. Orada Uğurlayanlarla Vedâlaştı Ve Talebeleriyle Memleketine Gitti. Eve Gelince İbrâhim Hakkı Babasına; "efendim! Bu Nasıl Misâfirdir Ki, Herkesten Çok İzzet Ve Hürmet Bulmuştur?" Dedi.
babası Da; "bu Misâfir Diğerlerine Benzemez. Kâmil, Olgun Bir Velî Olup Gönül Sâhibidir. Bizim Muhterem Hocamızın Hal Ve Şânına Yakın Bir Derecesi Vardır. Zîrâ Bu Hâlini Merâk Ettiğin Zât; "uzun Zamandan Beri Âlemi Dolaşırım. Çok Memleketler Gezdim. Elli Seneden Beri Pekçok Evliyâyı Ziyâret Ettim. Zâhirde Bilinmeyen Evliyâ İle Mânevî Meclislerde Görüştüm. Ancak Bu Mübârek Zâtın Cümlesinden Üstün Derecelere Sâhip, Gavs-ı Âzam Makâmında Olduğunu Müşâhede Ettim. Bu Muhterem Hocamızın Vücûd-i Şerîfiniallahü Teâlânın Aşkı Yakmıştır. Buraya Gelip İsmâil Fakîrullah Hazretlerinin Mübârek Yüzünü Gördüğümde, Kendimi Onun Gönül Aynasında Gördüm. İşte Benim Seyâhatim Tamam Oldu Ve Murâdıma Kavuştum." Dedi."
ibrâhim Hakkı Babasına; "bu Hiç Konuşmayan Misâfir, Bunları Size Ne Zaman Söyledi?" Diye Sordu. Cevâbında; "biz Kalplerimizle Konuştuk. Hatta Bundan Başka Daha Pekçok Hikmetler Üzerinde Uzun Uzun Sohbet Ettik." Dedi.
tillo'ya Üç Saat Mesâfedeki Bir Köyde İsmâil Fakîrullah'ın Çok Sevdiği Bir Talebesi Vardı. Onun Bağında Misbak Üzümü Bulunurdu. Bu Çeşit Üzüm, Diğerlerinden Yirmi Gün Önce Olgunlaşırdı. O Kimse İlk Olgunlaşan Üzümleri Bir Sepete Doldurup, Hiç Kimseye Vermeden Getirip Önce İsmâil Fakîrullah'a İkram Etmeyi Âdet Edinmişti. O Sene Bir Hafta Sonra Geldi Ve Geç Gelmesinden Dolayı Özürler Dileyerek Şunları Söyledi:
"muhterem Efendim! Âdetim Üzere İlk Olgunlaşan Üzümü Zât-ı Âlinize Getirirdim. Bu Sene De Üzümleri Toplayıp Yola Çıktım. Yolda Komşu Köyden Çoban Bir Dostumla Karşılaştık. Bu Tarafa Geldiğimi Anladı Ve Benimle Bir Müddet Yol Aldı. Bir Su Kenarına Geldiğimizde; "gel Şu Suyun Yanında Biraz İstirahat Edelim." Dedi. Oturduk. Konuşma Sırasında:
"anan-baban Hayrına Şu Sepetten Bir-iki Salkım Üzüm Ver De Yiyeyim!" Dedi. Vermemek İçin Ne Kadar Mâzeret Gösterdiysem Baş Edemedim. Nihâyet İsteğini Yerine Getirmek İçin Sepeti Önüne Koydum. Yarısına Kadar Yedikten Sonra Beni Azarlayıp Hakâret Etti Ve; "allah Sana Mal Vermiş, Fakat Akıl Vermemiş. Çoluk-çocuğunu Bundan Mahrûm Edip, Malını Lâyık Olmayanlara Bu Kadar Zahmet Çekerek Götürüp Vermen Doğru Mudur? Benim Akılsız Dostum, Şeyh Olmak Kolay Mıdır? Şeyhin Bir Sürü Dostu Vardır. Ona Herkes İzzet Ve İkramlarda Bulunur, Üzüm Getirirler. Onu, Senin Bir Sepet Üzümüne Muhtaç Mı Sandın. Zaten Yarısı Bitti. Gel Şu Yarım Sepet Üzümü Bu Fakir Çobana Ver Ki, Sevâbı Ananın-babanın Canına Değsin." Deyip Üzümü Tamâmiyle Aldı.
ben De Mecbur Kaldım, Üzümü Verip Boş Sepetle Köye Dönmeye Karar Verdim. Oturduğumuz Yerden Bir Yokuşu Tırmanıyordum. Bir Ara; "imdât! Kurtarın!" Feryadını İşittim. Geri Dönüp Baktığımda, O Çobanı Kendi Köpeği Yatırıp Altına Almış Sivri Dişlerini Sâhibinin Boğazına Geçirmişti. Süratle Koştum, Çobanı Köpeğin Elinden Kurtardım. Fakat Çok Geç Kalmıştım. Çoban Çok Yara Almış, Beni Hocama Hizmetten Alıkoymanın Cezâsını Bulmuştu. Köyü Halkına Haber Verdim. Yarasına Bâzı İlâçlar, Merhemler Yaptılar. Yara İyi Olmaya Yüz Tuttu. Bu Sebeple Hizmetinizden Bir Hafta Geciktim. Kusurumun Affını İstirhâm Ediyorum Efendim."
fakîrullah Hazretleri Bu Talebesinin Özrünü Kabûl Buyurup Ona; "allahü Teâlânın Yolunda Olana, Allahü Teâlâ Yardımcıdır. Cenâb-ı Hak Sana Hayırlı Karşılıklar İhsân Eylesin." Diyerek Duâ Etti.
"bir Gün Tillo'ya Bir Saat Yakınlıkta Bulunan Köylerin Birinden, Kur'ân-ı Kerîmi Ezberlemiş, Fıkıh İlminde Âlim Bir Şahıs Geldi. Bu Zât, İsmâil Fakîrullah Hazretlerinin Bâzı Hâl Ve Hareketlerini, Dînin Emirlerine Uymuyor Sanarak Beğenmezdi. Huzurdayken Ona:
"ey Şeyh! Sen Niçin Câmiye Gitmiyorsun?" Diye Sordu. O Hilim Deryâsı, Yumuşaklık Denizi Olan Fakîrullah Hazretleri Lütfederek; "ey Hâfız! Bizim Bu Dergâhımız Mescid Niyetiyle Yapılmıştır Ve Burada Dünyâ Kelâmı Konuşmak Mekrûhtur." Diye Cevap Verdi.
o Zât; "peki, Niçin Cemâat Sevâbına Kavuşmak İstemezsin." Diye Tekrar Sordu. Fakîrullah; "beş Vakit Namazda Evlât Ve Talebelerim Cemâat Olup, Farzlar Onlarla Berâber Edâ Ediliyor." Diyerek Cevap Verdi.
"ezâna Niçin Riâyet Etmiyorsun?" Sorusuna Da; "bu Mescidin Minâresi Şu Kerpiç Kadar Taştır. Onun Üzerinde Beş Vakitte De Ezân Okunuyor. Burada Okunan Ezân-ı Şerîfe İcâbet Ediyorum. Cumâ Namazını İse Gidip Câmide Kılıyoruz." Buyurdu.
o Zât; "niçin Çok Cemâatin Fazîletine Kavuşmak İstemezsin." Diye Sorunca; Hocam, Tebessüm Ederek; "kuyu Hâdisesinden Önce Cemâatin Çoklu?unu Canima Minnet Bilir Ve O Sevâba Kavuşurdum. Ancak Kuyu Hâdisesiyle Kalabalikta Huzûrum Kaçiyor, Huzursuz Oluyorum. Bundan Dolayi Mâzurum. Allahü Teâlâdan Bu Sevâbtan Beni Mahrûm Etmiyece?ini Umarim. Çünkü, Sevgili Peygamberimiz;"müminin Niyeti, Amelinden Hayirlidir." buyurdu. Bu Hadîs-i Şerîften Ümitliyiz." O Zât Edebe Riâyet Etmeyerek Sordu?u Bu Sorulardan Aldi?i Cevap Üzerine Huzurdan Ayrilip Gitti. O Gece Evinde Yatip Uyudu. Fakat Sabahleyin Uyandi?inda Kur'ân-ı Kerîmi Ve Fıkıh İlmini Tamâmen Unuttuğunu Fark Etti. İkinci Günü Abdest Almayı Ve Namaz Kılmayı Da Unuttu. Üçüncü Gün İse Göz Nîmeti Elinden Alınıp Kör Oldu. Dördüncü Günde Aklı Başına Gelip, Yanına Birkaç Kişi Alarak Doğru Fakîrullah'ın Huzûruyla Şereflendi. Merhamet Menbâı Olan Fakîrullah Efendi, Onu, Kör Olarak Görünce Çok Ağladı Ve Gözünün Açılması İçin Duâ Etti. Mübârek Elini Gözünün Üzerine Sürdü. O Anda Allahü Teâlânın İzni İle Gözündeki Perde Kaldırıldı Ve Eskisi Gibi Görür Hâle Geldi. İsmâil Fakîrullah'dan Çok Özür Diledi, Hatâsının Affı İçin Yalvardı.
ona; "sen O Gün Doğruyu Söyledin. Emr-i Mârûf Eyledin. Allahü Teâlâ Gayretini Makbûl Eylesin." Diyerek O Zâtın Gönlünü Aldı. Hâfız Efendi De Haddini Bilip Bu Büyük Velînin Allahü Teâlâ Katında Makbûl Biri Olduğunu Anladı. O Gece Talebelerin Odasında Yattı. Sabahleyin Kalktığında Unutturulan Bütün İlimlerin Hatırına Yeniden Geldiğini Gördü. Sevinçten Uçuyordu. Allahü Teâlâya Hamdü Senâ Edip Şükür Secdesine Kapandı. Hocamıza Duâlar Ederek Oradan Ayrıldı.
tillo'da Medfûn Büyük Velî Şeyh Hamza-ı Kebîr'in Neslinden Bir Hanımın Fakîrullah Hazretlerine Karşı Hürmetsizliği Ve Hakkında Kötü Düşünceleri Vardı. Erkek Çocuğa Sâhib Olmayan Bu Hanım Rüyâsında Dedesi Şeyh Hamza-ı Kebîr Ve Şeyh İbrâhim El-mücâhid Hazretlerinin Bir Yere Doğru Gittiklerini Gördü. Yanlarına Gelerek, Gittikleri Yeri Sordu. Onlar Da Şeyh İsmâil Fakîrullah'ın Ziyâretine Gittiklerini, Çünkü Onun Büyük Bir Velî Olduğunu Söylediler. Daha Sonra; "ona Su-i Zan Besleme. Huzûruna Varıp Tövbe Et. Bir Erkek Çocuğunun Olması İçin Duâ İste." Dediler.
ertesi Gün Büyük Bir Sevinçle Fakîrullah Hazretlerinin Evine Varıp Gördüğü Rüyâyı Hanımına Anlatarak Tövbe Etti. İsmâil Fakîrullah Hazretleri Hanımından Durumu Öğrenince Onu Affetti Ve Erkek Çocuk Vermesi İçin Allahü Teâlâya Yalvardı. Bir Müddet Geçtikten Sonra O Hanımın Dileği Yerine Geldi Ve Bir Oğlu Oldu.
ismâil Fakîrullah Hazretleri Tevekkül Sâhibi Olup, Kazâya Rızâ Gösterirdi. Allahü Teâlâdan Gelen Derd Ve Belâları Sevgilinin Kemendi Olarak Kabûl Eder, Severek Karşılardı. Bütün Yaptığı İşleri Allahü Teâlânın Rızâsı İçin Yapar, Dünyâya Hiç Meyletmezdi. Dînin Emirlerinden Kıl Ucu Kadar Ayrılmazdı.
orta Boylu, Buğday Benizli, Çok Güzel Bir Görünüşü Vardı. Kaşları Yay Gibi Olup, Arası Açıktı. Gözlerinin Görünümü Güzel, Yüzü Nûrlu Ve Mütebessimdi. Burnu Düz Ve İnce Olup Dişleri Beyaz Ve Sağlamdı. Sakalının Tamâmı Ak Olup, Sünnet-i Şerîfe Uygun Uzunluktaydı. Avucunun İçi Yumuşak, Parmakları Uzundu. Teri Güzel Kokardı.
ismâil Fakîrullah Hazretleri, Sultânın Adâlet Ve İnsâf Üzere Olması Ve Düşmana Gâlip Gelmesi İçin Duâ Ederdi. Çocuklarına Dînî İlimleri Öğretir Ve Akrabâlarına Ziyârete Giderdi. Ziyâretine Gelemiyenlerin Kusurlarına Bakmaz, Gelenlere Dînin Emirlerini Bildirir, Yasaklardan Sakınmalarını Emrederdi. Tebessüm Ederek Konuşur, Suâl Soranların Cevaplarını Gâyet Açık Olarak Îzâh Ederdi. Ziyâretine Gelenlerin Yüzüne, Bir Geldiğinde, Bir De Giderken Bakardı. Edebinden Karşısındakinin Yüzüne Pek Bakmazdı.
çoğu Zaman Vecd Hâlinde Bulunur, Başını Önüne Eğip, Gözlerini Yumar, Sessiz Kalırdı. Bütün Bid'atlerden Sakınır, Sünnetleri Eksiksiz Yapardı. Beş Vakit Namazını Kendi Dergâhında Ezân Ve Cemâatle Edâ Ederdi. İşrâk, Kuşluk, Evvâbin Ve Teheccüd Namazlarına Devâm Ederdi. Pazartesi Ve Perşembe Günleri Oruç Tutardı. Her Cumâ Günü Namazdan Önce Kehf Sûresini Okurdu. Her Sözü, Hareketi, Ahlâkı Ve Tavrı Peygamber Efendimize Uygundu. Temizliğe Çok Dikkat Eder, Gösterişe Süse Bakmazdı. Mührünün Taşı Yemenî, Şekli Bâdemî, Halkası Gümüştü. Her An Öleceğini Düşündüğü İçin Zemzemle Yıkanmış Kefenini Ve Diğer Buhur Ve Levâzımı Bir Sandıkta Hazır Bulundururdu. Cumâ Akşamları Odasında Buhur Yakarlardı. Abdest Ve Gusl Etmek İçin Beyaz Topraktan Yapılmış Dört İbriği Vardı. Yanında Devamlı Misvak Ve Tesbih Bulundururdu.
kitapları Pekçoktu. Odasinda Kendi Hatti İle Yazdi?i Kur'ân-i Kerîmi Vardi Ve Yazisi Çok Güzeldi. Ayrica, tefsîr-i Meâlim-üt-tenzîl, Mesâbih-i Şerîf kitaplarini Kendi El Yazisiyla Yazmişti. Babasinin Elyazisiyla Yazdi?i Dört Cildlik ihyâ-i Ulûm ve İki Cild envâr-i Fikh-i Şâfiî kitaplari, Dedesinin Yazdi?i Dört Ciltlik kâmus-i Ekber, birer Ciltlik şifâ-i Şerîf ve şir'at-ül-islâm kitaplarini Yanindan Ayirmazdı.
hayâtını İnsanlara İlim Öğretmek, Onlara Dîn-i İslâmı Anlatmakla Geçiren ismâil Fakîrullah Hazretlerinin Son Günlerini Talebesi Ve Yerine Birakti?i Halîfesi Erzurumlu İbrâhim Hakki Hazretlerimârifetnâme isimli kitabında Şöyle Anlatır:
o Temiz Rûh, Beden Sarayına Girip Yeryüzüne İndi. Kemâle Gelip Olgunlaştı. Allahü Teâlâyı Tanıdı. İnsanlar Tarafından Da Tanındı. Ezelî İhsânlara Kavuşup Sonsuz Feyzlere Menba Oldu. İki Cihânı Da Gönül Aynasında Görüp, Yalnız Rabbine Döndü. O'nun Emirlerine Sarıldı. Böylece Bu Dünyânın Zevk Ve Safâsına Aldanmayıp, Hakîkî Âlemde Huzurlu Olmanın Yolunu Tuttu. Bu Dünyânın Zulmetinden Usanıp Bir An Önce Ebedî Âleme Kavuşmayı Arzuladı. Diğer Canlılar Gibi Nöbetini Savmak İstiyordu. Zîrâ Pâk Rûhu Beden Mezarında Mahpus Gibi Kalmıştı. Yaşı Sekseni Geçince 1734 (h.1147) Senesinde Bir Hafta Kadar Hiç Kimse İle Görüşmeyip Mânevî Âlemin Sırlarına Ulaşıp Bu Âlemi Seyreyledi. İnsanlar Onu Hastalıktan Dolayı Böyle Kendinden Geçmiş Sandılar. Ancak Cumâ Gecesi Yatsıdan Sonra O Hâlden Bu His Âlemine Döndü. Evlât Ve Torunlarını Yanına Çağırıp İlim Öğrenmelerini Ve Sâlih Ameller İle Uğraşmalarını Vasiyet Eyledi. Üzerindeki Emânetlerin Sâhiplerine Verilmesini İstiyerek Oradakilerle Vedâlaşti. Sonra Yâsîn-i Şerîf Okumalarini Emretti. Yâsîn-i Şerîf Okunurken Odanin İçine Öyle Güzel Kokular Doldu Ki, Sanki Ûd Ve Anber Yakilmişti. Çocuklari Ve Torunlari Üzüntü İçindeydiler. Onun İçin İse O Gece Bayram Ve Sürûr Gecesi Oldu. Yâsîn-i Şerîfin "selâmûn Kavlen..." âyet-i Kerîmesi Okunurken "allah" Diyerek Cânını Hakka Teslim Eyledi.mübârek Rûhu Gidip, Latîf Cismi Kaldı.
o Huzur Sâhibi Bu Fânî Dünyâyı Bırakıp, Hakîkî Âleme Gidince Evlâtları Babalarının Vasiyetini Yaptılar, Sabaha Kadar Yıkayıp Kefenlediler. Çevre Köylere Haberler Gönderdiler. Sabahleyin Herkes Geldi, Çok Cemâat Toplandı. Oğlu Abdülkâdir Efendi İmâm Olup Cenâze Namazını Kıldırdı. Mezârı Talebeleri Molla Osman Efendi İle Molla Muhammed Efendinin Türbeleri Önüne Kazıldı Ve Oraya Defnedildi. Mezârı Üzerine Büyük Bir Sanduka Ve Güzel Bir Türbe Yapıldı. Günlerce Yakın Çevreden Gelenler Ziyâret Edip, Kabri Başında Kur'ân-ı Kerîm Okudular.
ismâil Fakîrullah Hazretleri Buyurdu Ki: "allahü Teâlâya Tevekkül Et, İşini O'na Teslim Et. İbrâhim Aleyhisselâm, Allahü Teâlâya Öyle Tevekkül Etti Ki, Ateşe Atıldığı Hâlde Cebrâil Aleyhisselâm Dâhil Hiç Kimseden Yardım İstemedi. Cebrâil Aleyhisselâm Kendisine; "bir İhtiyâcın Var Mı?" Diye Sorunca, "sana Yok, O'na Var." Dedi. "o'ndan İste." Deyince, İbrâhim Aleyhisselâm; "o Hâlimi Biliyor, O Bana Yetişir, İstememe Gerek Yok." Buyurdu. Yûsuf Aleyhisselâm, Zindandaki Arkadaşından Yardım İsteyince, Rabbi Kendisine; "âciz Bir Mahlûka Dayandın Ve Başından Geçenleri Ona Anlattın, İhtiyâcını Ona Söyledin. Hâlbuki Veren Ve Vermeyen Benim. Fayda Ve Zarar Veren De Benim."
tevekkül Etmek, Teslim Olmak, Sabretmek Ve Rızâ Göstermek, Allahü Teâlâya Varan Yolun Esaslarıdır.
sabrin Başlangici Çok Aci, Sonu Bal Gibi Tatlidir.
allahü Teâlâdan Râzı Olandan, Allahü Teâlâ Da Razıdır. Kazâya Rızâ, Evliyânın Şânındandır.
sevgiliden Gelen Belâ, Bahşiştir. Bahşişi Kabûl Etmemek Hatâdır.
molla İbrâhim! Allahü Teâlâya Bütün Arzularını Sana Kolayca Vermesi İçin Yalvardım Ve Duâ Ettim. Allahü Teâlânın, Bütün Maksatlarına Kavuşturmasına Ümid Ederim.
allahü Teâlâ Bir Kulunun Mârifet Sâhibi Olmasını İsterse, Kendi Nûrunu O Kulunun Kalbine Koyar Ve Kul O Nûr İle Rabbini Tanır.
mârifet, İki Dünyâ Saâdetidir. Muhabbet İse Göz Bebeğidir. Muhabbet, Mârifetin Meyvesidir. Mârifet İse Ezelî Hidâyettir.
âşıkların Kalpleri, Allahü Teâlânın Nûru İle Aydınlanır. Konuşurlarsa, Dudaklarından Nûr Saçılır.
allahü Teâlâ Gibi Sevgilisi Olan, Başkasına Nasıl Bakar. Allahü Teâlâ Gibi Habîbi Olan, Başkasına Nasıl Güvenir. Allahü Teâlâ Gibi Dostu Olan Başkasından Nasıl Korkar. Allahü Teâlâ Gibi Sâhibi, Ahbâbi Olan, Başkasiyla Nasil Meşgûl Olur! Allahü Teâlâ Gibi Güzeli Olan, Başkasina Nasil Gönül Verir. Nitekim Allahü Teâlâ Meâlen; "beni Sevdi?ini Söyleyip De Kalbinde Benden Başkasi Olan, İddiâsinda Yalancidir." buyurdu.
allahü Teâlâyı Seven, Peygamber Efendimizi De Sever. Peygamber Efendimizi Seven O'na Salevâtı Çok Okur, Sünneti İle Amel Eder.
ibâdetlerin En Üstünü Müslümanlara Din İlmi Öğretmektir. İlimlerin En Üstünü De Namaz İlmidir. Çünkü O, Müminin Mîrâcıdır. Sen Farzları Vaktinde, Sünnetleri İle Berâber Kıl. Mümkünse Cemâati De Kaçırma.
dünyâ, Çocukların Oyuncağıdır, Hayâldir, Bâtıl Bir Rüyâdır; Harâbdır... Herşeyi Bırak Allah'a Dön.
yeme?i Ve İçme?i Azaltmak Sihhat Ve Rahatliktir. Uykuyu Azaltmak Huzûr Ve Sürûrdur. Susmak Açik Bir Hikmet Ve Güzel Bir Haslettir. Dilin Susmasi, Kalbin Susmasina, Kalbin Susmasi Rabbin Mârifetine Yardimci Olur.
kerâmet Ve Menkîbeleri
beni Affedin
fakîrullah Hazretlerinin Akrabâlarından Abbâs İsminde Yaşlı Biri Huzûruna Geldi. Ağzı Eğilmiş, Dudağının Bir Tarafı Kulağına Ulaşmıştı. Sol Yüzün Cildi Kat Kat Kırışıp Dudağıyla Kulağı Arasında Buruşup Görünmez Olmuştu. Sağ Yüzünün Cildi De Aksine Gerilip, Açılmıştı Ve Güneşte Kalan Def Gibi Gergin Ve Parlak Olmuştu. Konuştuğu Da Anlaşılmıyordu.
o Merhamet Menbâı Olan Mübârek İsmâil Fakîrullah, Akrabâsının O Hâlini Görünce Ağladı. Sonra Da Mübârek Eliyle Ağzını Mesh Etti. Fâtiha Sûresini Okudu, El Kaldırıp, Duâda Bulundu. Bundan Sonra Allahü Teâlânın İzniyle Ağzı Düzeldi, Eski Hâline Geldi. Fakîrullah Hazretlerinin Elini Öptükten Sonra:
"hocam, Beni Affetmeni İstirhâm Ediyorum. Bu Gece Arkandan Uygun Olmayan Sözler Sarf Ederek Gıybetini Yapmıştım. Uyuduğumda Gâibden Bir Sille Gelip, Bir Vuruşta Ağzımı Bu Hâle Getirdi. Tövbeler Olsun." Deyip Tekrar Tekrar Af Diledi. Merhameti Bol Olan İsmâil Fakîrullah Da; "bize Karşı Olan Kusurun Bizden Yana Helâl Olsun. Hak Teâlâ Sana Hidâyet Versin. Bundan Sonra Sakın Bir Kimseyi Gıybet Etmeyesin. Müminin Mümini Gıybet Etmesi Kesin Olarak Haramdır. Bizi Gıybet Etme Ki, Bizim Gibi Zelîl Kulun Sâhibi, Azîzdir Ve İntikam Alıcıdır. Dikkatli Ol." Buyurdu.
işâretlenen Gümüş
o Civarda İsmâil Fakîrullah Hazretlerine Muhabbeti Olan Zengin Bir Bey Vardı. Bir Gün Hizmetçilerinden Birine, Bir Kese Dolusu Gümüş Para Verip, İsmâil Fakîrullah Hazretlerine Hediye Götürmesini İstedi. Hizmetçi; "peki." Deyip Yola Koyuldu. Yolda O Büyük Velînin, Allahü Teâlânın Sevdiği Kullardan Olup Olmadığı Hakkında Tereddütlere Düştü. İsmâil Fakîrullah'ı İmtihân Etmek Maksadıyla Keseden Bir Gümüş Çıkardı. Bir Tarafını Kendi Göreceği Kadar İşâretledikten Sonra; "ismâil Fakîrullah Eğer Allahü Teâlânın Velîlerinden İse Bu İşâretlediğim Gümüşü Bana Versin." Diye Kendi Kendine Söylendi.
uzun Yolculuktan Sonra Tillo'ya Gelip, İsmâil Fakîrullah'ın Huzûruna Çıktı. Beyinin Hürmet Ve Selâmını Bildirdikten Sonra Hediyesini Takdim Etti. Fakîrullah Hazretleri Hayır Duâdan Sonra Keseyi Açtı. İçinden Bir Gümüş Para Çıkarıp Hizmetçiye Hediye Etti. Hizmetçi Gümüşe Dikkatle Baktı Ve Yolda İşâretlediği Para Olduğunu Görünce Çok Şaşırdı. Bu Zâtın, Normal İnsanlardan Olmadığını, Allahü Teâlânın Katında Yüksek Derecelere Sâhib Olduğunu Anladı.
kaynaklar
1) Mârifetnâme; S.520
2) Sefînet-ül-evliyâ; C.2, S.152
3) Tezkiret-ül-ahbâb Fî Menâkıb-ıl-aktâb
4) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.16, S.318
