anadolu'da Yetişen Büyük Velîlerden. Harput'un Percenç Köyünde 1803 (h.1218) Senesinde Doğdu. Babasının İsmi Abdullah Efendidir. İlk Tahsîlini Harput'ta Yaptıktan Sonra, İlim Öğrenmek İçin İstanbul'a Gitti. Fâtih Câmii Etrâfındaki Sahn-ı Semân Medreselerinde Ders Gördü. İstanbul'da Uzun Bir Tahsîl Hayâtından Sonra İcâzet, Diploma Aldı Ve Harput'a Döndü. Harput Meydan Câmii Medresesinde Ders Verdi Ve Çok Sayıda Talebe Yetiştirdi. Talebeleri Üzerine Çok Titreyen Harputlu İshak Efendi; "talebe, Solmayan Güle Ve Konuşan Bülbüle Benzer." Buyururdu.
harputlu İshak Efendi, Harput'ta İki Sene Kaldıktan Sonra İstanbul'a Giderek İlim Öğrendiği Medresede Ders Vermeye Başladı. Sohbetlerinin Tatlılığı Ve İlminin Yüksekliği İle Kısa Zamanda Meşhur Oldu. Zamânın Sultânı Abdülazîz Han Tarafından Saraya Dâvet Edildi. Sultan Ona Huzur Hocalığını Verdi. Sultan Abdülhamîd Han Zamânında İstanbul Pâyeliği Rütbesi Verildi Ve Evkaf Nezâretinde Büyük Bir Komisyona Üye Oldu. 1855'te İse Dârülmaârif Hocalığına Getirildi.
hıristiyanların; "islâmiyet Kılıç Zoruyla Yayıldı Ve Kabûl Ettirildi." İddiâlarını Değişik Delillerle Çürüten Harputlu İshak Efendi; "saldırmakla, Öldürmekle Bu Yüce Din Yayılmadı. Bu Devletleri Ayakta Tutan, Yaşatan Büyük Ve Başlıca Kuvvet; Îmân, Adâlet, Doğruluk Ve Fedâkarlık Kudretiydi. Ruslar, Yüz Yıldan Beri İstilâ Ettikleri Kazan, Özbekistan, Kırım, Dağıstan Ve Türkistan'da Bulunan Müslümanların Küçük Çocuklarından, En İhtiyarına Kadar Her Ferd İçin Senede Birer Altın Almışlardır. Ayrıca Askerlik Yapmak, Mekteplerde Türkçe Konuşturmayıp, Zorla Rusça Öğretmek Gibi Çeşitli İşkence Ve Zorlamalara Rağmen Bu Kadar Senedir Rusya'daki Müslümanlardan Kaç Kişi Hıristiyan Olmuştur." Buyurdu.
yine Protestanların; "oruç Tutmak Gibi Ağır Bir Yükü, İnsanlara Yüklemek Yerine, İnsanın Yalnız Bozuk, Kötü Niyetlerden Ve Bâtıl Düşüncelerden Kendini Uzaklaştırmasını Herkese Tavsiye Ederiz." Sözlerine İse; "allah Tarafından Gönderilen Hak Dînin Ahkâmını İnsanlar Değiştiremezler. Oruç, Yalnız Aç Ve Susuz Kalmaktan İbâret Değildir. Orucun Bâtınî Birçok Hikmet Ve Faydaları Vardır. İlâhî Esaslar Üzerine Binâ Edilmiş Olan Bir Farzı Papazların Ve Hiçbir Kimsenin Tahrif Etmeye, Değiştirmeye Selâhiyeti Yoktur. Oruç Zâhirî Ve Lüzumsuz Amel Değildir."
harputlu İshak Efendi Buyurdu Ki: "akıl Sâhibi Olan Herkesin Açıkça Gördüğü Gibi, Kâinâta İbret Nazarıyla Bakıldığında, Bütün İşlerin Ve Hallerin, Bir Düzen İçinde Değişmeyen Kânunlara Bağlı Olduğu Görülür. O Kânunları Koyan Ve Aynı Şekilde Hıfz Eden Bir Yaratıcının, Yâni Vâcib-ül-vücûd Olan Allahü Teâlânın Lâzım Olduğu, Aklı Selîm Sâhibi Kimseler Tarafından Hemen Anlaşılır. İşte Cenâb-ı Hak, Bu Her Şeyin İlk Başlangıcı Ve Keyfiyeti, Nasıl Olduğu Akıl İle Anlaşılmayan Ezelî Ve Ebedî Olan Mutlak Yaratıcısıdır. O, Bütün Kemâlâtı Ve Üstünlükleri Kendisinde Toplamıştır."
harputlu İshak Efendi, Hastalanıp Yatağa Düşünce, Talebeleri Ve Ziyâretine Gelenler Çok Üzüldüler. Onlara; "neden Üzülüyorsunuz Dostlarım? Gören De Sizi Hiçbir Şey Bilmez Sanır. Ölüm Mümine Hediyedir. Ölüm Hakk'a Kavuşmaktır. Ölüm, Fânî Âlemden Göç Etmektir. Ölüm Yok Olmak Değildir. Bırakınız Üzülmeyi Ve Ağlamayı. Ben Seviniyorum, Çünkü Asıl Vatanıma Gidiyorum." Buyurdu. 1891 (h.1309) Senesinde İstanbul'da Vefât Etti. Fâtih Câmiinin Kıble Tarafındaki Bahçeye Defnedildi.
harputlu İshak Efendi Birçok Eser Yazmıştır. Bâzıları Şunlardır: 1) Şems-ül-hakika, 2) Zübde-i İlm-i Kelâm, 3) Es'ile Ve Ecvibe-i Hikemiye, 4) Miftah-ül-uyûn, 5) Es'ile Ve Ecvibe-i Mecmuât-ül-kavâid (4 Cilt), 6) Kâşif-ül-esrar, 7) Diyâ-ül-kulûb: bu Eser İhlâs A.ş. Tarafındancevâb Veremedi ismiyle Türkçeye Çevrilip Bastırılmıştır.
kaynaklar
1) Osmanlı Müellifleri; C.1, S.247
2) Sicilli Osmânî; C.1, S.329
3) Harput Yollarında
