evliyânın Büyüklerinden Ve Uşâkîlik Tarîkatının Kurucusu. İsmi Hasan, Lakabı Hüsâmeddîn'dir. 1475 (h.880) Senesinde Buhârâ'da Doğdu. Soyu Hazret-i Hüseyin'e Ulaşır. Hacı Teberrük İsminde Bir Tüccarın Oğludur. Anadolu'ya Gelip, Uşak'ta Yerleştiği İçin "uşâkî" Denildi.
hüsâmeddîn Uşâkî, İlk Tahsîlini Babasının Nezâret Ve Himâyesinde Tamamladı. Babasının Vefâtı Üzerine Ticâretle Meşgûl Olmaya Başladı. Üzüntü İçinde Uyuduğu Bir Gece, Rüyâsında Ona; "boş Yere Ticâretin Zahmetini Çekmek, Hakîkat Ehli İçin Zarar Ve Ziyândır. Arzun Âhiret Ticâreti, Yâni Allahü Teâlâya Kavuşmak Olsun. Gâyen Sonsuz Sermâyeyi Elde Etmek İse, Dünyâ Mallarından Yüz Çevirip, Anadolu'nun Güzel Şehirlerinden Uşak'ta Oturan Seyyid Ahmed-i Semerkandî Hazretlerine Varıp Teslim Ol. Uzlet Köşesine Çekilip, Dâimâ Rabbin İle Bulun!" Denildi. İşte Bu Mânevî İşâretten Ve Almış Olduğu Emirden Sonra Kendinde Bir Başkalık Hisseden Hüsâmeddîn Uşâkî Hazretleri, Bir An Önce Bu Zâta Kavuşmak Arzusu İle Yanıp Tutuşmaya Başladı. Babasından Mîrâs Kalan Bütün Mallarını, Servetini Ve Kurulu Ticâret Düzenini Kardeşi Mahmûd Çelebi'ye Bağışlayıp, Kalbinden Dünyâ Sevgisini Uzaklaştırdı. Durmadan İçini Yakan Aşk Ateşinin Tesiri İle, Yaya Olarak Buhârâ'dan Ayrılıp Yola Çıktı. Aylarca Süren Zahmetli Ve Meşâkkatli Yolculuklardan Sonra,erzincan Vilâyetine Geldi. O Sırada Erzincan'da Bulunan Seyyid Ahmed-i Semerkandî Hazretleri İle Karşılaşıp Ona Bağlanarak, Sâdık Bir Talebesi Oldu. Sonra Hocası İle Birlikte Uşak'a Giderek Oraya Yerleşti. Hakîkî Rehber Olan Bu Büyük Âlime Bağlılığının Kuvveti Sâyesinde Kemâle Kavuşup, Evliyâlığın Yüksek Derecelerine Ulaştı. Seyyid Emîr Semerkandî Hazretleri, Kısa Zamanda Evliyâlık Makâmına Yükselen Hüsâmeddîn-i Uşâkî'ye, Aldığı Mânevî Emir Üzerine Hilâfetnâme Verdi.
hocası Seyyid Ahmed-i Semerkandî'nin Âhirete İrtihâlinden Sonra, Onun Yerine Geçti Ve Talebe Yetiştirmeye Başladı. Kısa Zamanda İsmi Güneş Gibi Parladı Ve Şöhreti Çok Uzaklara Yayıldı. O Sırada Devrin Pâdişâhı, Sultan İkinci Selîm Hân İdi. Pâdişâhın İki Oğlundan Biri Olan Şehzâde Murâd, Manisa'da Vâli İdi. Şehzâde Murâd, Hüsâmeddîn-i Uşâkî Hazretlerine, Kendisinin Sultân Olup Olmayacağını Anlamak Üzere, Bir Mektupla Hizmetçisiniuşak'a Gönderdi. Uşak'a Varan Haberci, Doğruca Hüsâmeddîn-i Uşâkî'ye Giderek, Huzura Kabûl Edilmesini Ricâ Etti. Huzûra Kabûl Edilen Haberci, Daha Mektubu Hüsâmeddîn-i Uşâkî Hazretlerine Vermeden Ve Ziyâreti Hakkında Bir Şey Söylemeden, Uşâkî Hazretleri Ona; "git! Şehzâdeye Söyle! Hemen İstanbul'a Hareket Etsin. Filan Gün Saltanat Tahtına Oturacaktır." Dedi. Haberci, Hemen Manisa'ya Dönerek Müjdeyi Şehzâde'ye Bildirdi. Şehzâde Murâd, Vakit Geçirmeden İstanbul'a Hareket Etti. Balıkesir'e Geldiğinde, Vezîr-i Âzam Sokullu Mehmed Paşa'nın Gönderdiği Elçilerle Karşılaştı. Elçiler, Sadrâzamın Mektubunu Şehzâde'ye Verdiler. Mektubu Okuyan Şehzâde, Bu Mektuptan Babası Sultan İkinci Selîm'in Vefât Ettiğini, Sadrâzamın Ölüm Haberini Halktan Sakladığını Ve Kendisini Tahta Çıkarmak Üzere Dâvet Ettiğini Öğrendi. İstanbul'a Giderek, Hüsâmeddîn-i Uşâkî'nin Haber Verdiği Zamanda, Sultan Üçüncü Murâd Hân Nâmıyla Tahta Geçti.
bu Hâdiseden Sonra, Sultan Murâd Hânın Hüsâmeddîn-i Uşâkî Hazretlerine Karşı Sevgi Ve Hürmeti Çoğaldı. Onun Kâmil Bir Zât Olduğuna Güveni Bir Kat Daha Ziyâdeleşti Ve Kendisini İstanbul'a Dâvet Etti. Bunun Üzerine Hüsâmeddîn-i Uşâkî, Uşak'tan Ayrılıp, İstanbul'a Geldiğinde; Pâdişâh, Erkânı Ve Büyük Bir Halk Topluluğu Tarafından Hürmet Ve Tâzim İle Karşılandı. Aksaray Civârında Oturması İçin Hüsâmeddîn-i Uşâkî'ye Bir Ev Tahsis Edildi. Bir Müddet Orada Kalan Hüsâmeddîn-i Uşâkî Hazretleri, Pâdişâha Yakınlığından İstifâde Etmek İsteyenlerin Verdiği Sıkıntı Yüzünden Uşak'a Dönmeye Karar Verdi. Yol Hazırlıklarının Yapıldığını Haber Alan Pâdişâh, Bu Büyük Zâtın İstanbul'da Kalması İçin Ricâda Bulundu. Uşâkî Hazretleri, Sultan Üçüncü Murâd Hânın Ricâsını Kabûl Edip, İstanbul'da Kalmağa Karar Verdi. Pâdişâhın Emriyle Kasımpaşa Civârında Hüsâmeddîn-i Uşâkî'nin Adına Bir Dergâh İnşâ Edildi. Burada Uzun Zaman Kalarak, Çok Talebe Yetiştirdi. Sohbetlerinde Çok Kimseler Kemâle Geldi. Hilâfet Verdiği Talebelerini Anadolu'nun Çeşitli Yerlerine, Halka Doğru Yolu Göstermeleri İçin Gönderdi.
hasan Uşâkî İstanbul'a Geldiği Zaman, Evliyânın Büyüklerinden Ümmî Sinân Hazretleriyle Görüştü. Ümmî Sinân Ona Halvetîlik Tarîkatında Hilâfet Verdi. Şeyh Ahmed-i Semerkandî İse, Ona "kübreviyye" Ve "nûr-i Bahriyye" Yolunun Hilâfetini Vermişti. Hüsâmeddîn Uşâkî De Bu Yolları Birleştirerek Uşâkîlik Tarîkatını Kurdu.
şöyle Anlatılır: "insanların Kalabalığından Rahatsız Olan Hüsâmeddîn Uşâkî, Pâdişâhtan Hacca Gitmek Ve Resûlullah Efendimizi Ziyâret Etmek İçin İzin İstedi. Pâdişâh Kendisine İzin Verdi. Sefere Çıkmadan Önce, Oğlu Mustafa Efendiye Hanımının Hâmile Olduğunu Söyleyerek; "bizim Bu Fânî Âlemi Terketmemiz Yakındır. O Saâdetli Oğlumun İsmini Abdürrahîm Koy Ve Kendisinin İlim Ve Terbiyesi İle Meşgûl Ol." Diye Vasiyette Bulundu.
hüsâmeddîn Uşâkî, Hac Farîzasını Yerine Getirip Geri Dönerken, Konya'da Rahatsızlandı Ve 1594 (h.1003) Senesinde Orada Vefât Etti.cenâze Namazı Konya'da Kılındı. Vasiyeti Üzerine İstanbul'a Götürülmek Üzere Yola Çıkarıldı. Konya Vâlisi, Yola Çıkmadan Önce Hüsâmeddîn Uşâkî'nin Cesedinin Kokmaması İçin İlâçlatmak İstedi. Fakat Oğulları Ve Talebeleri Buna Karşı Çıkarak, Uşâkî Hazretlerinin Kokmıyacağını Söylediler Ve İlâçlatmadılar. Mübârek Bedeni, Hiç Kokmadan İstanbul'a Getirildi Şimdiki Kabrinin Bulunduğu Yere Defnedildi.
şöyle Anlatılır: "kasımpaşa'da, Uşâkî Hazretlerinin Dergâhı Yakınlarında Ali Efendi İsminde Bir Zât Vardı. Ali Efendi Misk Satıcısı İdi. Bir Şey Tartarken, Hak Geçmesin Diye Çok Dikkat Ederdi. Ali Efendi, Hac Farîzasını Yerine Getirmek İçin Mekke-i Mükerremeye Gitmişti.hacı Olduktan Sonra,resûl-i Ekremin Kabr-i Şerîfini Ziyâret İçin Medîne-i Münevvereye Gitmek İstedi. Fakat Ayaklarındaki Bir Hastalıktan Dolayı Gidemedi. Bu Duruma Çok Üzüldü. Bir Gece Rüyâsında Peygamber Efendimizi Gördü.peygamber Efendimiz Ona; "ağlama! Kasımpaşa'da Evlâdım Hüsâmeddîn-i Uşâkî'nin Kabrini Ziyâret Et, Onu Ziyâret Etmek, Beni Ziyâret Gibidir." Buyurdu. Sonra İstanbul'a Dönen Ali Efendi, Hergün İşe Giderken Uşâkî Hazretlerinin Kabrini Ziyâret Etmeği Kendisine Vazife Ve Âdet Edinmişti. Vefât Ederken Bunu Çocuklarına Vasiyet Etti."
hüsâmeddîn Uşâkî, Çeşitli Eserler Yazdı. Bunlardan Bâzıları Şunlardır: 1) Evrâd-ı Kebîr, 2) Hizb-üt-tesbîh, 3) Ahzâb-ı Usbûiye, 4) Şerhu Virdi Settâr.
kerâmet Ve Menkîbeleri
mahzuru İzâle Ediniz
bir Zelzele Yüzünden Hüsâmeddîn Uşâkî'nin Türbe Ve Dergâhı Harâb Olmuş Ve Çökmüştü. Kabir, Sokak Zemininden Çok Aşağı Kaymıştı. Yağmur Suları Kabre Doluyordu. Zamânın Pâdişâhı Sultan İkinci Abdülhamîd Hân Bir Gece Rüyâsında Onu Gördü. Uşâkî Hazretleri Sultâna; "kabrimdeki Mahzuru İzâle Ediniz." Dedi. Sultan Uyanınca, Hemen Yakını Hacı Ali Paşayı Huzûruna Çağırıp, Rüyâsını Anlattı. Sultan Abdülhamîd Hân, Dergâhın Yerini Bilmiyordu. Hacı Ali Paşaya Dergâhın Ve Türbenin Yerini Bulmasını Söyledi. Hacı Ali Paşa, Kasımpaşa'da Dergâhın Ve Türbenin Yerini Araştırarak, Buldu. Dergâhın Zelzeleden Ve Su Baskınından Sonra Yıkık Ve Dökük Bir Hâlde Olduğunu Sultâna Bildirdi. Sultânın Emri İle, Dergâh Ve Türbe Yeniden Yaptırılarak Şimdikii Hâline Getirildi.
kaynaklar
1) Sefîne-i Evliyâ; C.4, S.179
2) Mir'ât-ı İstanbul; C.1, S.529
3) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) S.1065
4) Hadîkat-ül-cevâmi'; C.2, S.23
5) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.14, S.77
