kastamonu-küre'de Medfun Âlim Ve Velîlerin Büyüklerinden. Ataları, Moğolların İslâm Ülkelerini İstilâsıyla Anadolu'ya Gelmiş Ve Kastamonu'ya Yerleşmiştir. Hayreddîn'in Babasının Adı Kâsım, Dedesinin Adı İse Hacı Safâ İdi.doğum Târihi Bilinmemektedir. 1475 (h.879) Senesinde Vefât Etti.
ilk Öğrenimini Memleketinde Yaptıktan Sonra Bursa'ya Gitti. Bir Müddet Molla İbn-i Beşîr'den İlim Öğrendi. Bursa'dan Edirne'ye Geldi. Burada Molla Hüsrev'in Kardeşinden İlim Öğrendi. Fahreddîn Acemî'den De Tefsîr Ve Hadîs İlimlerini Tahsîl Etti. Edirne'den Bursa'ya Gitti. Sultâniyye Medresesi Müderrisi Olan Şemseddîn Fenârî'nin Oğlu Yûsuf Bâlî'den De Bir Müddet İlim Öğrendi. Sonramolla Muhammed Yegân'ın Yanına Gitti. Bu Zâtın Sohbetlerinde Ve Hizmetinde Bulundu. Burada Fazîleti, Güzel Ahlâkı Ve İlmi İle Meşhûr Oldu.o Zaman Kastamonu Beyi Olan Candaroğlu İsmâil Bey, Taşköprü Kasabasında Muzafferiyye Medresesini Yaptırmıştı. Molla Yegân'dan Yaptırdığı Medreseye Talebesinden Birini Müderris Göndermesini İstedi. Muhammed Molla Yegân Da, Muzafferiyye Medresesine Molla Hayreddîn Halil'i Müderris Olarak Gönderdi. İsmâil Bey, Hayreddîn Halil'e Günde 30 Akçe Maaş Tahsis Etti. Ayrıca Küre'de Çıkarılan Bakır Mâdeninden De 50 Akçelik Tahsisât Ayırdı. Hayreddîn Halil, Burada Bir Müddet Rahat Ve Huzur İçinde Talebe Yetiştirdi. Molla Hayreddîn'in Taşköprü'deki Medreseye Müderris Tâyin Edilmesinden Sonra Bu Âile Taşköprüzâde Diye Anılmaya Başlandı. Fâtih Sultan Mehmed Han, Candaroğulları Beyliğini Osmanlı Topraklarına Katınca, Küre'deki Gelirini Alamaz Oldu. Fâtih, İstanbul'da Sahn-ı Semân Medreselerini Yaptırdığı Sırada, Pâdişâhın Hocası Bulunan Hoca Hayreddîn, Molla Hayreddîn'i Öğerek Kendisinden İlim Tahsil Ettiğini Bildirmişti. Bunun Üzerine Sultan Mehmed Han Da Onu Bu Medreselerden Birine Müderris Tâyin Etti. Fakat Kabul Etmeyince, Fâtih, Hayreddîn Halil'i Taşköprü'deki Muzafferiyye Medresesi Müderrisliğinden Azletti. Bundan Maksadı, Molla Halil'e İstanbul'da Sahn-ı Semân Medresesinin Müderrisliğini Kabûl Ettirmekti. Hayreddîn Halil Hazretleri Maddî Bakımdan Sıkıntıya Düşmesine Rağmen, Vazife İstemedi. Taşköprü İleri Gelenleri, Mollahalil'in Sıkıntı Yüzünden İstanbul'a Gitmek İçin Yola Çıkamadığını Zannedip, Aralarında On Bin Akçe Topladılar Ve; "bununla Yol İhtiyâcını Giderirsin" Demek İstediler. Fakat O, Bunların Hiçbirini Kabûl Etmedi. "bana Allahü Teâlâdan Başkasından Bir Şey İstemek Uygun Değildir." Dedi.
daha Sonra Küre Kasabası Halkı Taşköprü'ye Geldi. Bir Hayli Yalvardıktan Sonra, Hayreddîn Halil'i Kasabalarına Götürdüler. Burada Her Cumâ Günü Vâz Ve Nasihat Ederdi. İnsanlara, Allahü Teâlânın Dînini Öğretirdi. Vefât Edinceye Kadar Burada Kaldı. Cenâzesi, Vâz Ettiği Hızır Efendi Câmiinin Avlusuna Defnedildi.
molla Hayreddîn Halil, Kırk Sene Taşköprü'de Muzafferiyye Medresesinde Müderrislik Yaptı. Belâgat, Usûl, Tefsîr, Hadîs Ve Fıkıh İlimlerinde Büyük Bir Âlim İdi. İslâmiyete Çok Ba?li, Helâl Ve Haram Oldu?u Bilinmeyen Şüpheli Şeylerden Sakinmakta Pek Dikkatliydi. Temiz Kalpli Olup, Temiz Giyinirdi. Faydasiz İşlerden, Giybetten, Dedikodudan Ve Boş Sözlerden Uzak Dururdu. Mescidde Çok Kur'ân-ı Kerîm Okur Ve Îtikâf Yapardı. Çok Nâfile Namaz Kılar Ve Devamlı Oruç Tutardı.
hocazâde'den Nakledilir: Mevlânâ Hayreddîn Halil, Bursa'da Sultâniyye Medresesinde Görevli İken, Dersleri Çok Güzel Ve Tatlı Anlatırdı. Ben Bile Ders Saatini Bekler, Onun Anlatışını Dinlemekten Zevk Alırdım. Eğer Yaşı Benden Çok Genç Olmasaydı, Ondan Ders Almak İsterdim."
kaynaklar
1) Şakâyık-ı Nu'mâniyye Tercümesi (mecdi Efendi); S.139, 140
2) Künh-ül-ahbâr; S.151
3) Tâcü't-tevârih; C.5, S.106
4) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.12, S.74
