büyük Velîlerden. İsmi Ali Olup, Babasınınki İse Osman'dır. El-cullâbî, El-hucvîrî, El-gaznevî Nisbeleri Vardır. Künyesi Ebü'l-hasan'dır. Seyyid Olup Hazret-i Ali'nin Onuncu Batından Torunudur. Dafâ Genc-i Bahş Diye De Anılır. Sultan Gazneli Mahmûd Zamânında 1009 (h.400) Senesinde Gazne'de Doğdu. Doğum Ve Vefâtı İçin Başka Târihler De Rivâyet Edilmektedir. Gazne'de Doğduğu İçin Gaznevî, Bu Şehrin Cüllâb Ve Hucvir İsimli Mahallelerinde İkâmet Edip Yetiştiği İçin Cüllâbî Ve Hucvîrî Denilmiştir. Ömrünün Sonunda Lâhor Şehrinde Yerleşip, Vefâtına Kadar Orada Kaldı.bunun İçin Lâhorî De Denildi. 1072 (h.465) Senesinde Lâhor'da Vefat Etti.
babası Seyyid Osman Bin Ebî Ali, Diğer Dedeleri Gibi Herkes Tarafından Sevilen, Hürmet Edilen, Âlim Ve Velî Bir Zât İdi. Muhterem Annesi De Sâliha Ve Allahü Teâlâdan Korkan, Haramlardan Sakınan Bir Hâtun İdi. Böylece Hucvîrî, Haram Ve Şüphelilerden Çok Sakınan Ve Kıymetli Bir Âilenin Evlâdı Olarak, İhtimâm İle Büyütüldü. Öğrenilmesi Lâzım Olan İlk İlmi, Tasavvufa Âit Hakîkatleri Ve İncelikleri Babasından Öğrendi. Bundan Sonra Ebû Fadl Muhammed Bin Hasan Hutlî'ye Talebe Oldu. Onun Yanında, Fıkıh, Tefsîr, Hadîs Ve Başka İlimleri Ve Tasavvufun İnceliklerini Öğrendi.ayrıca Ebû Abbâs Ahmed Sekkânî, Ebû Kâsım Ali Cürcânî, Hâce Ebû Ahmed Muzaffer Ve Birçok Âlimin Sohbetinde Bulunup, Onlardan İlim Öğrendi.
sonra Uzun Seyahatler Yaparak İslâm Memleketlerini Dolaştı. Sûriye, Türkistan, Kazvin, Hindistan, ırak, Huzistan (iran'ın Bir Eyâleti), Fâris, Şam, Âzerbaycan, Gürcistan, Horasan İle Mâverâünnehr Ve Başka Yerlere Gitti. Gittiği Yerlerdeki Bütün Velî Zâtlarla Görüşüp Sohbet Etti.vefât Etmiş Büyük Âlimlerin De Kabirlerini Ziyâret Edip, Çok Şeylere Kavuştu. Sûriye'ye Gittiğinde Şam'da Bilâl-i Habeşî'nin Kabrini Ziyâret Edip, Orada Bir Mikdâr İstirahat Etti. İstirâhat Ederken Birara Uykuya Daldı. Rüyâsında Peygamber Efendimizi Gördü. Yanında İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe Vardı. Bu Rüyâdan, İmâm-ı Âzamın Ve Mezhebinin Üstünlüğünü Anladı. Bu Seyahatlerle İlmi Ve Anlayışı Daha Çok Genişledi. Bir Kısmı Kendisinden Önce Yaşamış, Bir Kısmı Da Zamânında Bulunmuş Olan Beş Yüze Yakın Velînin Hâl Tercümeleri İle Sözlerini Eserlerinde Yazdı. Nakil Ve Rivâyet Husûsundaki İlminin Çokluğu Ve Kitablarında Yazdığı Fıkhî Bilgilerden, Onun Fıkıh Bilgisindeki Üstünlüğü Anlaşılmaktadır. Arabî Ve Fârisî Lisanlarını, Birinden Diğerine Tercüme Yapabilecek Derecede, Gâyet Mükemmel Bilirdi.
tefsîr İlmi Yönünden Âyetlerin Mânâsını Anlama Kudreti Ve Her Bir Âyette Gizli Derin Mânâları Ve Gâyeleri Tesbitteki Mehâreti Çok Güzeldi. keşf-ül-mahcûb adlı Eserinde, İki Yüz Otuz Altı Âyet-i Kerîmenin Meâli Şerîfleriyle Konulara Açıklık Getirmiştir. Hadîs İlminde De Söz Sâhibi Olanhucvîrî, Aynı Eserinde Konuları Açıklamak Gâyesiyle, Yüz Otuz Sekiz Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etti. Bu Eserinde Birçok Tasavvuf Büyüğünün Sözlerini Nakletmiştir. Fıkıh İlmini Hanefî Mezhebine Göre Tahsil Etmiştir. Çok İyi Fıkıh Tahsili Gören Hucvîrî, Eserinde; Namaz, Oruç, Zekât Ve Hac Gibi Fıkhî Konuları Açık Bir Şekilde Anlatmıştır.
zamânında Tasavvuf Çok Yanlış Anlaşılmaktaydı. Hucvîrî, Tasavvufun Mâhiyetini Açık Açık Anlatmak Ve Tasavvufun Nazarî Ve Amelî Kısmını Açıklamak, Tasavvufî Esaslardan Herbirini Âyet-i Kerîme Ve Hadîs-i Şerîfle Açıklayarak, Dînî Emirlerin İçinde Saklı Tasavvufî Mânâları Denkleştirmek İçin Çalıştı. Böylece Tasavvufa Sûfîlere Kötülük Yapan Sahte Mutasavvıflara Karşı, Bu Alanda Eserler Yazdı.
hucvîrî'de Dâimâ Hakîkatı Arayan Bir Zekâ, Doğruyu Bulmaya Çalışan Bir Zihin, Her Alanda Serbestçe Düşünebilen Bir Akıl, Sıhhatli Ve Doğru Sonuçlara Ulaşabilen Bir Muhâkeme, Fikirlerini Ve Hislerini Rahatça Açıklayabilmesini Sağlayan İlmî Bir Olgunluk Ve Medenî Bir Cesâret Mevcud İdi.
hucvîrî Uzun Seyahatleri Tamamladıktan Sonra, Hocasının İşâreti Üzerine Lâhor Şehrine Geldi. Şehrin Batı Tarafında Bulunan Reva Nehri Kıyısında Yerleşip, Orada Bir Mescid Yaptırdı. Nakledildiğine Göre Bu Mescidin İnşâası Devâm Ederken, Bâzıları Mihrâbın Güneye Fazla Dönülmüş Olarak Yerleştirildiğini Söyleyip Îtirâz Ettiler. Bunları Toplayıp, Mescide Götürdü. "bu Mihrâba Uygun Olarak Kıbleye Dönünüz. Başınızı Kaldırıp Bakınız. Bakalım Kâbe-i Muazzama Yönünde Bir Yanlışlık Var Mı?" Buyurdu. Onlar Da Emredildiği Şekilde Hareket Ederek, Başlarını Kaldırıp Baktıkları Zaman, Allahü Teâlânın İzniyle Aradaki Perde Kalktı. Mescidin Kıble İstikâmetinde, Tam Karşılarında Kâbe'yi Gördüler. Bunun Üzerine Îtirâzlarından Vazgeçip, Kendisinden Özür Dilediler. Evliyâya Îtirâz Edilmeyeceğini Daha İyi Anladılar. Hucvîrî Hazretleri Burada Bir Yandan Tâliblere İlim Öğretiyor, Bir Yandan Da Kitap Yazıyordu. Binlerce Talebe Yetiştirdi. Oranın Halkından Bir Çoğunun Müslüman Olmalarına Vesîle Oldu. Hayâtının Sonuna Kadar Burada Hizmet Etti. Vefât Edince, Mescidinin Yakınında Bir Yere Defnedildi. Sultan Gazneli Mahmûd'un Oğlu Sultan İbrâhim Gaznevî, Kabri Üzerine Mükemmel Bir Türbe Yaptırdı. Kabri Ziyâret Edilmekte, Sevenler İstifâde Etmektedirler. Pakistan'da Her Yıl, Bir Hafta Müddetle, Hucvîrî Hazretlerini Anma Merâsimleri Düzenlenmektedir.
ali Hucvîrî, Herkese Karşı Merhametli, Cömert, Eli Açık Bir Zât İdi. İhtiyâcı Olanlara Çok Yardım Ederdi.
ali Hucvîrî Birçok Eser Yazmıştır. Bâzıları Şunlardır: 1) Keşf-ül-mahcûb: hucvîrî'nin En Önemli Eseri Budur. Farsça Yazılan İlk Tasavvufî Eserlerinden Biri Ve Şüphesiz En Önemlisidir. Bu Eser Hakkındamollacâmi Hazretleri nefehât-ül-üns kitabında; "ali Bin Osman Hucvîrî'nin keşf-ül-mahcûb'u Tasavvuf İlmi Konusunda Yazılmış Meşhûr Ve Kıymetli Eserlerdendir" Demektedir. Dârâ Şikûh,sefînet-ül-evliyâ adlı Eserinde; "keşf-ül-mahcûb meşhûr Bir Eserdir. Hiçbir Kimse Ona Îtirâz Edemez. Fars Dili İle Tasavvuf Sahasında Onun Gibi Değerli Bir Eser Yazılmamıştır" Demektedir.
2) Kitâb Fî Şerh-i Kelâm-il-hallâc: hallâc-ı Mensûr İle İlgili Bir Eserdir. Hucvîrî Bu Eseri Gençlik Yıllarında Hallâc-ı Mensûr'a Bağlı Olduğundan, Onunla İlgili Olarak Yazmıştır. 3) Kitâb-ül-beyân Li Ehl-il-iyân: tasavvufla İlgilenmeye Başladığı İlk Yıllarda Yazdığı Bu Eserde, Tasavvufî Konuları Şerhetmiştir.4) Kitâb-ül-fenâ Vel-bekâ, 5) Kitâbu Bahr-il-kulûb, 6) Esâr-ül-hırak Vel-mülevvenât, 7) Kitâb-ül-îmân, 8) Er-riâye Bi Hukûkillahi Teâlâ, 9) Sevâkıb-ül-ahbâr, 10) Keşf-ül-esrâr, 11) Minhâd-üd-dîn, 12) Dîvân. son İki Eseri, Hucvîrî Daha hayatta İken Kaybolmuştur.
kaynaklar
1) Keşf-ül-mahcub (ingilizce, Urduca Tercümeleri Mukaddimesi.)
2) Sefînet-ül-evliyâ; S.164
3) Nefehât-ül-üns; S.356
4) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.5, S.148
