şâfiî Mezhebi Âlimi Ve Büyük Velîlerden. İsmi, Muhammed Bin Muhammeddir. Eshâb-ı Kirâmdan Ve Aşere-i Mübeşşereden (dünyâda İken Cennet'le Müjdelenen On Kişiden Biri) Olan Abdürrahmân Bin Avf Hazretlerinin Neslindendir. Künyesi Ebü’l-feth, Lakabı Şemsüddîn’dir. İbn-i Atiyye Diye De Bilinir. Mısır’ın İskenderiyye Şehrinde, 1415 (h.818) Senesi Muharrem Ayında Dünyâya Geldi.
babası Şeyh Bedreddîn-i Avfî, Oğlu Ebü’l-feth’in Doğumunu Şöyle Anlatır: Annesi Oğluma Hâmile İken, Evliyânın Büyüklerinden Şeyh Abdürrahmân-ı Şebrîsî’nin Yanına Gitmiştim. Doğumun Kolay Olması İçin Ondan Duâ İstedim. Bana Dedi Ki: “senin Hanımın Âmine’nin İkiz Çocuğu Olur. Bunlardan Birisi Yedi Gün Sonra Ölür, Diğeri İse Uzun Zaman Yaşar. O, Allahü Teâlânın Lütuf Ve İhsânlarına Kavuşacak, Allah'a Tevekkül Edenlerden Olacak Ve Çok Yüksek Mânevî Derecelere Yükselmek Nasîb Olacaktır. Bu Oğlun, Saîd, Cennetlik Olarak Yaşar Ve Şehîd Olur. Dünyâdan, Anasından Doğduğu Gündeki Gibi Günahsız Ayrılır. Onun Şânı Pek Yüce Olur. Allahü Teâlânın Emniyetine Kavuşur." Doğumdan Sonra Durum, Şeyh Abdürrahmân’ın Haber Verdiği Gibi Oldu. Doğumundan Kırk Gün Sonra Büyük Bir Ziyâfet Verdim. Bu Ziyâfette, Şeyh Abdürrahmân Ve Fakirlerden Ve Sâlihlerden Kalabalık Bir Cemâat Hazır Bulunup, Duâ Ettiler. O Gün Onları Misâfir Ettim. Çocuğu Alıp, Onların Huzûruna Getirdim. Şeyh Abdürrahmân Şebrîsî, Çocuğu Aldı Ve Damağına Bir Kuru Hurma Koydu. Çocuk Ağzında Onu Çiğnedi Ve Suyunu Emdi. Sonra Biraz Bal İstedi. Hemen Hazır Ettim. Şeyh Abdürrahmân Ondan Üç Kerre Ağzına Koyup Yaladı Ve Sonra Çocuğa Yalattı. Daha Sonra Fakirlerin Önüne Koydu Ve Onlara Da Bu Baldan Tatmalarını Emretti. Yedi Kerre Balın Üzerine Fâtiha-i Şerîfe Okudu. Bana Da: “al Bunu Annesine Götür, Ver. Ondan Başka Kimse Yemesin. Bu Mübârek Çocuğu Hakkında Da Bir Korkusu, Endişesi Olmasın. Yemîn Ederim Ki, Vefât Eden Çocuğunun Rûhunun Arş-ı A’lânın Etrâfında Dolaştığını Görüyorum.” Dedi. Sonra Evimden Çıkıp Gitti.
ebü’l-feth, İlimde Çok Yüksek İdi. Küçük Yaşta İlim Öğrenmeye Başladı. Çok İlim Tahsîl Etti. Birçok Âlimden Hadîs Ve Fıkıh İlimlerini Okudu. Bunların İlki, Babasının Dedesi Kâdı Nûreddîn Ebü’l-hasan Ali’dir. İbn-i Hacer, Takıyyüddîn Ressâm, İzzeddîn Ebû Muhammed İbni Furat El-hanefî Ve Daha Başka Âlimlerden Hadîs-i Şerîf Okudu. Hâfız Şemseddîn Ebü’l-hayr El-makdisî’den De, Evinde Ve Câmi-i Kâf’dasahîh-i Buhârî ve sahîh-i Müslim ile Sühreverdî’nin avârif-ül-me’ârif kitabını, Kutbüddîn-i Kastalânî’nin Giyim Ve Sohbet Hakkındaki irtifâ’-ür-rütbe kitabını, İbn-i Hişâm’ın siyer’ini, sünen-i İbn-i Mâce, Müsned-i Dârimî ve câmi-i Tirmizî adındaki Hadîs Kitaplarını, muvattâ ve sünen-i Ebî Dâvûd ve Daha Başka Kitaplardan Bâzı Bölümleri Okudu. Birçok Âlim Ona İcâzet Verdi Ve Hil'at Giydirdi.
muhammed Avfî Şöyle Anlatır: “gençliğimde Şeyh Abdürrahmân’ı Gördüm. Yanına Yaklaşınca Alnımdan Öptü Ve Şefkatle Bana Baktı. Sonra Zikir Etmemi, Allahü Teâlâyı Çok Hatırlayıp Anmamı Telkin Etti. Bu Hususta Benden Söz Aldı. Sonra Bana; "allahü Teâlânın Emânetinde Olarak Yaşa, Allahü Teâlâya Sığın. Allah, Her İşini Kolaylaştırsın. Seni, Kendisinin Dışındaki Şeylerden Fânî Kılıp, Kendisi İle Bâkî Eylesin. Sen, Asrının İmâmı, Zamânının Bir Tânesi, Akranlarının En Üstünü, Din Kardeşlerinin Arasında Mübârek Bir Kimsesin! Allah, Seni Koruyup Gözetsin! Fazl-u Keremi İle İhsân Ettiği Şeylerle Sevinç Ve Neşeni Arttırsın!” Dedi. Daha Sonra Kıymeti Ve Mânevî Değeri Çok Yüksek Bir Elbise Giydirdi. Sonra “artık Bizim Günlerimiz Sona Erdi, Saatlerimiz Tükendi.” Dedi. Yedi Yıl Sonra, Zühd Ve Verâ Sâhibi, Âbid Ve Ârif Ebü’l-hasan Ali Demenhûrî’nin Ve Şeyh Ebû İshak İbrâhim Etkâvî’nin Elinden, 1422 (h.825) Senesinde Muharrem Ayının Onuncu Günü Hil’at Giydim.”
yaşadığı Beldede İlim Ve Fazîlet Sâhibi Olarak Tanınan İbn-i Atiyye’nin Emsâlleri Arasında Üstün Bir Yeri Vardı. Tûnus’ta, Sultan Hasan Bin Muhammed Bin Osman Bin Mensûr Bin Abdülazîz El-hâfsî Zamânında Kadıaskerliğe Tâyin Edildi. Kânûnî Sultan Süleymân Hân Devrinde, Deniz Yolu İle İstanbul’a Geldi. Pâdişâh Kendisine Çok Tâzim Edip, Sayısız İkrâm Ve İhsânlarda Bulundu. Ona İyi Bir Maaş Tahsis Edildi. Meşhûr Zâtlardan Birçok Kimse Gelip, Ondan Ders Aldı. Bir Ara Kadıaskerlik Vazifesine Tâyin Edildi. İlmini Herkese Yaydı Ve Bunları Yazıp Kitaplara Geçirdi. Bu Esnâda Ca’berî’nin şerh-i Şâtıbıyye adlı Eserine Birçok İlâveler Yaptı. Vezîr Mahmûd Paşa İmâretinde, Onun Bir Evi Vardı. Sonra Mısır’a Gitmek Üzere Sultan’dan, Anadolu’nun Kışına Ve Soğuğunun Şiddetine Dayanamadığı İçin, İzin İstedi. İstanbul'dan Ayrılmasına İzin Verildi. Kara Yolu İle Mısır’a Gitmek Üzere, 1537 (h.944) Senesinde İstanbul’dan Hareket Etti. Önce Haleb’e Uğradı. Oradaki Kırâat Âlimlerinden İbn-i Hanbelî Ve Daha Başkaları, Ona Gelip Kur’ân-ı Kerîmi Kırâat Eylediler (okudular). İbn-i Hanbelî, Derslerde Onun Yardımcılığını Yapardı. Haleb’in Sıcağından Müteessir Oldu. Afiyet İçinde Olmasına Rağmen, Talebelerinden Şemsüddîn-i Tayyibî İle Berâber Oradan Ayrılıp Trablus’a Geldi. Bir Müddet Orada Kaldı. Burada Da, Çok Kimse Ondan Faydalanıp, Çeşitli İlimleri Tahsîl Ettiler. Oradan Dımeşk’a (şam’a) Gelip, Câmi-i Tenkiz’e Yerleşti. Sonra Şam Beldesi Kadısı Zeyneddîn-i Sahyûnî'nin Evine Geçti. Beldenin Âlim Ve Fâzılları Yanında Toplanmaya Başladılar. İlim Ve Tahkîk Ehli Olduğunu Anladılar. Özellikle Tefsîr, Edebiyât, Mantık, Kelâm, Arûz, Kırâat, Me’ânî Ve Beyân İlimlerinde Mütehassıs İdi.
ibn-i Atiyye 1534 (h.941) Senesinde Şam’ın Şevîke Yakınlarındaki Kasr-ul-cüneyd Denilen Yerde Vefât Etti. Kılınan Cenâze Namazından Sonra Burada Defn Edildi.
ibn-i Atiyye Çok Talebe Yetiştirdi. Zamanının Büyük Kısmını Ders Vermekle Geçirirdi. Çok Kur’ân-ı Kerîm Okurdu. İlminin Yüksekliği Yanında Gâyet Yumuşak Sözlü Ve Alçak Gönüllü İdi. Bütün Güzel Huylarla Süslenmişti.
yazmış Olduğu Eserlerden Bâzıları Şunlardır: 1) Huccet-ür-râciha Fî Sülûk-i Muhaccet-il-vâdiha, 2) Âdâb-ül-libâs Ves-sohbe: tasavvuf Hakkında, Dört Cildlik Bir Eserdir. 3) Dîvân-ı Şi’r, 4) Tuhfet-ül-lebîb Ve Bugyet-ül-keîb, 5) Keşf-ül-beyân An Sıfât-il-hayavân, 6) Şerhu Ferâiz-ir-rahbiyye: büyük Bir Cild Hâlinde Yazdığı Bu Eserini, 1478 (h. 883) Senesinde Tamamlamıştır. 7) Kitâb-ül-arabiyye.
kaynaklar
1) Mu’cem-ül-müellifîn; C.1, S.248
2) Şezerât-üz-zeheb; C.8, S.30,33
3) Kevâkib-üs-sâire; C.1, S.14,15,16,17
4) El-a’lâm; C.7, S.53
5) Esmâ-ül-müellifîn; C.2, S.210, 223
6) Brockelmann; Sup-2, S.58
7) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.14, S.94