evliyânın Büyüklerinden. İsmi, Muhammed, Lakabı Hâfız-ı Buhârî Ve Pârisâ'dır. 1355 (h.756) Senesinde Buhârâ'da Doğdu. 1419 (h.822) Senesinde Medîne-i Münevverede Vefât Etti. İlim Öğrenmek İçin Medrese Tahsîline Başlayıp, Zamânının Âlimlerinden Ders Alarak, Hadîs Ve Fıkıh İlmini Öğrendi. Bu İlimlerde Yetişip Âlim Olduktan Sonra, Tasavvuf İlmini Öğrenip, Büyük Bir Velî Olarak Yetişti.

muhammed Pârisâ Hazretlerinin Tasavvufta Hocası, Evliyânın En Büyüklerinden Olan Meşhûr İslâm Âlimi Şâh-ı Nakşîbend Behâeddîn-i Buhârî'dir. Ona Talebe Olduktan Sonra, Sohbetlerine Devâm Edip, Himmet Ve Teveccühüne Kavuştu. Böylece Tasavvufta Yüksek Derecelere Ulaştı. Zâhir Ve Bâtın İlimlerinde Zamânının Bir Tânesi Oldu.

hocası Behâeddîn-i Buhârî Hazretlerinin Sohbetine Devâm Ettiği İlk Sıralarda, Bir Gün Gelip, Hocasının Kapısının Önünde Edeble Beklerken, Behâeddîn-i Buhârî Hazretlerinin Bir Hizmetçisi İçeri Girer. Behâeddîn Buhârî Ona Kapıda Kim Var? Diye Sorunca, O Da; "pârisâ Bir Genç Vardır." Der. Bunun Üzerine Dışarı Çıkıp Bakar Ve; "sen Pârisâ Bir Genç Misin?" Buyurur. Bundan Sonra İsmi; Dünyâya Düşkün Olmayan, Dindar, Ârif, Âlim, Müttekî Mânâlarına Gelen "pârisâ" Olarak Söylenmiştir Ve İsmi Muhammed Pârisâ Şeklinde Meşhûr Olmuştur. Hocası Behâeddîn-i Buhârî Hazretleri; "bizim Varlığımızdan Murâd, Muhammed Pârisâ'nın Yetişip Ortaya Çıkmasıdır." Buyurmuştur. Kendisinden Sonra, Yerine Bıraktığı Vekillerden Biri De O Olmuştur.

yine Hocası Ona; "hâcegân Yol Ve Hanedânından Bana Her Ne Ulaşmışsa, Ne Elde Etmişsem, Bu Emânetlerin Hepsini Sana Verdim. Kardeşimiz Mevlânâ Ârif De Bunları Sana Vermiştir." Buyurdu.

muhammed Pârisâ Hazretleri, Birgün Bir Bahçede, Havuz Kenarında Ayaklarını Suya Sarkıtmış Oturuyordu. O Sırada Allahü Teâlânın Zikrine Dalmış, Kendinden Geçmiş Hâlde İken, Hocası Behâeddîn-i Buhârî Hazretleri Oradan Geçti. Onu Kendinden Geçmiş, Âdetâ Baygın Bir Hâlde Ve Dünyâyı Unutmuş Derin Bir Murâkabeye Dalmış Olarak Gördü. Bu Hâlinden Son Derece Duygulanıp, Soyundu Ve Havuza Girdi. Yüzünü, Suya Sarkmakta Olan Talebesinin Ayaklarına Sürerek; "allah'ım Bunun Hürmetine Bana Rahmet Et!" Diye Duâ Etti Ve Talebesi Muhammed Pârisâ'ya Pek Yüksek Bir İltifât Gösterdi.

muhammed Pârisâ, Kerâmetlerini Çok Gizlerdi. Fakat Bir Defâsında, Büyük Hadîs Âlimlerinden Şemseddîn Muhammed Bin Muhammed-i Cezerî, Mirzâ Uluğ Bey Zamânında Semerkand'a Gelmişti. Mâverâünnehr'in Hadîs Âlimleri, Hadîslerin Senedlerini İnceleyerek, Tahkik Ve Tashih İle Uğraşıyordu. Hasedçilerden Biri, Bu Zâta; "muhammed Pârisâ'nın Söylediği Hadîs-i Şerîflerin Senetlerinin Sıhhati Tam Ve Mâlûm Olmadığı Hâlde, Buhârâ'da Çok Hadîs Nakleder. Onun Senedlerini İnceleseniz İyi Olur" Dedi.durum Mirzâ Uluğ Bey'e Bildirilince, O Da, Buhârâ'ya Bir Haberci Gönderip, Muhammed Pârisâ'dan Semerkand'a Gelmesini Ricâ Etti. Muhammed Pârisâ Hazretleri Semerkand'a Geldi.semerkand Şeyhulislâmı Hâce Üsâmeddîn Ve O Asrın Büyük Âlimleri Büyük Bir Meclis Kurup, Muhammed Pârisâ'yı Da Çağırdılar. Hadîs Mütâlaasına Başlayınca, Hâce Üsâmeddîn, Muhammed Pârisâ'dan Kendi İsnadlarıyla Bir Hadîs Rivâyet Etmesini Ricâ Etti. O Da Senedleriyle Bir Hadîs-i Şerîf Okudu. Şeyhulislâm; "bu Hadîsin Sahîh Olduğunda Hiç Şüphe Yoktur, Ama Şu Anda Benim Yanımda Sâbit Değildir." Dedi. Orada Bulunan Bâzı Hasedçiler Bu Sözden Hoşnûd Olup, Birbirlerine Gözle İşâret Ettiler. Muhammed Pârisâ, Aynı Hadîs-i Şerîfi Bir Başka Senedle Okudu. Şeyhulislâm, Yine Önceki Sözlerini Tekrâr Etti. Muhammed Pârisâ Hazretleri Hangi İsnâdı Söylese, Bunu Duymadım Cevâbını Alacağını Görerek Bir An Susup Murâkabe Ettikten Sonra, O Şahsa Dönerek; "hadîs Ehlinin Kitaplarından Falanın Mesnedini Sağlam Tutup, Onun Senedlerini Mûteber Sayar Mısınız?" Buyurdu. O Da; "evet, Onun İsnâdları (senedleri) Tamâmen Mûteber, Güvenilir Ve Hadîs Muhakkıklarındandır. Onda Hiçbir Ferdin Şüphesi Yoktur. Eğer Sizin İsnâdlarınız Ona Müsned Olsaydı, İsnâdınızın Sıhhatinde, Hiç Sözümüz Kalmazdı" Dedi. Bu Söz Üzerine Muhammed Parisâ Hazretleri, Hâceüsâmeddîn'e Dönüp, "sizin Kütüphânenizin Filân Yerinde, Falan Kitabın Altında, Şu Boyda, Şu Cildde Bir Kitap Konulmuştur. Bahsettiğim Hadîs-i Şerîf, O Kitabın Falan Sahifesinde Yazılıdır." Diyerek, Sahifesini De Belirtip; "talebelerinizden Birisini Gönderin, Hemen O Kitabı Getirsin." Buyurdu. Hâce Üsâmeddîn, Kendisinin Böyle Bir Kitabının Bulunduğunda Tereddüd Edince, O Meclistekiler De Bu Söze Şaşırdılar. Çünkü Muhammed Pârisâ Hazretleri, Onun Kütüphânesini Hiç Görmemişti. Nihâyet Bir Talebesini Gönderip, Târif Edilen Kitabı Bulup Getirtti. Bahsedilen Hadîs-i Şerifi, Muhammedpârisâ Hazretlerinin Söylediği Sahifede Aynen Buldular. Bunun Üzerine, İlim Meclisinde Bulunan Âlimler Ve Dinleyiciler Şaşkınlıkla, Muhammed Pârisâ'nın Büyüklüğüne Hayran Kaldılar. Hâce Üsâmeddîn'in, Bu Hâdise Karşısındaki Hayranlığı Hepsinden Ziyâde Oldu. Çünkü Kütüphanesinde Böyle Bir Hadîs Kitabının Bulunduğunu Kendisi Bile İyice Bilmiyordu. Bu Hâdiseyi Mirzâ Uluğ Bey İşitince, Muhammed Pârisâ'yı Buhârâ'dan Semerkand'a Getirttiğine Çok Üzülmüştür. O Mecliste Bu Kerâmetin Zâhir Olması Üzerine, Âlimler Ve Zamânın İleri Gelenleri Tarafından Çok Sevildi. Hürmet Göstererek Kendisine Bağlandılar Ve Onun Sohbetlerinde Bulunarak Feyz Aldılar.

muhammed Pârisâ Hazretleri, İki Defâ Hacca Gitti. İlk Hacca, Hocası Behâeddîn-i Buhârî Hazretleriyle Birlikte, İkinci Defâ, Ömrünün Son Aylarında Gitti. 1419 (h.822) Senesi Muharrem Ayında, Hacca Gitmek Ve Peygamber Efendimiz Muhammed Aleyhisselâmın Kabr-i Şerîfini Ziyâret Etmek Üzere Buhârâ'dan Yola Çıktı. Buhârâ'dan Ayrılırken, Talebelerinden Biri Vedâ Sırasında; "siz Hacca Gittiniz." Demişti.bu Talebesine; "gittik Ve Gittik" Buyurarak Cevap Verdi. Böylece, Bu Seferinde Vefât Edeceğine İşâret Etmişti. Nesef Yolu Üzerinden, Büyüklerin Mezarlarını Ziyâret Etmek Üzere; Soganiyân'a (cağânîyan), Herat'a, Tirmiz'e Ve Belh Şehirlerine Uğradı. Vardıkları Her Yerde Velîlerin Kabirlerini Ziyâret Etti.câm Şehrine De Uğramıştı. Burada Yetişen Meşhûr Mevlânâ Abdurrahmân Câmî, Nefehât-ül-üns Adlı Eserinde Şöyle Yazmıştır: "muhammed Pârisâ'nın Câm Şehrinden Ayrıldığını Hatırlarım. Mukâyese Ederek Şöyle Hatırlıyorum Ki, 1419 (h.822) Senesi, Cemâzil-evvel Sonu Veya Cemâzil-âhir Ayı Başı İdi. Babam, Bir Grup Sâlih Zâtla, Muhammed Pârisâ'nın Ziyâretine Gitmişti. Ben Bu Sırada Beş Yaşını Henüz Bitirmemiştim. Babam Yanındakilerden Bir Kimseye Beni Omuzuna Almasını Söyledi Ve Beni De Alıp Ziyâretine Gittiler. Huzûruna Varınca, Beni Kürsüsünün Önünde Tuttular. Muhammed Pârisâ Bana İltifât Edip, Bir Şeker Verdi. Bu Hâdiseden Sonra, Altmış Yıldan Beri Nûrlarının Yayılması Gözümdedir. İşte Hâcegan Silsilesine İhlâsla Bağlanmamın Ve Onlara Muhabbetimin Sebebi, Muhammed Pârisâ'nın Bereketli Nazarlarına Kavuşmamdır. Ümîd Ederim Ki, Bu Bağlılığın Bereketiyle, Onları Sevenler Ve Muhlisler Zümresiyle Haşrolunurum."

câm Şehrinden Hareket Edip Nişâbur'a Ulaştı. Havanın Sıcak, Yolun Da Korkulu Olması Sebebiyle, Yolcular Arasında Yola Çıkıp Çıkmamak Husûsunda Konuşmalar Oldu.neticede Yola Çıkmaları Geri Kaldı. Bu Sırada Muhammed Pârisâ Hazretleri, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin Dîvân'ını Alıp Açtı. Açtığı Sahifede Şu Mânâda Beyitler Çıktı:

ey Hak Âşıkları, İkballe Yürüyün!

saâdet Burcuna Yönelin Dosdoğru!

bu Yol, Size Hakk'ın İzniyle Mübârek Olsun;

şehirde, Çölde, Dağda Ve Suda!..

bundan Sonra Mekke-i Mükerremeye Gitmek Üzere Nişâbûr'dan Yola Çıktılar. Sohbet Ederek Selâmetle Ve Âfiyet İçinde Mekke'ye Ulaştılar. Hac İbâdetini Yaptılar. Bu Sırada Muhammed Pârisâ Hazretleri Hastalandı. Vedâ Tavâfını Sedye Üzerinde Yaptı. Sonra Resûlullah Efendimizin Kabr-i Şerîfini Ziyâret Etmek İçin Medîne-i Münevvereye Doğru Yola Çıktılar. Yolda, Uyku İle Uyanıklık Arasında Cüneyd-i Bağdâdî Hazretlerini Gördüğünü Ve Kendisine Çok Müjdeler Verdiğini Anlatmıştır. 1419 (h.822) Senesinde 12 Aralık Çarşamba Günü Medîne'ye Vardılar. Resûlullah Efendimizin Kabr-i Şerîfini Ziyâret Edip, Müjdelere Kavuştu. Ertesi Gün, Perşembe Günü Vefât Etti. Bu Sırada Meşhûr Osmanlı Âlimi Molla Fenârî Medîne'de Bulunuyordu.cenâze Namazını O Kıldırdı.kâfilesindeki Talebeleri Ve Medîne Halkı Cenâzesinde Bulundular. Cumâ Gecesi Bakî' Kabristanında, Eshâb-ı Kirâmdan Hazret-i Abbâs'ın Türbesi Yanına Defnedildi. Şeyh Zeyneddîn Hâfî, Mısır'dan Beyaz Bir Mermer Taşı Getirip Kabrine Dikmişti.

oğlu Burhâneddîn Ebû Nasr Şöyle Anlatmıştır: "babam Vefât Ettiği Sırada Yanında Bulunamamıştım. Vefâtından Sonra Yanına Geldim. Mübârek Yüzünü Açıp Baktım. Gözlerini Açıp Bana Tebessüm Ediyordu. Üzüntüm Ve ızdırâbım İyice Arttı. Ayak Ucuna Geçtim, Ayaklarını Topladı."

muhammed Pârisâ Hazretleri Pekçok Tâlebe Yetiştirdi. Bunların En Meşhûru, Oğlu Ebû Nasr Pârisâ'dır. Onu Zâhir Ve Bâtın İlimlerinde Yetiştirip, Tasavvufda Yüksek Derecelere Kavuşturmuştur.

muhammed Pârisâ Hazretlerinin; 1) Risâle-i Kudsiyye, 2) Tuhfet-üs-sâlikîn, 3) Tahkikât, 4) Fasl-ül-hitâb Li Vasl-il-ahbâb, 5) Menâsik-ül-hac, 6) Füsûs-ül-hikem Şerhi, 7) Menâkib-i Behâeddîn Nakşîbend gibi Kiymetli Eserleri Vardir.

kerâmet Ve Menkîbeleri

er Kimdir Anlasınlar

muhammed Pârisâ Zamânında, Semerkand'da Mirzâ Halîl Şâh, Horasan'da Da Mirzâ Şâhruh Pâdişah İdi. Muhammed Pârisâ, Semerkand Pâdişâhı Mirzâ Halîl'e Zaman Zaman Mektuplar Göndererek, Müslümanlara Yardımcı Olup, İşlerine Alâka Göstermesini İstiyordu. Mirzâ Halîl, Bu Mektupları Kendisi İçin Ağır Görmeye Başladı.hasedçilerin De Tahriki İle, Muhammed Pârisâ'ya Karşı Hoş Olmayan Bir Tavır Aldı. Nihâyet Adamlarından Birini Göndererek; "deşt (çöl) Tarafına Gitsinler! Orada Bulunan Nice Kimseler Onların Bereketiyle Müslüman Olma Şerefine Ersinler..." Şeklinde Haber Yollayıp, Memleketinden Çıkmalarını Bildirdi. Muhammed Pârisâ Hazretleri Bu Haber Üzerine Gelen Elçiye; "tamam Kabûl Ettik. Fakat Önce Büyüklerimizin Kabirlerini Ziyâret Edeceğiz. Sonra Da Gideceğiz." Dedi. Hemen Atının Hazırlanmasını İstedi. Derhâl Atını Eğerleyip Hazırladılar. Atına Binip Yola Çıktı. Yanına, Talebelerinden Büyük Bir Kalabalık Yaya Olarak Katıldı. Öncekasr-ı Ârifân'a Gidip, Hocası Şâh-ı Nakşîbend Behâeddîn-i Buhârî Hazretlerinin Kabr-i Şerîfini Ziyâret Etti. Hocasının Kabrini Ziyâret Edip Ayrıldıkları Sırada, Yüzünde Bir Azamet Ve Heybet Belirmişti. Oradan Seyyid Emîr Külâl Hazretlerinin Kabrini Ziyâret İçin De Sûhârî'ye Gitti. Orada Da Ziyaretini Tamamlayınca, Atını Sürüp Yola Çıktı. Sûhârî Yakınında Bir Tepeye Çıkınca, Tepe Üzerinde Durup, Horasan'a Doğru Dönüp; "hepsini Yerle Bir Et; Böylece Bugün Meydanda Er Kimdir, Anlasınlar!.." Mânâsında Bir Beyt Okudu.

bundan Sonra Buhârâ'ya Döndüler. Tam Bu Sırada, Horasan Pâdişâhı Mirzâ Şâhruh, Muhammed Pârisâ Hazretlerinin Gönlünü Kıran Semerkand Pâdişâhı Mirzâ Halîl'e Bir Mektup Yazdı. Mektubunda Savaş İlân Ettiğini Bildirerek; "geliyorum, Harp Meydânına Çık!" Diye Yazmıştı. Bu Karar Önce Kendi Halkına Duyurulmak İçin Câmilerde Okunup İlân Edildi.sonra Da Mektubu Mirzâ Halîl'e Gönderdi. Mektubu Gönderdikten Hemen Sonra Da Üzerine Yürüyüp, Mirzâ Halîl'i Mağlup Ederek Öldürdü.

ölü Kalbler

muhammed Pârisâ Hazretleri Buyurdu Ki: "üç Kimse, Kur'ân-ı Kerîmin Mânâsını Anlıyamaz. Birincisi; Arabîyi İyi Bilmeyen Ve Tefsîr Okumamış, İlmi Olmıyan Kimse. İkincisi; Büyük Bir Günâha Devâm Eden Fâsık. Üçüncüsü, Îtikâd Bilgilerinden Birini Yanlış Anlayıp, Anladığına Uymadığı İçin Hak Sözü Kabûl Etmeyen Bid'at Sâhibi. Çünkü Bid'atın Zulmeti, Kalbi Karartır."

"insanı, Allahü Teâlâdan Uzaklaştıran Perdelerin En Zararlısı, Dünyâ Düşüncelerinin Kalbe Yerleşmesidir. Bu Düşünceler, Kötü Arkadaşlardan Ve Lüzumsuz Şeyleri Seyretmekten Hâsıl Olur. Çok Uğraşarak Bunları Kalbden Çıkarmak Lâzımdır. Faydasız Kitap Okumak, Lüzumsuz Şeyler Konuşmak Da Bu Düşünceleri Arttırır. Bunların Hepsi, İnsanı Allahü Teâlâdan Uzaklaştırır. Kalbin Hasta Olması, Allahü Teâlâyı Unutmasıdır. Allahü Teâlâya Kavuşmak İsteyenlerin Bunlardan Sakınması, Hayâli Arttıran Her Şeyden Kaçınması, Uzaklaşması Lâzımdır. Allahü Teâlâ, Çalışmayan, Sıkıntıya Katlanmayan, Zevklerini, Şehvetlerini Bırakmayanlara Bu Nîmeti İhsân Etmez."

"insanlar, Ölüleri Dirilteni Büyük Bildiğinden, Allahü Teâlâya Yakın Olanlar, Bunu Yapmak İstemeyip Ölü Kalbleri Diriltmişler, Talebelerinin Ölü Kalblerini Diriltmeğe Çalışmışlardır. Doğrusu Da, Kalbleri Diriltmek Yanında Ölüleri Diriltmenin Hiç Kıymeti Yoktur. Hattâ Abes, Yâni Faydasız Şeylerle Vakit Kaybetmek Olur. Çünkü Ölüyü Diriltmek, Ona Birkaç Günlük Ömür Kazandırır. Kalblerin Dirilmesi İse, Sonsuz Hayâta (ebedî Saâdete) Kavuşturur. Zâten Allahü Teâlâya Yakın Olanların Vücudları Kerâmettir. İnsanları Allahü Teâlâya Dâvet Etmeleri, Hak Teâlânın Rahmetlerinden Bir Rahmettir. Ölü Kalbleri Diriltmesi, Hârikaların En Büyüğüdür. İnsanların Selâmeti, Onların Varlığı İledir. Mahlûkların En Kıymetlisi Onlardır. Allahü Teâlâ, Onlar İle Rahmet Yağdırıyor. Onlar Sebebi İle Rızk Gönderiyor. Onların Sözleri Devâdır. Acıyarak Bir Bakışları Şifâdır. Allahü Teâlânın Lütufları, İhsânları, Onların Bulunduğu Yerden Eksik Olmaz. Yanlarında Bulunanlar Kötü Olmaz. Onları Tanıyanlar Mahrûm Kalmaz."

kaynaklar

1) Hadâik-ül-verdiyye; S.142

2) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) S.1120

3) Reşehât; S.82

4) Nefehât-ül-üns; S.431

5) Hadîkat-ül-evliyâ; S.75

6) Şakâyik-ınu'mâniyye Tercümesi (mecdî Efendi); S.268

7) Umdet-ül-makâmât; S.72

8) Rehber Ansiklopedisi; C.12, S.296

9) Sefînet-ül-evliyâ; S.79

10) Hazînet-ül-asfiyâ; C.1, S.159

11) Persian Literature; C.1, S.7

12) Fevâid-ül-behiyye; S.199

13) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.12, S.329