anadolu'da Yetişen Evliyânın Büyüklerinden. İsmi, Muhammed Mustafa Müştak Efendidir. Babası Seyyid Süleyman Efendi Olup, Anneleri Tarafından Soyu Seyyid Abdülkâdir Geylânî Hazretlerine Ulaşır. 1758 (h.1172) Senesi Bitlis'te Doğdu. 1831 (h.1247) Senesi Muş'ta Bozuk İtikatlı Kişiler Tarafından Şehîd Edildi. Kabr-i Şerîfi Muş Kabristanlığının Orta Yerinde Olup, Ziyâret Yeridir.
müştâk Efendi, Tahsîlini Bitlis Ve Civârında Yaptı. Amcası Hacı Mahmûd Hocadan Okudu. Kur'ân-ı Kerîmi Ezberledi.kırâat İlminde Üstün Bir Dereceye Yükseldi.hattat Olup, Çok Güzel Yazı Yazardı.
önceleri Hakkârî Beylerinden Olan Müştak Kadîrî'nin İdâresinde Yirmi İki Köy Vardı. Diğer Amcası Hasan Şirvânî'nin Sohbetlerinde Kalb Gözü Açıldı. İlâhî Aşka Tutuldu. Beyliğini Ve Malını Görmez Oldu. Hocası Şirvânî'den Hiç Ayrılmadı. Onun İleri Gelen Talebelerinden Oldu. Yetişip Kemâle Geldi. İcâzet, Diploma İle Şereflendi. Her İslâm Âlimi Gibi Hocasını Çok Sever Ve;
"pîrimiz, Sultânımız Hâcı Hasan Şirvânî'dir.
ahseni Takvîme Hayrân Olmuşuz, Hayrânıyız."
beytini Çok Okurdu.
tasavvuf Yolunun Basamaklarından Seyr Ve Sülûku Tamamlayınca Bağdât'a Gitti. Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî Hazretlerinin Kabr-i Şerîfini Ziyâret Etti. Bu Ziyârette Mânevî İltifâtlara Kavuştu.
müştâk Efendi, Bağdât'a Gidişinin Mânevî Bir Dâvetle Olduğunu Bildirmektedir.
bağdât Şeyhinden Bir Nidâ İşittim.
o Yüksek Şâh Evliyâlar Pâdişâhından
hazret-i Şeyh Bana Dedi Ki: Gel Ey Mustafa!
müştâk Efendi Bağdât'ta, Nakîb-ül-eşrâftan (seyyid Ve Şerîflerin İşleriyle İlgilenen Makâm) İcâzet Aldı.müştâk Kâdirî, Bağdât'tan Hindistan'a Serendib'e Gitti. Orada Âdem Aleyhisselâmın Makâmını Ziyâret Etti. Sonra Hicaz'a Gelerek, Hac Vazîfesini Yerine Getirdi Ve Peygamber Efendimizin Mübârek Kabr-i Şerîfini Ziyâret Etti. Dîvân'ında Bu Ziyâreti Esnâsındaki Hudutsuz Sevincini Şöyle Bildirdi:
"ser-i Livây-i Enbiyâsın, Hiç Sana Olmaz Misâl,
şevkle Müştâk'ınım Etmekteyim Azmi Hicâz.
saray-ı Devletin Dar-ül-emândır Yâ Resûlallah."
müştâk Kâdirî Hazretleri, Önce İstanbul'a Sonra Da Trabzon'a Geldi. Halkın Pek Ziyâde Hürmet Ve Saygısıyla Karşılaştı. Sultan Üçüncü Selîm Hanın Sadrâzamlarından Yûsuf Ziyâ Paşanın Yanında Orduyla Birlikte Gazâya Katıldı. Kudüs Ve Şam'a Uğradı. Kudüs-i Şerîfte Şu Güzel Kıt'ayı Terennüm Eyledi:
sahrâtullaha Bi-ayn-ı İbret,
kim Bakarsa Olur Ehl-i Rikkat,
kara Taş Olsa Çü Kalb-i Müştâk,
nerm Olur Bu Ne Acâib Hikmet!"
müştâk Kâdirî Hazretleri 1790-1814 Senelerinde İstanbul'a Geldi. İstanbul'da İken, Eyyûb Sultan'da Selâmi Efendi Dergâhında İkâmet Etti. Müştâk Efendi Bitlis'e Döndüklerinde İbrâhim-i Edhem İsmini Verdikleri Bir Oğlu Oldu. Bu Oğlu Edhem Baba Adiyla Meşhûr Oldu. Müştâk Efendi, İki Kizindan Birini Saraydan Ahmed Beye, Diğerini Ahmed Muhlis Paşaya Nikâhladı. İstanbul'da İken, Âlimlerin Meşhurlarından Hoca Neş'et Efendi İle Görüştü.onunla mesnevî ve Hadîs-i Şerîf Üzerinde Sohbette Bulundu. Müştâk Efendi, Dîvân'ında Bu Konuda; "hazret-i Neş'et Gibi Üstâda Hemdem Olmuşum." Diye Yazmaktadır.
müştâk Efendi, Konya'ya Hazret-i Mevlânâ'yı Ziyârete Gitti. Orada Bereketlenmek İçin mesnevî-i Şerîf okuttu. Konya Eşrâfindan Çok Yakinlik Ve Sevgi Gördü. Müştâk Efendi, İstanbul'a Oradan Damuş'a Giderek İnsanlara İlim Öğretmeye Devâm Etti. Ayrıca, Erzurum'a Da Uğradı. Orada Bir Çilehânesi Vardı. Çok Talebe Yetiştirdi. Kendilerine İcâzet, Diploma Verdiği Talebelerinin En Meşhûrları Şunlardır: Oğlu Hacı İbrâhim Edhem Bâbâ Efendi, İstanbul'da Etyemez'de Gümüş Baba Dergâhı Şeyhi Seyyid Sa'dullah Efendi, Erzurum'da İbrâhim-i Edhem Efendi, İstanbul Haseki'de Başmak Şerif Dergâhı Şeyhi Musullu Baba Efendi, Mehmed Celâl Paşa, Ahmed Cemâl Paşa Ve Başkalarıdır.
müştâk Efendi; Uzun Boylu, Geniş Göğüslü, Nûrânî Yüzlü, Elâ Gözlü, Çekme Burunlu, Heybetli, Sohbeti Hoş, Fakir Ve Fukâraya Yardımı Çok Seven Bir Zâttı.
müştâk Efendi, Hakkârî Beylerinden Olduğu Halde Dünyâ Malı Ve Rütbelerinden Yüz Çevirmişti. Babalarından Kendilerinin İdâresine Giren Yirmi Yedi Köydeki Ne Kadar Mal Varlığı Ve Geliri Varsa, Hepsini Terk Etmişti. Mânevî Saltanat Ona, Dünyânın Yanında Üstün Ve Kıymetli Olmuştu. Kâdirî Yolu Önde Gelenleri Arasına Girmişti.
müştâk Efendi Elini Ne Zaman Cebine Soksa Avuç Avuç Altın Çıkarırdı.
müştâk Efendinin Ömrü, İnsanlara Hizmetle Geçti. Muş'ta İken Bozuk Îtikâd Sâhibi Kimselerin Hücûmuna Uğradı. Evinde Seccâdesi Üzerinde İbâdetle Meşgûl İken Boğularak Şehîd Edildi. Seccâdesinin Altından Bir Kağıda Yazılı Şu Na't-ı Şerîf Çıktı.
"yâ Resûlallah! Ulüvv Ü Şân Senin,
server-i Kevneynsin, Fermân Senin,
dest-i Hükmünde Şehâ Çevgân Senin
top Senin, Cevlân Senin, Meydân Senin,
söz Senin, Sohbet Senin, Devrân Senin."
müştâk Efendi, Şehâdetini Önceden Dostlarına Haber Vermişti. Kendisi Bu İlâhî Takdîre Boyun Eğdi. Şehîd Edildiğinde Yetmiş Beş Yaşındaydı. Bir Gün Kırk Kurban Kestirip, Etini Fakir Fukarâya Dağıttırdı. Sonra Da Dergâhında El Açıp; "yâ Rabbî! Bu Âciz Kuluna Şehîdlik Rütbesini İhsân Et. Ancak O Zaman Sevgili Kulun Hasan'ına Kavuşurum." Diye Duâ Ve Niyâzda Bulundu. Duâsı Kabûl Edildi.
cânânı Buldu Hasta Gönül, Cânı İstemez,
bir Hastadır Ki Çâre-i Lokmânı İstemez.
zencîr-i Zülf İle Pâbend Olan Gönül,
bâğ-ı Cinânda Sünbül Ü Reyhânı İstemez.
ehl-i Kemâle Nazîm Bildirdi Kendini,
müştâk, Eğerçi Şöhret İle Şânı İstemez."
müştâk Efendinin Fârisî Dilinde Çok Kıymetli Şiirleri Vardır. Eserlerinden Bâzıları şunlardir: 1) Dîvân, 2) Âsâr-ı Müştâk Esrâr-ı Uşşâk, 3) Mektûbât-ı Müştâk, 4) Bahârnâme.
kerâmet Ve Menkîbeleri
unutulan Çakı
müştâk Kâdirî Hazretlerinin Erzurum'da Konağı Ve Meyve Bahçeleri Vardı. Müştâk Efendi Burada Dinlenirdi. Bir Zaman Müştâk Kâdirî Hazretleri İstanbul'a Gittiler. O Sırada Erzurum'daki Evinin Bahçesinde Meyveler Ve Sebzeler Yetişmiş, Olgunlaşmıştı. Bahçıvan Bunları Toplarken; "âh Müştâk Efendi Hazretleri Burada Olsaydı Tâzece Bunlardan Ona Takdim Eder, O Da Bana Bahşiş Verirdi." Diye Gönlünden Geçirdi. O Sırada Müştâk Efendi Evden Çıkıp Yanına Geldi Ve Bahçıvana Selâm Verdi.oradaki Çimenlerin Üzerine Oturdu. Bahçıvan İle Konuşup Hal Hatır Sordu. Bahçıvan Bu Hâle Şaşırdı. Hemen Meyvelerden Toplayıp Getirdi. Müştâk Efendi De Cebinden Sedef Çakısını Çıkarıp, Bir İki Tane Meyve Soyup Yedi. Koynundan Bir Avuç Altın Çıkarıp Bahçıvana Bahşiş Verdi. Sonra Da Geldiği Gibi Eve Girdi. Fakat Çakısını Unuttu. Bunu Gören Bahçıvan Çakıyı Alarak Arkasından Koştu Ve Evinin Kapısını Çaldı. Kapıya Evin Hanımı Çıktı. Ona; "efendi Hazretleri Az Önce Çakıyı Bahçede Unutmuşlar. Onu Getirdim." Dedi. Evin Hanımı Ve Hizmetçiler Bu İşe Şaşıp; "efendi Hazretleri Burada Değil, İstanbul'da Biliyorsun." Dediler. Hanımı Çakıya Baktığında Onun Müştâk Efendiye Âid Olduğunu Anladı Ve Çakıyı Alıp Sakladı. Üç Ay Sonra Müştâk Efendi İstanbul'dan Geri Döndü. Durumu Hanımı Kendilerine Anlattığında, Müştâk Efendi; "bunlar Olan Şeylerdir. Bahçıvan Bizi Çağırmıştı. Biz De Gönlü Hoş Olsun Diyerek Geliverdik. Sonra Da Gittik." Buyurdu. Çakıyı İse Bahçıvana Hediye Ettiler.
kaynaklar
1) Sefînet-ül-evliyâ; C.1, S.119
2) Risâle-i Müştâkiyye (süleymâniye Kütüphânesi, Yazma Bağışlar Kısmı, No: 3220)
3) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi, C. 18, S. 166