büyük Velîlerden. İsmi Yahyâ Bin Muâz Bin Câfer Râzî, Künyesi Ebû Zekeriyyâ, Lakabı Vâiz'dir. Rey'de Doğdu. Doğum Târihi Bilinmemektedir. 872 (h.258) Târihinde Nişâbur'da Vefât Etti.

yahyâ Bin Muâz Hazretleri Bağdât Ve Belh Şehirlerine Gitti. Tasavvuf Ehli Büyük Âlimlerle Görüşüp Sohbet Etti. İshâk Bin Süleymân Er-râzî, Mekkî Bin İbrâhim El-belhî, Ali Bin Muhammed Ve Başka Âlimlerle Görüşüp, Kendilerinden İlim Tahsil Etti. İlim, Amel Ve Ahlâkta, Nefsiyle Mücâdele Etmekte Şaşılacak Hâl Ve Üstünlük Sâhibiydi. İbrâhim Ve İsmâil Adında İki Kardeşi Olup, Onlar Da Yüksek Hâl Sâhibi İdiler. Kardeşlerinden Birisi Mekke’ye Gidip Oraya Yerleşti. Yahyâ Hazretlerine Bir Mektup Yazıp; “üç Arzum Vardı. Ömrümün Sonunu En Kıymetli Yerde Geçirmek, Bir Hizmetçimin Olması Ve Ölmeden Önce Sizi Bir Defa Daha Görmek. Bunlardan İkisine Kavuştum. Şu Anda Harem-i Şerîfte Bulunuyorum Ve Bir Hizmetçim Var. Duâ Edin De Allahü Teâlâ Üçüncü Arzuma Da Kavuşmayı Nasîb Etsin.” Dedi. Yahyâ Bin Muâz, Cevap Yazıp; “sen İnsanların En İyisi Ol Da, İstediğin Yerde Yaşa. Yerler, İnsanlarla Değer Kazanır, İnsanlar Yerlerle Değil. İki Cihânın Efendisi Resûlullah Efendimiz O Taraflarda Bulunduğu İçin, Oralar Çok Kıymetli Olmuştur. Hizmetçiye Sâhib Olmak Gibi Bir Arzun Keşke Bulunmasaydı. Efendilik Allahü Teâlânın, Hizmetçilik İse Kulun Sıfatıdır. Birini Kendine Hizmetçi Edip De, O Kimsenin Hakk’a Kulluk Etmesine Mâni Olmak Mürüvvete Yakışmaz. Uygun Değildir. Beni Görmek Arzu Ettiğini Söylüyorsun. Eğer Hep Allahü Teâlâyı Hatırlar, Her An O’nunla Meşgûl Olursan, Beni Hatırına Getirmezsin. Şu Anda Bulunduğun Yer, Evlâdı Kurbân Etmek Yeridir. O’nu Bulmuş İsen, Ben Senin İşine Yaramam. Eğer O’nu Bulamadınsa, Benden Sana Ne Fayda Gelir” Buyurdu. Sevdiklerinden Birine Yazdığı Mektubda Da; “dünyâ, Uyku; Âhiret İse Uyanıklık Yeridir. Rüyâda Ağlayan Uyanıklıkta Güler, Sevinir. Sen Dünyâ Hayatında Ağla Ki, Âhiret Uyanıklığında Gülesin Ve Neşeli Olasın” Buyurdu.

yûsuf Bin Hüseyin-i Râzî Diyor Ki: “âlim Ve Velîleri Görmek İçin Yüz Yirmi Şehir Gezdim. Yahyâ Bin Muâz Hazretlerinden Daha Tesirli Ve Daha Güzel Söz Söyleyeni Görmedim.”

yahyâ Bin Muâz-ı Râzî Hazretlerinin Hikmetli Sözlerinden Bâzıları Şöyledir:

“ilmi İle Âmil Olan Âlimler, Müslümanlara Analarından Babalarından Daha Şefkatli, Daha Merhametlidirler. Çünkü Onlar, İnsanın Âhiretini Kurtarıp, Cehennem’e Girmemelerini Temin Ederler. Ana-baba İse, İnsanı Ancak Dünyâ Ateşinden Ve Felâketinden Koruyabilir.”

“bir Kimse, Hocasının Hareket Ve Davranışlarından İstifâde Edemiyorsa, Sözlerinden Hiç İstifâde Edemez.”

“açlık Nûrdur. Tokluk Ateştir. Şehvet Odundur. Şehvet Ve Tokluk Bir Araya Gelince, Ateş Yanmaya Başlar. Sâhibini Yakıp Bitirir.

“gâfillerden, Câhillerden Ve Yaltakçilardan Uzak Dur.”

“dünyâya Aldanmaktan Çok Sakınınız. Burası, Yolcu Konağı Gibi Geçicidir. Bugün Buradayız. Belki Yarın, Belki Daha Önce Göç Edeceğiz. Burada Bir An Evvel Azığımızı Tamamlayalım. O Kadarçabuk Olalım Ki, Konuşmaya Vaktimiz Kalmasın. Konuşmayı Âhirete Bırakalım.”

“kalbinde Dünyâ Hırsı Bulunan Bir Kimsenin İlmi, Abdullah İbni Abbâs Hazretlerinin İlmi Kadar Olsa, O Kimse, İnsanlar İçin Zararlıdır. Çünkü Onun Kendisine Hayrı Yoktur. Başkalarına Nasıl Olsun?”

“evliyâ, İnsanları Şeytanın Elinden Kurtaran Zâttır.”

“bir Şeye İhtiyaç Duyulduğu Halde, Çalışıp Onu Temin Etmemek, Çoluk Çocuğu Perişan Bırakmak, Câhillik Ve Tenbelliktir.”

“ölümü Bir Tabağa Koyup Çarşıda Satsalardı, Âhiret Ehli, Başka Bir Şeye Bakmayıp Onu Satın Alırdı.”

“cehennemliklerin Amellerini İşleyip, Sonra Da Cennet'i İstemek Büyük Ahmaklıktır.”

“tövbeden Sonraki Bir Günah, Tövbeden Önceki Yetmiş Günahdan Daha Çirkindir. Kalb Ve Beden Hastalıklarımız İçin En İyi İlâç, Günahı Terketmektir.”

“ihlâs, Ameli Kusurlardan Temizlemektir.”

“dînî Ve Ahlâkî Bir Vazîfeyi Îfâ Etme Fırsatını Elden Kaçırmak, Ölümden Daha Zordur.”

“ibret Alınacak Hâdiseler Pekçok, Bunlardan İbret Alanlar İse Çok Azdır.”

“allahü Teâlâyı Sevdiğin Kadar, Herkes Seni Sever. Allahü Teâlâdan Korktuğun Kadar, Herkes Senden Korkar. Allahü Teâlâya Kulluk Ettiğin Mikdârda, Herkes Sana Yardımcı Olur.”

“dünyâ Sevgisini Terk Etmek Gâyet Zordur. Ama Cennet’e Kavuşmak İçin, Dünyâyı Terketmek Lâzımdır.”

“dünyâ Ekin Yeri, İnsanlar Da Sanki Ekindir. Ölüm, Bu Ekinleri Biçen Oraktır. Azrâil (aleyhisselâm) Harman Sâhibi, Mezar Da Harman Yeridir. Cennet Ve Cehennem İse, Ekinlerin Durumuna Göre Konulacağı Ambar Gibidir. İnsanların Da Bir Kısmı Cennet’e Ve Bir Kısmı Da Cehennem’e Gideceklerdir.”

“en Çok Sevindi?im Ve Sevdi?im Şey, Allahü Teâlânin Bana İhsân Ve İkrâm Etti?i Îmân Nîmetidir. En Çok Korktu?um Şey İse, Onun Benden Gitmesidir.”

“para Akrebdir. Panzehirin Yoksa, Onu Eline Alma. Çünkü Seni Sokar Ve Öldürür. Paranın Panzehiri, Helâl Yoldan Kazanıp, Meşrû Yere Sarfetmektir.”

“allahü Teâlâya İtâat Etmek, Bir Hazîneye Benzer. Bu Hazinenin Anahtarı Duâ, Anahtarın Dişleri De Helâl Lokmadır.”

“herkesin Kalbinde, Cömertlere Karşı Muhabbet, Cimrilere Karşı Nefret Vardır.”

“insanlar, Fakir Olmaktan Korkarak Dünyâlık İçin Çalıştıkları Kadar, Cehennem'den Korkup, Korunmak İçin Çalışsalardı, Mutlaka Cennet’e Giderlerdi.”

“dünyâda, Allahü Teâlâdan En Çok Korkan Kimse, Kıyâmet Günü İnsanların En Emîni Olur.”

“insanı Allahü Teâlâdan Uzaklaştıran Şeyleri Aramakta, Kişiler İçin Zillet, Âhireti Aramakta İse İzzet Vardır. Yok Olacak Şeylerin Peşlerinde Koşarak Zillete Düşmek, Ebedî Olanı Terkedip, Kendisini İzzete Ulaştıracak Şeyleri Terkedene Ne Kadar Çok Şaşılır.”

“allahü Teâlânın Dînine, O’nun Kullarına Hizmet Etmekten Zevk Duyan Bir Kimsenin Hizmetinde Bulunmaktan, Bütün Mahlûklar Zevk Alırlar.”

“kişinin Aya?inin Sürçmesi, Bir Kusuru Sebebiyledir.”

“allah Korkusu, Kalbde Yerleşmiş Olan Bir Ağaç Gibidir.”

“allah Korkusu, İbâdetin Süsüdür.”

“düşünmeden Konuşan Pişmân Olur. Konuşmadan Önce Düşünen Selâmet Bulur.”

“kıyâmet Günü Fakirlik Ve Zenginlik Tartılmayacak, Fakirliğe Ne Ölçüde Sabredilmiş Ve Zenginliğe Ne Ölçüde Şükür Edilmiş İse, O Hesâb Edilecek. Mesele Çok Fakir Veya Çok Zengin Olmak Değil, Çok Sabretmek Veya Çok Şükretmektir.”

“her Kimde Bulunursa Bulunsun, Tevâzu Güzeldir, Ama Zenginlerde Bulunursa Çok Daha Güzel Olur. Her Kimde Bulunursa Bulunsun, Kibir Çirkindir. Ama, Fakirlerde Bulunursa Çok Daha Çirkin Olur.”

“bir Müslümani Medhedemiyorsan, Bâri Kötüleme. Faydali Olamiyorsan Bâri Zararli Olma, Sevindiremiyorsan Hiç Olmazsa Üzme.”

“allah Yolunda Yürümek İstiyene En Zor Gelen Şey, Yabancılarla Berâber Olmaktır.”

“esas Fakirlik, Fakir Olmaktan Korkmak, Esas Zenginlik İse, Allahü Teâlâya Güvenmektir.”

“senden Meydana Gelen Bir Hatâ Sebebiyle Seni Özür Dilemeye Mecbur Eden, Berâber Olduğunuzda Kendisine Müdârâ Etmen İcâbeden Ve Kendisine, (allahü Teâlâya Duâ Ettiğinde Beni De Hatırla) Demeye İhtiyaç Duyduğun Kimse, Hakîkî Dost Olamaz.”

“yâ Rabbî! Kalbimdeki En Tatlı Hâl, Rahmetinden Ümitli Olmamdır. Dilimdeki En Tatlı Hâl, Seni Tesbih Etmemdir. Bana En Tatlı Gelen Zaman Da, Dîdârını Göreceğim Zamandır.”

beyitler

hakîkî Sevgi Nasıldır?

yahyâ Bin Muâz Ki, Evliyânın Büyüğü,

verâ İle Takvâda, Vardı Çok Üstünlüğü.

meşhurdu İnsanlara, Vâz İle Nasîhati,

çok İnsan O Sâyede, Buldular Hidâyeti.

buyurdu:"ey İnsanlar, Gafleti Atın Artık,

dünyâ Uyku Gibidir, Âhiret Uyanıklık.

uyuyup Rüyâsında, Ağlarsa Biri Şâyet,

uyanınca Sevinir, Ferâhlanır O Gâyet."

öyleyse Allah İçin, Ağlayın Ki Bu Demde,

rahata Eresiniz O Ebedî Âlemde.

buyurdu Ki: "bir Sevgi, Hakîkî İse Şâyet,

bir İyilik Görmekle, Hiç Artmaz O Muhabbet,

ve Yine Bir Kötülük, Görse De Sevdiğinden,

ona Olan Sevgisi, Azalmaz Eskisinden."

buyurdu: "sen Ne Kadar, Edersen Hakk'a Tâat,

insanlar Da O Kadar, Sana Eder İtâat.

sen Allah'a Ne Kadar, Eylersen Günah, İsyân,

sana Dahi O Kadar, Karşı Gelir Çok İnsan."

ve Yine Buyurdu Ki: "doğru, Hâlis Âlimler,

sana, Ebeveyninden, Daha Şefkatlidirler.

zîrâ Onlar Katarak, Gündüze Gecesini,

cehennem Ateşinden, Kurtarır En Son Seni,

ve Lâkin Ebeveynin, Sana Merhametinden,

kurtarır Ancak Seni, Dünyâ Felâketinden."

buyurdu Ki: "dünyâya, Aldanma, İyi Tanı,

o Hep Dolup Boşalır, Sanki Bir Yolcu Hanı.

bugün Dünyâda İsen, Olmazsın Belki Yarın,

hazırla Azığını, Gaflete Gelme Sakın!

elini Çabuk Tut Da, Hazırlan Bir An Evvel,

zîrâ Yaşayanlara, Âni Gelir Hep Ecel.

eğlenmeyi Bırak Da, İbâdet Yapmaya Bak,

zevk Ü Safâ Sürmeyi, Gel Âhirete Bırak."

buyurdu:"bir Âlimde, Varsa Dünyâ Sevgisi,

onun, Hiçbir Kimseye, Olmaz Bir Fâidesi.

zîrâ Kendine Bile, Hayrı Olmaz Ki Zâten,

nerde Kaldı Gayriyi, Kurtarsın Felâketten."

buyurdu:"şâyet Ölüm, Konsa İdi Pazara,

ehlullah, Başka Şeye, Vermezlerdi Hiç Para.

cehennem'e Götüren, Amelleri İşleyip,

sonra Kalkıp Cennet'e, Tâlip Olmak Ne Garip.

ahmak Şu Kimsedir Ki, Çok Günah İşlerde Hep,

sonra Hak Teâlânın, Affını Eder Talep.

akıllı Da Şudur Ki, Dünyâyı Terk Etmeden,

âhiret Azığını, Hazır Eder Gitmeden.

bilir Ki Âhiretin, Tarlasıdır Bu Dünyâ,

eker Tohumlarını Çalışır Ekseriyâ.

kabire Girmeden Önce Oraya Hazırlanır,

bilir Ki Her Mümine, Orada Suâl Vardır.

o, Ölmeden Öğrenir, Cevabını Onların,

bilir Ki Kendisine, Sorulur Bunlar Yarın."

buyurdu Ki: "îmânın, Tam Doğruysa Allah'a,

sana, Bundan Kıymetli, Bir Nîmet Olmaz Daha.

öyleyse Kork Ve Titre Îmânın Gitmesinden,

zîrâ Bir Kelimeyle, Gidebilir O Senden."

kaynaklar

1) Tabakât-us-sûfiyye; S.107

2) Hilyet-ül-evliyâ; C.10, S.51

3) Sıfât-us-safve; C.4, S.71

4) Tabakât-ül-kübrâ; C.1, S.94

5) Risâle-i Kuşeyrî; S.132

6) Vefeyât-ül-a’yân; C.6, S.165

7) Târih-i Bağdâd; C.2, S.138

8) Şezerât-üz-zeheb; C.14, S.208

9) Tezkiret-ül-evliyâ; C.2, S.266

10) Nefehât-ül-üns; S.108

11) Keşf-ül-mahcûb; S.222

12) Fâideli Bilgiler; S.164

13) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.3, S.327

14) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (50. Baskı) S.1161