osmanlı Velî Ve Âlimlerinden. İsmi Muhammed Zâhid’dir. Babası Ulemâ Ve Meşâyıhtan Hasan Hilmi Efendidir. Kevserî Nisbesiyle Meşhûr Oldu. 1879 (h.1296) Senesinde Bolu’nun Düzce İlçesine Bağlı Çalıcumâ (hacı Hasan Efendi) Köyünde Doğdu. 1951 (h.1371) Senesinde Kâhire’de Vefât Etti. Kabri Karâfe Kabristanında, İmâm-ı Şâfiî Hazretlerinin Kabrinin Yakınındadır.
babası Aslen Kafkasyalı Olup, Memleketleri Ruslar Tarafından İşgâl Edilince, Hicret Ederek Anadolu’ya Geldi. Bolu’nun Düzce İlçesi Yakınındaki Bugünkü Adı Çalıcumâ Olan O Zamanki Adıyla Hacı Hasan Efendi Köyüne Yerleşti. Muhammed Zâhidü’l-kevserî Bu Köyde Dünyâya Geldi. İlk Tahsîlini Babasından Gördü Ve Düzce Âlimlerinden İlim Öğrendi. Sonra İstanbul’a Gelerek Kazasker Hasan Efendinin Dârülhadîs Medresesinde Yerleşti. Fâtih Dersiâmlarından Eğinli İbrâhim Hakkı Efendi İle Alasonyalı Ali Zeynelâbidîn Efendiden Dînî Ve Arabî İlimleri Okuyarak, İcâzet, Diploma Aldı. 1907 Senesinde Yapılan Rüûs İmtihânını Kazanarak Ders Vekîli Oldu. Ahmed Âsım Efendinin Başkanlığındaki Ahıskalı Ahmed Esad Efendi, Dağıstanlı Mustafa Bin Azm Efendi Ve Tosyalı İsmâil Zühdü Efendilerden Meydana Gelen Heyet Huzûrunda Dersiâmlık İmtihânını Kazandı. Bir Müddet Fâtih Câmiinde Müderrislik Yapan Muhammed Zâhidü’l-kevserî, 1913 Senesinde İstanbul Müderrisliği Rütbesine Ulaştı. Fâtih Câmiinde Müderrislik Yaptığı Sırada Ayrıca Dârüşşafaka’da Arapça Dersleri Okuttu.
zâhidü’l-kevserî, Dârülfünûnda (istanbul Üniversitesi) Fıkıh Ve Fıkıh Târihi Derslerini Okutmak İçin Açılan İmtihânı Birincilikle Kazanmış İse De Bu Vazîfeye, Mevcut Öğretim Üyelerinden Birisi Vekâleten Getirildiğinden, Tâyini Gerçekleşemedi. Ürgüplü Mehmed Hayri Efendinin Şeyhülislâmlığı Sırasında ıslâh Edilen Medreselerde Belâgât, Aruz Ve İlm-i Vâd' Derslerini Okuttu. Bu Sırada Kastamonu’da Açılan Yeni Bir Medreseyi Faâliyete Geçirmekle Vazîfelendirildi. Üç Yıl Kadar Bu Vazîfeyi Liyâkatle Yürüten Zâhidü’l-kevserî, İstifâ Ederek İstanbul’a Döndü. İstanbul’a Dönüşü Kış Mevsimine Rastlıyordu. Her Taraf Karlarla Kaplı Olduğu İçin Karayolundan Gitmeyi Tercih Etmeyip Deniz Yolundan Gitmeye Karar Verdi. İnebolu Limanından Bindiği Eski Bir Gemi Kâh Durup Kâh Dolanarak Ereğli’ye Yaklaştı. Zâhidü’l-kevserî Yola Böyle Devâm Etmektense İnmeye Ve Akteşşehir’e Geçmeye Karar Verdi. Orası Düzce’ye Yakındı. Sefere Ara Verip Düzce’ye Gitmeyi Ve Şartlar Yolculuğa Müsâit Oluncaya Kadar Orada Kalmayı Düşünüyordu. Gemiden İnip Bir Kayıkla Akteşşehir’e Gitmek Üzere Yola Koyuldu. İkindi Vaktine Doğru Deniz Hırçınlaştı. Ard Arda Vuran Dalgalar, Zâhidü’l-kevserî Ve Akteşşehir Yolcularının Bulunduğu Kayığı Devirdi. Fakat Yolcular Devrilen Kayıktan Ayrılmayıp Kayığın Kenarlarına Tutundular. Dalgalarla Uğraşmadan Dolayı Bir Müddet Sonra Zâhidü’l-kevserî De Diğer Yolcular Gibi Kendini Kaybetti. Denizden Çıkarıldığında Tek Hissettiği Şey Kulağındaki Çınlamaydı. Diğer Yolcular Da Güçlükle Fakat Sağ Olarak Sâhile Çıkarıldılar. Zâhidü’l-kevserî’nin Kastamonu’ya Götürüp De, Orada Bırakmayıp İstanbul’a Geri Getirmek İçin Yanına Aldığı Çok Sayıda Eşyâları Ve Nefis Yazma Kitapları Sulara Gömüldü. Aralarında Asırlarca Önce Yazılmış Ünlü Âlimlere Âit Fıkıh, Hadîs Ve Akâid İlimlerine Dâir Kitaplar Da Bulunuyordu.
kazâdan Sağ Sâlim Kurtulan Zâhidü’l-kevserî Hazretleri Birkaç Gün Kalmak Üzere Düzce’ye Gitti. Bu Esnâda İstanbul’dan Dârüşşafaka Medresesine Tâyin Edildiğini Bildiren Telgraf Geldi. Bu Emir Üzerine İstanbul’a Gelen Zâhidü’l-kevserî, Dârüşşafaka’daki Vazîfesine Başladı. Bir Ay Sonra Da Medresetü’l-mütehassısîne Müderris Tâyin Edildi. Ders Vekâleti Meclisine Üye Seçildi. Bir Müddet Sonra Yetmiş Beş Osmanlı Lirası Aylıkla Ders Vekilliğine Tâyin Edildi.
sultan İkinci Bâyezîd Han Bir Medrese Yaptırmış Ve Bu Medresede Şeyhülislâmın Bizzat Ders Vermesini Emretmişti. Fakat Zamanla Şeyhülislâmlar Meşgûliyetlerinin Çoğalması Sebebiyle Kendilerinin Yerine Ders Vermek Üzere Bir Vekil Görevlendirmişlerdi. Şeyhülislâmın Yerine Ders Veren Bu Müderrislere Ders Vekîli Denirdi. Ders Vekîlinin Yetkisi El-ezher Üniversitesi Rektörünün Yetkisine Eşitti. Sultan Vahîdeddîn Han Zamânında Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendinin Ders Vekîli Olan Zâhidü’l-kevserî Bu Şerefli Vazîfeyi Liyâkat Ve Üstün Başarıyla Yürüttü. Sonra Bayındırlık Kurulunun, Sultan İkinci Mustafa Hanın Yaptırmış Olduğu Lâleli Medresesini Yıkmasına Karşı Çıktığı İçin Bu Vazîfesinden Alındı.
islâm Dînini Doğru Olarak Anlatan Ehl-i Sünnet Âlimlerinin Yolunda Giden, Her Türlü Sapık Ve Bozuk Cereyânlara Karşı Olan Zâhidü’l-kevserî, Osmanlı Devletini Batıran İttihâd Ve Terakkîye Ve Onlara Âlet Olan, Din Âlimi Ve Şeyh Geçinen Fakat İslâmiyetten Haberi Olmayan Kimselere Şiddetle Karşı Çıktı. İstanbul’da Kaldığı Zamanlar Yüzlerce Talebe Yetiştirdi. Bu Talebelere Tahsillerinin Sonunda Ehliyetli Olduklarına Dâir İcâzetnâme, Diploma Verdi. Fakat Ehl-i Sünnet Yoluna Ve Ehl-i Sünnet Âlimlerine Olan Hücûmlar Karşısında Kale Gibi Direnmesini Sürdürdüğü İçin İttihâdçılar Ve Onların Maşaları Durumunda Olanların Haksız İthâm Ve Hücumlarına Uğradı. Ders Vekâleti Meclisi Üyeliğini Ve Müderrislik Vazîfesini Devâm Ettirdiyse De, Bâzı İhlâslı Kimselerin Kendisine, Tutuklanması İçin Türlü Oyunların Tezgâhlandığını Haber Vermeleri Üzerine Durum Yatışıncaya Kadar Geçici Olarak İstanbul’dan Ayrılmaya Karar Verdi. 3 Kasım 1922 Târihinde Mısır’a Gitmek Üzere İstanbul’dan Ayrıldı. Deniz Yoluyla İskenderiyye’ye Oradan Da Kâhire’ye Gitti. Birkaç Ay Kâhire’de Kaldıktan Sonra Şam’a Gelip Bir Yıl Burada Kaldı. Sonra Tekrar Kâhire’ye Dönerek Câmiü’l-ezher’de (ezher Medresesinde) Okuyan Türk Talebelerin Kaldığı Ebü’z-zeheb Muhammed Bey Dergâhına Yerleşti. Orada Kaldığı Müddet İçinde Ders Okutup Talebe Yetiştirmekle Ve İlmî Eserler Yazmakla Meşgûl Oldu. 1928 Senesinde Tekrar Şam’a Gelip Bir Yıl Kaldıktan Sonra Kâhire’ye Döndü. Dârü’l-mahfûzâti’l-mısriyye (mısır Devlet Arşivi)de Bulunan Bir Kısım Türkçe Belgeleri Arapça’ya Tercüme Etme Gibi Mütevâzî Bir İşte Çalışarak Geçimini Sağladı. Bir Müddet Sonra Eşini Ve Çocuklarını Da İstanbul’dan Yanına Getirtti. Bir Oğlu Ve Üç Kızı Olan Zâhidü’l-kevserî, Son Senelerini İlmî Eserler Yazmakla Geçirdi. Son Yıllarda Şeker Hastalığı Ve Yüksek Tansiyon Rahatsızlığına Tutuldu.
bir Oğlu Ve Üç Kızı Onun Sağlığında Kâhire’de Vefât Ettiler. Zâhidü’l-kevserî Hazretleri De 1951 (h.1371) Senesinde Kâhire’de Vefât Etti. Câmiü’l-ezher’de Kılınan Cenâze Namazından Sonra Karâfe Kabristanında İmâm-ı Şâfiî Hazretlerinin Kabri Civârında, Dostu İbrâhim Selîm’e Âit Bölümde Defnedildi. Vefâtından Sonra Ayağına Sıcak Su Dökülüp Rahatsızlanan Hanımı Türkiye’ye Dönmüş Ve 1957 Senesinde Düzce’de Vefât Etmiştir.
zâhidü’l-kevserî Hazretleri Uzun Boylu, Geniş Omuzlu, Dolgun Vücutlu Bir Yapıya Sâhipti. Güçlü Bir İşitme Kâbiliyeti Ve Keskin Görüşü Vardı. Hâfızası Çok Kuvvetliydi. Arapça, Türkçe, Farsça Ve Çerkezce Lisanlarını Çok İyi Bilirdi. Arapça’yı Konuştuğu Zaman Onun Arap Olmadığını Ancak Bir Arap Anlayabilirdi. Çeşitli Halk Lehçelerini Ve Fasîh Arapça’yı Büyük Bir Mahâretle Konuşurdu. Kendisinin Esas Alanı Nesir Olmasına Rağmen Şiirde De Güçlü Bir Edipti. Hanefî Mezhebine Mensûb Olmasına Rağmen, İmâm-ı Şâfiî Hazretlerine De Büyük Bağlılığı Vardı.
ilmî Çalışmalarını İnce Bir Dikkat Ve Titizlikle Yürütürdü. İlmî Münâzara Ve Mülâkâtlarda Kendisine Yöneltilen Çeşitli Sorulara Kesin Ve İknâ Edici Cevaplar Verirdi. İslâm Âlimlerinin Ve Evliyâullahın Büyüklüğünü Kavrayamamış Olan İbn-i Teymiyye Ve Onun Yolunda Olan, Dinde Reform Yapılmasını Savunan Kimselere Karşı Çıkardı. Ehl-i Sünnetin Savunuculuğunu Yaptığı, İslâmiyetin Emir Ve Yasaklarının Değiştirilmesine Karşı Çıktığı İçin Muârızları Tarafından Taassupla İthâm Edilmişti. Fakat Onun İlmi, Çalışması Ve Yaşayışı Muârızlarının Haksız İthamlarını Çürütmekteydi.
ömrünü Her Fırsatta Eser Yazmak, Nasîhat Etmek Ve İnsanlara İslâmiyetin Emir Ve Yasaklarını Anlatmakla Geçiren Zâhidü’l-kevserî Hazretleri, Talebelerine Dâimâ Faydalı Eserler Yazıp, Basmalarını Ve Dağıtmalarını Tavsiye Ederdi.
zâhidü’l-kevserî İstanbul’da Ve Mısır’da Bulunduğu Sırada Pekçok Talebe Yetiştirip İcâzet Verdi. Onun Talebelerinden Bâzıları Şunlardır: Sultan Bâyezîd Câmii Vâizlerinden Hacı Cemâl El-asûnî, Mısır’daki Kudsî Kütüphânesinin Sâhibi Hüsâmeddîn Kudsî Efendi, Osmanlı Sultanı Abdülazîz Hanın Yeğeni Şehzâde Hüseyin Hayreddîn Efendi. Ömrünün Son Günlerinde Yanindan Ayrilmayan Çerkez Asilli Şeyh Abdullah Bin Osman El-humûsî, Şeyh Abdülfettâh Ebû Gudde, te’nîbü’l-hatîb adli Eserini Neşreden İzzet Attâr El-hüseynî, İzmir Vâizlerinden Ali Aksoy, Şeyh Muhammed İbrâhim Hatenî Ve Şeyh Muhammed İhsân Bin Abdülazîz'dir.
zamânının Tefsîr, Hadîs Ve Fıkıh Âlimi Olan Zâhidü’l-kevserî Hazretleri Pekçok Kiymetli Eser Yazdi. Türkiye’de İken Yazdi?i Yirmiden Fazla Eserden Sâdece Dördü Basilabilmiştir. Bunlarin Birisi Farsça, Birisi Türkçe, Di?er İkisi De Arapçadir. Kendisi Türkiye’de Yazdi?i Eserler Arasinda Tefsîre Dâir İki Ciltlik Basilmamiş Eserinin Çok Önemli Oldu?unu Söylerdi. Misir Ve Şam’da Yazdi?i Eserlerin Sayisi İse Otuzu Geçmektedir. Arapça Kaleme Aldi?i Bu Eserlerin Ço?u Basilmiştir. Hadîs, Fikih, Fikih Usûlü Ve İslâm Âlimlerinin Hayatlarini Anlatan Elliden Fazla Esere Uzun Önsözler, Notlar Ve Açiklamalar Yazmiştir.mecelletü’l-islâm gibi Dînî Ve İlmî Dergilerde Çikan Yüzden Fazla Makâlesi Talebeleri Tarafindan Derlenerek makâlâtü’l-kevserî adiyla Yayinlanmiştir. Vehhâbîli?i Reddeden esseyfü’s-sakîl kitabi İle makâlât kitabi Çok Kiymetlidir. “el-işfâk Alâ Ahkâmi’t-talâk kitabi Kâhire’de Ve irgâmü’l-merîd ihlâs Vakfi Tarafindan İstanbul’da Basilmiştir. Ayrica hüsnü’t-tekâdî kitabi Kiymetlidir. En Çok Hadîsle Meşgûl Olan, Hanefî Mezhebi İmâmlari Ebû Yûsuf, İmâm-i Muhammed Şeybânî, İmâm-i Züfer Gibi Talebelerinin Biyo?rafileri, Görüş Ve İctihadlari Üzerinde Duran Zâhidü’l-kevserî Hazretlerinin, Hatîbü’l-ba?dâdî’ye Karşi İmâm-i A’zam Ebû Hanîfe Hazretlerini Müdâfaa Etmek Gâyesi İle Yazdi?ite’nîbü’l-hatîb adli Eseri De Önemlidir.
kerâmet Ve Menkîbeleri
ücretsiz Ders
zâhidü’l-kevserî Hazretleri İslâmiyetin Emirlerine Uymakta, Yasaklarından Sakınmakta, Zühd, Dünyâdan Uzaklaşmakta Ve Takvâda Âdetâ İsminin Canlı Bir Misâliydi. Dünyâ Malına Ve Makâmlarına Değer Vermez, Dünyâ Ehlinden Uzak Olmaya Çalışırdı. Bu Yönüyle Seçkin Bir Kişiliğe Sâhipti. Hiç Kimseye Şahsî Kin Beslemezdi. Bir Kimsenin Kendisini Aldattığını Anlarsa, Onu Tahkik Ederek Araştırır, O Kimseyle Bir Daha Münâsebet Kurmazdı. Darlık Ve Sıkıntılara Sabreder, Kendisinde Bulunan İlmî Ve Ahlâkî Üstünlük Sebebiyle Diğer İnsanlardan Kendini Üstün Görmezdi. İlmini İstismâr Vâsıtası Yapmaktan Şiddetle Sakınırdı. Bu Sebeple Çevresi Oldukça Genişlemişti. Hiçbir Ücret Almadan Ders Verirdi. Yaptığı Kitap Tashihlerinden Bile Herhangi Bir Para Veya Karşılık Almazdı. Hayâtının Son Günlerinde Hastalığı İyice Artınca, Tedâvî Masraflarını Karşılayabilmek İçin Kitaplarını Satmaya Karar Vermişti. O Halde İken Dahi Talebelerinin Maddî Yardımlarını Kabûl Etmemişti. Sıkıntılı Günlerinde Fuâd Üniversitesinden İki Profesör, Kendisini Ziyâret Ederek Üniversitede Ders Vermesini İstediler. Zâhidü’l-kevserî Özür Dileyerek Bunu Yapamayacağını Belirtti. Onlar Gittikten Sonra; “niçin Kabûl Etmediniz?” Diye Sorulunca; “içinde Bulunduğum Durumdan Dolayı Kesinlikle Ücretli Olarak Ders Vermemi İstiyorlardı. Bunun İçin Kabûl Etmedim. Böyle Bir İşi Aslâ Kabûl Edemem.” Diye Cevap Verdi.
kaynaklar
1) İrgâmü’l-merîd
2) Makâlâtü’l-kevserî; S.1-90
3) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) S.1165
4) İşâretü’l-merâm Mukaddimesi
5) İslâm Meşhûrları Ansiklopedisi; C.3, S.2083
