tâbiîn Devrinin Meşhûr Âlim Ve Velîlerinden. İsmi Muhammed, Babasınınki Müslim’dir. Künyesi, Ebû Bekir’dir. Bâzan Zührî, Bâzan Da Büyük Dedesine Nisbetle İbn-i Şihâb-üz-zührî Diye Söylenir. 672 (h.52) Târihinde Doğup, 742 (h.124) Senesinde, Şam Civârında Şegbedâ Köyünde Vefât Etmiştir. Burası Hicaz Sınırının Sonu İle Filistin Sınırının Başlangıcında Bir Yerdir. Kureyşin Zühre Kabîlesine Mensuptur. Peygamber Efendimizin Vâlideleri Hazret-i Âmine De Bu Kabîleye Mensuptu. Zührî, Medîne-i Münevverelidir. Fakat Şam’da Yerleşmiştir. Eshâb-ı Kirâmdan On Kişi İle Görüşmüştür. Abdullah Bin Hattâb, Abdullah Bin Câfer, Rebîa Bin Ubbâd, Misver Bin Mahreme, Abdurrahmân Bin Ezher Ve Daha Başka Sahâbeden Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etmiştir. Atâ Bin Ebî Rebâh, Ebû Zübeyr Mekkî, Ömer Bin Abdülazîz, Amr Bin Dinâr, Sâlih Bin Keysân, Yahyâ Bin Saîd El-ensârî Ve Daha Birçok Âlim Ve Fâdıl Zâtlar (r.aleyhim) Da Ondan Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etmişlerdir.
zührî Hadis İlminde, Hâfız Derecesindedir. İmâm-ı Buhârî’nin Ali-yyül-medînî'den Bildirdiğine Göre, Zührî, İki Bin Hadîs-i Şerîf Rivâyet Etmiştir. Bunlarin Bir Ço?u, kütüb-i Sitte denilen Meşhûr Alti Hadis Kitâbinda Ve muvattâ’da Mevcuttur.
zührî, Bir Zekâ Ve Fazîlet Hârikasıydı. Üstün Bir Zekâsı Vardı. Kur’ân-ı Kerîmi Seksen Gecede Ezberlemişti. Medîne-i Münevveredeki Fukahâ-i Seb'a, Yâni Yedi Meşhûr Âlimin Bildirdikleri Fıkıh Bilgilerinin Hepsini Öğrenmişti. Zührî, Resûlullah Efendimizin Mübârek Hadîs-i Şerîflerinin Sağlam Şekilde Zaptedilmesi İçin, İlk Çalışmayı Başlatan Büyük Bir Âlimdir. Hadîs-i Şerîfi Önce O Tedvin Etmiştir.
hadîslerin Toplanması İşine, Emevî Halîfelerinden Ömer Bin Abdülazîz Zamanında Başlanmıştır. Hadîsleri Toplama Teşebbüsünün Sebebi, Ömer Bin Abdülazîz'in, Medîne Vâlisi Ebû Bekir Bin Muhammed Bin Hazm’a Gönderdiği Mektupta Şöyle Belirtilir: “resûlullah Efendimizin Hadîslerini, Sünnetlerini, Amre’nin Rivâyetlerini Araştır Ve Yaz. Çünkü Ben, Ehlinin Azalıp, Yok Olarak, İlmin Kaybolmasından Korkuyorum.” Mektupta Geçen Amre, Amre Binti Abdurrahmân El-ensârî (abdurrahmân’ın Kızı Amre) Olup, Hazret-i Âişe Vâlidemizin, Resûlullah Efendimizden Rivâyet Ettiği Hadîs-i Şerîfleri En İyi Bilen Sâliha Bir Kadındı. Ömer Bin Abdülazîz, Medîne Vâlisi İbn-i Hazm’a Verdiği Bu Emri Bütün Vâlilere Göndererek, Memleketin Her Tarafına Duyurmuştu. Bu Emri İlk Yerine Getiren Muhammed Bin Müslim Bin Şihâb Ez-zührî'dir. Bu Çalışmalar Sırasında Zührî Hazretleri, Bir Gün Oturmuş, Kitaplarını Da Etrafına Koymuştu. Kendisini O Kadar Kitaplara Vermişti Ki, Dünyâ İşleri İle Uğraşmaya Hiç Zamanı Yoktu. Bunun Üzerine Hanımı Ona; “vallahi Üzerime Üç Tane Kuma (hanım) Getirsen, Bana Bu Kadar Ağır Gelmezdi. Senin Bu Kitapların Hepsini Geçti” Dedi. Zührî, Daha Hayatta İken Bulduğu Hadîs-i Şerîfleri Bir Kitapta Topladı. Halîfe Bu Kitabı Çoğaltarak Her Tarafa Gönderdi. Böylece Zührî, Hadîs-i Şerîflerin Toplanarak Korunması Husûsunda Hayırlı Bir Çığır Açtı.
zührî’nin Buyurdukları Sözlerden Bâzıları:
“tam Ehil Olmadan Fetvâ Veren Kimse, Allahü Teâlânın Nezdinde Mes'ûl Olur. Böyle Kimse, Cehennem'in Tâ Kenârındadır.”
zührî, Kabîlesinden Sa'd Bin İbrâhim’e; “hangi Şehir Halkı Daha Âlimdir?” Diye Sordu. O Da; “allahü Teâlâdan En Çok Korkan” Cevâbını Verdi. (burada İlmin Esas Neticesinin Takvâ Olduğuna İşâret Vardır.)
“biz Bir Âlime Gittiğimizde, Bize Göre, Ondan Edep Ve Terbiyeyi Öğrenmek, Onun İlminden İstifâde Etmekten Önce Gelirdi.”
“ilim Bir Hazînedir, Onu Meseleler, Müşküller Açar.”
“ilim, Sormakla Kazanılır.”
“ezberlediğim Ve Öğrendiğim Bir Şeyi Aslâ Unutmadım.”
“ilim, Unutmak Ve Müzâkereyi (karşılıklı Okuyup, Anlatmayı) Terk Etmek İle Kaybolur.”
“ilmin Bir Takim Düşmanlari Vardir. Birisi Âlimi Terk Etmek. Böylece, Âlim, Ölümüyle İlmini De Alip Götürür. Di?eri, Unutmak. En Tehlikeli Düşmani İse, Yalandir.”
“ilim Ona Üstün Gelme Düşüncesiyle Alınır Ve Öğrenmeye Çalışılırsa, İlim Gâlib Ve Üstün Gelir. Hiç Bir Şey De Elde Edilmez. Fakat, İlme, Gece Gündüz Bir Dost Gibi Yapışılırsa, O Zaman İlim Elde Edilir.”
“faydalı İlim, Allahü Teâlânın İndinde, Pek Fazîletli Bir İbâdettir.”
“ilmiyle Amel Etmeyen Âlimin, İlmine Güvenilmez.”
“kimse Benim Gibi İlme Sabretmedi. Benim Gibi De İlmi Yaymadı.”
bizden Önceki Büyüklerimizden Duydum. “sünnete Sarılmak, İnsanın Dünyâ Ve Âhirette Kurtuluşuna Vesîledir. İlmi Yaşatmak Din Ve Dünyâ İşlerinin İyi Olmasını Temin Eder. İlim Giderse, Din Ve Dünyâ Da Gider. Her Şeyin Nizam Ve İntizâmı Bozulur.”
“birgün Ubeydullah Bin Abdullah Utbe’nin Yanına Gittim. Sinirli Bir Hâli Vardı. Kızma Sebebini Sordum. Az Önce Bir Yere Uğradım. Selâm Verdim. Selâmımı Almadılar. Doğrusu Hayret Ettim Dedi. Bunun Üzerine Ona; “buna Hiç Hayret Etme. Nedense Bâzı Kimseler, Kötü Bir Huy Olduğu Halde, Kibirden Sakınmıyorlar. Halbuki, Topraktan Yaratıldı. Yine Ona Dönecek” Dedim.”
“sizi Cehennem'e Düşmekten Muhâfaza Edecek Şeyleri Çoğaltınız.” Dedi. “o Şey Nedir?” Diye Sorduklarında; “mâruf, İyilik.” Cevâbını Verdi.
zührî’ye; “eğer, Yaşın Bir Hayli İlerleyip, Ömrünün Sonlarında Olsaydın, Medîne-i Münevvereye Yerleşir, Mescid-i Nebevî’ye Gider, Orada Direklerden Birinin Yanında Oturur, İnsanlara Bir Şeyler Anlatır Ve Öğretirdin Değil Mi?” Dediler. Bunun Üzerine Zührî; "oraya Gidenin, Gerçekten, Dünyâya Ehemmiyet Vermeyip, Hareketlerine Çok Dikkat Etmesi Gerekir.” Deyip, Tevâzu Göstermiştir.
kaynaklar
1) El-a’lâm; C.7, S.97
2) Tezkiret-ül-huffâz; C.1, S.108
3) Vefeyât-ül-a’yân; C.4, S.177
4) Tehzîb-üt-tehzîb; C.9, S.445
5) Hilyet-ül-evliyâ; C.3, S.360
6) Mîzân-ül-i’tidâl; C.4, S.40
7) Şezerât-üz-zeheb; C.1, S.162
8) Tehzîb-ül-esmâ Ve’l-lüga; C.1, S.90
9) Miftâh-üs-seâde; C.2, S.15, 17, 24, 27, 67, 77, 79, 177, 200, 217, 227, 260
10) Brockelman; Sup.1, S.102
11) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; C.3, S.50
